Groźne pleśnie

Szkodliwe pleśnie cz2 Pleśnie i wytwarzane przez nie toksyny stają się obecnie główną przyczyną niebezpiecznych infekcji na całym świecie, w związku z czym konieczne jest podjęcie szeroko zakrojonej profilaktyki. WSTĘP W ostatnich latach coraz częściej zwraca się na bardzo realny problem pleśni (grzybów) występujących, zarówno wewnątrz pomieszczeń domowych, jak i w miejscu pracy, oraz na bardzo realne niebezpieczeństwo dla zdrowia ludzi wystawionych na ich działanie. Niniejsza praca jest prezentacją Amerykańskiej Akademii Medycyny Środowiskowej (American Academy of Environmental Medicine; w skrócie AAEM), której celem jest przedstawienie obecnej wiedzy z zakresu niekorzystnych dla zdrowia efektów wywoływanych przez pleśnie domowe. W literaturze medycznej istnieje duża liczba danych świadczących o wielu różnych wpływach na zdrowie pacjentów wystawionych na działanie pleśni unoszących się w powietrzu.

Znajdujące się w atmosferze domu pleśnie często są przyczyną niekorzystnych wpływów na zdrowie ludzi w postaci uszkodzeń i zaburzeń czynności wielu organów i układów, w tym układu oddechowego, nerwowego, immunologicznego, a także układów hematologicznych i skóry. Pleśń domowa często bywa również przyczyną zagrażających życiu infekcji ogólnoustrojowych u pacjentów z osłabionym układem immunologicznym. POWSZECHNE WYSTĘPOWANIE PLEŚNI W ŚRODOWISKU DOMOWYM Grzyby (lub pleśnie) są wszechobecne wewnątrz i na zewnątrz domu. Pleśnie często są rozsiewane za pośrednictwem unoszących się w powietrzu sporów (zarodników). Zarówno same pleśnie, jak i ich zarodniki, potrzebują do rozwoju wilgoci oraz źródeł pokarmu, takich jak błonnik lub butwiejąca żywność. Kiedy spory pleśni pęcznieją pod wpływem wody i zaczynają rosnąć, wydłużają się, tworząc przypominające balonik protuberancje (strzępki - hyphae), które wydzielają enzymy trawienne i miko toksyny (toksyny grzybicze), przy pomocy których grzyb trawi źródło pokarmu w celu podtrzymania swojego wzrostu.

Zidentyfikowano około 100000 gatunków grzybów. Prawdę mówiąc, szacuje się, że grzyby stanowią 25 procent światowej biomasy. Przeprowadzone w Ameryce Północnej i Europie różne badania domowego środowiska podają, że zauważalne uszkodzenia przez pleśnie/wodę są obecne w 23 do 98 procent wszystkich domów. Brak jest obecnie oficjalnych standardów określających dopuszczalne stężenie grzybów w atmosferze domowej, tym niemniej stężenia w liczbie od 150 do 1000 tworzących kolonie jednostek na metr sześcienny powietrza (cfu/m3) są traktowane jako stwarzające problemy zdrowotne. W licznych doniesieniach udokumentowano, że domowa atmosfera bywa często skażona zarodnikami grzybów w stężeniu przekraczającym 1000 cfu/m3. Najpospolitszymi grzybami występującymi w domach są Cladosporium, Aspergillus i Penicillium. Często w domach występują również takie gatunki, jak Alternaria, Stachybotrys, Rhizopus, Mucor, Wallemia, Trichoderma, drożdżaki, Botrytis, Epi-coccum i Fusarium.

Bardzo często dochodzi do zajęć nieruchomości, procesów sądowych i dochodzeń ubezpieczeniowych wynikających z problemów, których źródłem są pleśnie. Ogranizacja Policyholders of America donosi o około 50 telefonach tygodniowo informujących o podlegających zajęciu domach z pleśnią. W roku 2002 do sądów w Stanach Zjednoczonych trafiło około 10 000 spraw związanych z pleśnią. W roku 2002 w samym tylko Teksasie towarzystwa ubezpieczeniowe wypłaciły z tego tytułu 2 miliardy dolarów. RÓŻNE PROBLEMY ZDROWOTNE ZWIĄZANE Z PLEŚNIĄ Wielu pacjentów donosi o różnorakich efektach chorobowych wynikających z wystawienia na działanie pleśni. Na spotkaniu w Dallas w roku 2003 (XXI Doroczne Sympozjum w sprawie Człowieka i Jego Środowiska, Teksas, czerwiec 2003) zaprezentowano badania ponad 1600 pacjentów cierpiących z powodu szkodliwego działania grzybów.

Oto cytaty z niektórych badań: 48 pacjentów wystawionych na działanie pleśni, których zbadał Lieberman, cierpiało na następujące schorzenia: 1. Bóle mięśni i stawów - 71%. 2. Zmęczenie/słabość - 70%. 3. Zaburzenia neurokognitywne - 67%. 4. Zapalenia zatok - 65%. 5. Bóle głowy - 65%. 6. Problemy natury żołądkowo-jelitowej - 58%. 7. Zadyszka - 54%. 8. Niepokój/depresja/rozdrażnienie - 54%. 9. Problemy ze wzrokiem - 42%. 10. Napięcia w klatce piersiowej - 42%. 11. Bezsenność - 40%. 12. Zawroty głowy - 38%. 13. Drętwienie/mrowienia - 35%. 14. Zapalenie krtani - 35%. 15. Mdłości - 33%. 16. Wysypka na skórze - 27%. 17. Dreszcze - 25%. 18. Palpitacje serca - 21%.

U 159 badanych pacjentów wystawionych na działanie pleśni wewnątrz budynku Rea wykrył następujące dolegliwości:

1. Zmęczenie -100%. 2. Nieżyt nosa - 65%. 3. Utrata pamięci oraz inne problemy o charakterze neuropsychiatrycznym - 46%. 4. Problemy z oddychaniem - 40%. 5. Bóle mięśni - 29%. 6. Zespół podrażnienia pęcherza - 25%. 7. Zapalenie naczyń - 4,7%. 8. Obrzęk naczyniowo-ruchowy - 4,0%. Powyższe ustalenia kliniczne dowodzą wieloukładowych niekorzystnych wpływów ze strony unoszących się w powietrzu zarodników pleśni. Posiadamy obecnie szereg danych dowodzących, że wystawienie na działanie unoszących się w atmosferze domowej zarodników grzybów może prowadzić do szeregu niebezpiecznych dla zdrowia skutków w wielu organach. MECHANIZMY POWSTAWANIA DOLEGLIWOŚCI ZWIĄZANYCH Z PLEŚNIĄ Grzyby są zdolne do wywierania niekorzystnych dla zdrowia wpływów poprzez infekcję, uczulanie i toksyczność. Poważne infekcje takimi grzybami, jak Candida, Aspergillus i Pneumocystis, są bardzo pospolite i dotyczą głównie pacjentów z obniżoną odpornością. Grzyby, takie jak Candida, Histoplasmosis, Cryptococcus, Blastomyces i Cocci-dioides, mogą infekować ludzi z obniżoną odpornością wewnętrznie. Z kolei grzyby, takie jak Trichophyton, Candida i Malasezia, wywołują zazwyczaj niewielkie infekcje skóry u czynnych immunologicznie ludzi.

Wyodrębniono co najmniej 70 alergenów ze sporów, części wegetatywnych i małych kawałeczków grzybów (o wielkości 0,3 mikrona, a nawet mniej). Uczulenia na grzybicze alergeny są bardzo pospolite i w przeglądzie 17 badań okazało się, że u 6 do 10 procent ogólnej populacji i od 15 do 50 procent ludzi nadwrażliwych (atopowych) występuje natychmiastowa reakcja skóry na grzyby.

Grzyby wytwarzają różnorodne toksyczne chemikalia zwane mikotoksynami.1 Oto kilka pospolitych miko toksyn: 1. Aflatoksyny - bardzo aktywne czynniki rakotwórcze i uszkadzające wątrobę wytwarzane przez niektóre rodzaje z gatunku Aspergillus. 2. Ochratoksyny - nefrotoksyczne i rakotwórcze - wytwarzane przez niektóre rodzaje Aspergillus i Penicillium. 3. Sterigmatocystyna - immunosupresyjna i powodująca raka wątroby, wytwarzana głównie przez gatunek Aspergillus, szczególnie przez Aspergillus versicolour (Aspergillus różnobarwny). 4. Trichotheceny - wytwarzane głównie przez gatunki Stachybotrys i Fusarium; są doniesienia mówiące, że inhibitują syntezę protein oraz powodują krwotoki i wymioty. Grzyby wytwarzają również betaglikany, które oddziałują na układ immunologiczny. Zapach pleśni pochodzi głównie z lotnych związków organicznych.

Niekorzystne dla ludzi i zwierząt skutki skażonych mikotoksynami pokarmów są dobrze znane od początku XX wieku, natomiast uszkodzenie mykotoksynami poprzez ich inhalowanie wciąż jest poddawane w wątpliwość. Z braku etycznych kontrolowanych badań wykonanych na ludziach inhalujących mykotoksyny możemy posłużyć się jedynie kontrolowanym wystawieniem na nie zwierząt oraz badaniami epidemiologicznymi na ludziach. Literatura podaje, że znaczne ilości mykotoksyn (w tym ochratoksyny, sterigmatocystyna i trichotheceny) są obecne w kurzu domowym oraz w grzybowych sporach, które mogą być absorbowane poprzez drogi oddechowe. We krwi pacjentów wystawionych na bytujące w domu grzyby z gatunku Stachybotrys wykryto mierzalne poziomy wytwarzanej przez te grzyby krwotocznej toksyny stachylysiny. W moczu pacjentów wystawionych na intensywnie występujące w domu grzyby, w przeciwieństwie do grupy kontrolnej nie wystawionej na ich wysoki poziom, stwierdzono znacząco wyższe poziomy mykotoksyn z grupy trichothecen. Poziom ochratoksyn we krwi okazał się znacznie wyższy u pracowników przemysłu spożywczego wystawionych na działanie zawieszonych w powietrzu tych toksyn niż u nie wystawionych na takie oddziaływanie członków grupy kontrolnej. Te obserwacje wyraźnie wskazują na inhalowanie jako drogę wnikania tych toksyn do organizmu. POBIERANIE PRÓBEK DLA USTALENIA WYSTAWIENIA NA DZIAŁANIE PLEŚNI Badanie grzybów domowych odbywa się najczęściej przy pomocy pomiaru ilości zawieszonych w powietrzu zdolnych do życia lub wszystkich (zdolnych i niezdolnych do życia) zarodników. Niektóre metody pobierania próbek zdolnych do życia zarodników grzybów, jak na przykład próbkowanie Andersena, polega na pobieraniu ich z powietrza przez kilka minut. Płytki osadnikowe są niedrogim sposobem uzyskania półilościowej miary poziomu grzybów zawieszonych w powietrzu. Liczba unoszących się w powietrzu zdolnych i niezdolnych do życia sporów może znacznie się zmieniać w ciągu zaledwie kilku minut, stąd w celu dokładnego ustalenia poziomu zarodników grzybów w powietrzu konieczne może być wielokrotne pobieranie próbek. Jednak pomiar grzybów znajdujących się w powietrzu nie uwzględnia skażenia nie zawieszoną w nim pleśnią, która występuje w kurzu lub na różnych powierzchniach (często widoczną gołym okiem), oraz mykotoksynami znajdującymi się w powietrzu, kurzu i na powierzchniach. W związku z tym często zaleca się także dodatkowe sprawdzenie osiadłego kurzu na zawartość w nim grzybów i mykotoksyn oraz powietrza na zawartość w nim mykotoksyn. W identyfikacji pleśni, ich alergenów i mykotoksyn występujących w domowych środowiskach użyteczne okazać się mogą również inne metody, takie jak PCR (poly-merase chain reaction łańcuchowa reakcja polimerazy), ELISA (Enzyme-Linked Immunosorbent Assay - test immunoenzymosorbcyjny) oraz pomiary wytwarzanych przez grzyby lotnych organicznych związków chemicznych, polisacharydów, ergosterolu i betaglikanów. Użyteczne opisy metod próbkowania znaleźć można u Pasanena i Machera. W poszukiwaniu informacji w zakresie klasyfikacji, identyfikacji i biologii pospolitych grzybów domowych zajrzeć należy do Samsona. Jest też kilka dobrych przewodników poświęconych zapobieganiu i rozwiązywaniu problemów związanych z grzybami domowymi. WYSTAWIENIE NA DZIAŁANIE DOMOWYCH PLEŚNI I ZWIĄZANE Z TYM PROBLEMY Z ODDYCHANIEM Wiele epidemiologicznych badań potwierdziło, że wystawienie w domu na działanie pleśni i/lub ciągłej wilgoci może przyczynić się do nasilenia występowania astmy/sapki, zarówno u dzieci, jak i

dorosłych. Astma i związane z nią schorzenia są bardzo pospolite w Stanach Zjednoczonych i występują u 5,4 procent wszystkich obywateli oraz u 27 procent miejskich dzieci. Badania niemowląt wykazały, że większe wystawienie na działanie grzybów wiąże się z częstszą sapką, kaszlem i chorobami przewodu oddechowego. Wyższe w domu poziomy betaglikanu wiązane są ze znacznym podwyższeniem poziomu duszności i bólów stawów. Są doniesienia mówiące, że pozaprzemysłowe, zawodowe wystawienie na działanie pleśni wiąże się ze znacznie wyższymi poziomami występowania astmy, zapalenia zatok, podrażnienia skóry i oczu oraz chronicznego zmęczenia. W ramach pewnych badań ustalono, że pacjenci wystawieni na działanie grzybów domowych mieli znacznie uboższą akcję płuc niż członkowie nie wystawionej na ich działanie grupy kontrolnej. Wyższe stężenia grzybów poza budynkiem wiążą się z wyższą liczbą zgonów spowodowanych przez astmę oraz większą liczbą przypadków astmy u dzieci i młodzieży. Odnotowano, że próbne wystawienie na działanie ekstraktów Penicillium i Alternarii, równoważne wysokiemu poziomowi grzybów w powietrzu poza domem, ostro zahamowało czynność płuc u astmatyków. Uczulenie skóry na Alternarię wiąże się ze znacznie większym ryzykiem zahamowania oddechu. Różne badania o charakterze epidemiologicznym wiążą uczulenie skóry z pospolitymi grzybami domowymi, podobnie jak częstsze występowanie, i to ostrej formie, astmy oraz przypadków zapalenia zatok. Zawiesina sporów grzybów w powietrzu powoduje zapalenie zatok, oskrzelowopłucną grzybicę kropidlakową i nadwrażliwościowe zapalenie płuc. Szacuje się, że 14 procent populacji USA cierpi na zapalenia zatok obocznych nosa (rhinosinusitis) i dolegliwości pokrewne. Alergiczne grzybicze zapalenie zatok zdiagnozowano na podstawie wzrostu grzybów w wydzielinie nosowej oraz obecności alergicznej mucyny u 93 I procent spośród 101 pacjentów poddanych operacyjnemu leczeniu zatok. W innych badaniach udało się pobrać i wyhodować grzyby z zatok 56 procent spośród 45 pacjentów poddanych endoskopowej operacji zatok z powodu chronicznego zapalenia zatok nosowych. Długotrwałe łączne badania 639 pacjentów z alergicznym grzybiczym zapaleniem zatok wykazały, że lecznicze kroki podjęte w kierunku zredukowania wystawienia na działanie grzybów (poprzez zastosowanie na przykład filtrów powietrza, jonizato-rów, kontrolerów wilgotności i rozpylaczy do nosa przeciw drobnoustrojom) znacząco obniżyły ilość zapaleń zatok nosowych oraz poprawiły morfologię śluzówki nosa. W wyniku tych badań wysunięto wniosek, że niemożność zmniejszenia liczby zawieszonych w powietrzu sporów grzybów do poziomu mniejszego od 4 na godzinę uniemożliwia pozbycie się zapalenia zatok. Chociaż dawniej leki przeciwgrzybicze nie były zasadniczo zalecane w leczeniu grzybiczego zapalenia zatok, to jednak ostatnie badania dowodzą korzystnego wpływu doustnego i nosowego podawania leków pacjentom z zapaleniem zatok. Wiele badań wiąże wystawienie na działanie grzybów w pomieszczeniach zamkniętych z zapaleniem płuc z powodu nadwrażliwości. GRZYBY Z GATUNKU STACHYBOTRYS I ICH EFEKTY KRWOTOCZNE Wystawienie w pomieszczeniach zamkniętych na wysokie dawki grzybów Stachybotrys, Aspergillus i innych powiązano w rezultacie analizy epidemiologicznej z krwotokami płuc niemowląt. Chociaż po odkryciu tego związku powstały dodatkowe pytania, to jednak spełnia on kryteria związku przyczynowego. Ostry niemowlęcy krwotok płucny może okazać się zabójczy, a kiedy dziecku udaje się wyjść z niego z życiem, pozostają u niego uszkodzenia naczyń krwionośnych płuc oraz depozyty hemosyderyny w makrofagach płuc, które można zobaczyć w próbkach tkanek uzyskanych w czasie wziernikowania oskrzeli (bronchoskopii). Grzyby Stachybotrys wytwarzają wiele rodzajów toksyn grzybiczych (mikotoksyn) typu trichotheceny

(w tym satra-toksyny), kilka epimerów roridinowych, verrucarin J i B oraz hemolizync. Z grzybów Stachybotrys zebranych w domach, w których przebywały niemowlęta z krwotokiem płuc, oraz z serum pacjentów wystawionych w swoich domach na ich działanie wyizolowano krwotoczną proteinę o nazwie stachy-lizyna (stachylysin). Istnieje przypuszczenie, że niemowlęta z ich szybko rozwijającymi się płucami są bardziej podatne na toksyczne wpływy mikotoksyn grzybów Stachybotrys. Badania z udziałem wystawionych na nie dorosłych osób wykazały znacznie częstsze występowanie u nich problemów ze zdrowiem, takich jak kłopoty z dolną częścią dróg oddechowych, sapka, podrażnienie skóry i oczu, symptomy przypominające grypę oraz chroniczne zmęczenie. Grzyby Stachybotrys wyizolowano z płuc dziecka cierpiącego na hemosyderozę płuc. ZMIANY IMMUNOLOGICZNE Wystawienie na działanie grzybów może doprowadzić do zmiany parametrów immunologicznych. Z pewnych badań wynika, że pacjenci wystawieni na działanie grzybów mają w serum wyższy poziom antyciał IgG, IgA i IgM na grzyby pospolite, trichotheceny i satratoksyny. Poziom przeciwciał IgG na dziewięć pospolitych grzybów domowych występujących w szkołach z pleśnią był znacząco wyższy u osób z zapaleniem zatok niż u osób nie cierpiących na to zapalenie. Inne badania podkreślają brak istotnego wzrostu grzybiczej IgG lub grzybiczej IgE108 u pacjentów wystawionych na działanie grzybów. Wystawienie na wpływy grzybów w domu wiąże się ze zmienionym poziomem komórek T4, T8 i NK oraz wyższymi poziomami autoprzeciwciał. Wystawienie wewnątrz domu na działanie glikanu jest wiązane z niższą proporcją cytotoksycznych komórek T (CD8+SF61+) oraz z wyższym wydzielaniem czynnika martwicy nowotworu niż w przypadku domów o niższym poziomie betaglikanów. Badania na zwierzętach, którym podano doustnie takie pospolite mykotoksyny, jak aflatoksyny, ochratoksyny i trichotheceny, wykazują znaczne upośledzenie immunologii, w tym depresję komórek T, komórek B oraz odporności makrofagów. Badania ludzkiej linii komórek wykryły również, że wiele grzybiczych toksyn może tłumić komórki T, komórki B oraz aktywność NK przy stężeniu w serum podobnym do występującego u pacjentów wystawionych na działanie pleśni domowych. Jak z tego wynika, wystawienie na działanie znajdujących się w powietrzu mikotoksyn (toksyn grzybiczych) jest szkodliwe dla układu immunologicznego. NEUROLOGICZNE DYSFUNKCJE Wystawienie na działanie występujących w powietrzu pleśni domowych powoduje dysfunkcję układu neurologicznego i kognitywny deficyt. Doniesienia kliniczne na temat stanów dużych grup pacjentów wystawionych na działanie pleśni zawierają dane mówiące o znacznym zmęczeniu i osłabieniu w 70-100 procentach przypadków oraz dysfunkcji neurokognitywnej, włącznie z utratą pamięci, rozdrażnieniem, niepokojem i depresją, wśród 40 procent pacjentów. U dużej liczby pacjentów wykryto również odrętwienie, mrowienie i drżenie. Te oznaki i symptomy stanowią klasyczne objawy neurotoksyczności. Badania 43 pacjentów wystawionych na wpływ pleśni ujawniły, że ich wyniki w wielu testach neuropsychiatrycznych, w tym w teście szybkości odzyskiwania równowagi po kołysaniu, refleksu mrugania, rozpoznawania kolorów, czasu reakcji i siły uchwytu lewej ręki (w każdym przypadku P