GLOBALIZACJA JAKO PROCES HISTORYCZNY: ETAPY

GLOBALIZACJA JAKO PROCES HISTORYCZNY: ETAPY EWOLUCJI I CECHY NOWOCZESNOŚCI

N

owoczesny „świat międzyepoki” (Wnuk-Lipiński, 2005) jest światem radykalnych zmian politycznych, gospodarczych, społecznych, kulturalnych, ekologicznych i

innych. Wcześniej nie było takich problemów globalnych jako problem wyżywienia, transformacji systemowej, stałego rozwoju, zagrożenia teroryzmem. Jakościowo inny charakter nowoczesnych procesów globalizacyjnych wymaga przemyślenia różnych aspektów globalizacji (Karnowska, Szatlach, 2006; Лукашевич, 2007, 115-236; Удовик, 2002, 205-319, 344-388), w tym jej przyczyn, etapów ewolucji charakterystycznych cech nowoczesności. W procesie historycznym globalizacji (Kaliński, 2004, 9-34) można wyróżnić trzy główne wymiary: — pierwszy, wymiar przyczyn procesów o skali globalnej; — drugi, wymiar etapów ewolucji globalizacji; — trzeci, wymiar nowoczesnego etapu rozwoju procesów globalizacyjnych. P r z y c z y n y g l o b a l i z a c j i związane są z szeregiem wydarzeń historycznych. Pierwsze — epoka wielkich odkryć geograficznych od końca XV w. i połączenie po raz pierwszy różnych części Ziemi w jednolitą całość. Drugie — rozwój stosunków kapitalistycznych i internacjonalizacja kapitału w wymiarze różnych systemów przestrzennych (od przełomu XVII-XVIII w.) i stworzenie światowego systemu kapitalistycznego. Trzecie — polityka kolonialna wielkich mocarstw europejskich i walka pomiędzy nimi o kolonie (od XVII-XVIII w.), co doprowadziło do powstania światowego systemu kolonialnego. Czwarte — rewolucja naukowo-techniczna od początku XX w., która doprowadziła do szybkiego połączenia różnych części Ziemi.

151

Kultura — Historia — Globalizacja Nr 5

SERGIJ TROJAN

Sergij Trojan, Globalizacja jako proces historyczny…

Piąte — epoka wojen światowych, która przyczyniła się do jednoczenia państw i regionów pod względem bezpieczeństwa. Szóste — rozwój transnarodowych korporacji (TNK) i połączenie całego świata w skali globalnej, w tym ponad i poza granicami państwowymi. Pod tym kątem wyróżniamy następujące e t a p y g l o b a l i z a c j i : I — koniec XV-druga połowa XVII w. — epoka wielkich odkryć geograficznych; II — XVII-XVIII w. — walka o kolonie i stworzenia światowego systemu kolonialnego; III — XVIII-początek XX w. — rozwój stosunków kapitalistycznych i stworzenie światowego systemu kapitalistycznego na zasadach internacjonalizacji kapitału; IV — 1914-1945 r. — epoka Pierwszej i Drugiej Wojny Światowej; V — od drugej połowy XX w. — szybki rozwój globalizacji opartej na zasadach nowych środków komunikacji i rewolucji informacyjnej. Zauważmy,

że

z

punktu

widzenia

kształtowania

i

ewolucji

stosunków

międzynarodowych, także w skali globalnej, to znaczy w zakresie pola badawczego „stosunki międzynarodowe — globalizacja” (Konflikty współczesnego świata, 2008, 8 — 63; Уткин, 2002, 141-188, 188-218, 237-244, 319-340, 464-478; Уткин, 2008, 346-386, 473-684) wyróżnić można następujące globalne systemy międzynarodowe: 1648-1789 r. — Westfalski; 1814-1856 r. — Wideński; 1856-1914 r. — sojuszów kontynentalnych; 1919-1939 r. — Wersalsko-Waszyngtoński (międzywojenny); 1945-1991 r. — Jałtańsko-Poczdamski; od 1991 r. — Postbipolarny (postmiędzynarodowy, po zimnej wojnie). N o w o c z e s n y o k r e s piątego etapu g l o b a l i z a c j i moim zdaniem r ó ż n i s i ę następującymi cechami charakter ystycznymi: — wybitna rola nowoczesnych środków komunikowania, w tym Internetu. Tutaj mamy specyficzne zjawisko, gdy globalizacja prowadzi do rozwoju roli nowych środków informacyjnych, a jednocześnie ich rozwój powoduje szybką ewolucję procesów globalizacyjnych; — początek tworzenie epoki społeczeństwa sieciowego; 152

terorystycznych, wojskowych i innych); — glokalizacja jako rozwój procesów globalizacyjnych w kontekście nowoczesnej ewolucji systemowej w obszarach regionalnych; — transformacja systemowa w wymiarze polityki, gospodarki, kultury na skalę globalną, w tym i przez zmiany w różnych regionach świata; — wzrost znaczenia problemu tożsamości na poziomie lokalnym, regionalnym i globalnym. W wymiarze stosunków międzynarodowych w kontekście nowoczesnych warunków globalizacji wyróżniamy: — pokojową zmianę systemu międzynarodowego na przełomie lat 80/90-ch zeszłego wieku; — powrot do wielopolarności na scenie międzynarodowej; — wzmocnienie pozycji nowych aktorów międzynarodowych (Unia Europejska, Rosja, Chiny).

Literatura: Kaliński, Janusz; 2004, Globalizacja w perspektywie historycznej; w: Globalizacja od A do Z, Warszawa: Narodowy Bank Polski Karnowska, Danuta; Maria Szatlach; 2006, Globalizacja — pomiędzy polityką a ekonomiką. Wybrane aspekty, Toruń: Adam Marszałek Konflikty współczesnego świata; 2008, Warszawa: PWN SA Wnuk-Lipiński, Edmund; 2005, Świat międzyepoki, Kraków: Znak Лукашевич В.М.; 2007, Глобалістика, Львів: Новий Світ — 2000 Удовик С.Л.; 2002, Глобализация: семиотические подходы, Москва: Рефл-бук; Киев: Ваклер Уткин А.И.; 2002, Мировой порядок ХХІ века, Москва: Эксмо Уткин А.И.; 2008, Подъем и падение Запада, Москва: АСТ

153

Kultura — Historia — Globalizacja Nr 5

— niebywały dotąd wzrost roli problemów globalnych (zagrożeń ekologicznych,