klasa I

Technikum nr 6 w Zespole Szkół Gastronomiczno-Hotelarskich im. Janka Bytnara "Rudego" Wymagania edukacyjne niezbędne do uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych zajęć edukacyjnych

Przedmiot: Biologia Zakres: podstawowy Klasa: I technikum Dział programowy: Od genu do cechy Ocena dopuszczająca

Ocena dostateczna

•określa rolę DNA jako nośnika informacji genetycznej •wymienia elementy budowy DNA i RNA •wymienia zasady azotowe wchodzące w skład obu typów kwasów nukleinowych •definiuje pojęcia: genetyka, nukleotyd •wymienia rodzaje RNA,

•definiuje pojęcia: inżynieria genetyczna, replikacja DNA •wyjaśnia regułę komplementarności zasad •omawia proces replikacji DNA •określa rolę poszczególnych rodzajów RNA •porównuje budowę i rolę DNA z budową i rolą RNA •rozpoznaje na modelu lub ilustracji DNA i RNA

•definiuje pojęcia: gen, genom, chromosom, chromatyna, kariotyp,

Ocena dobra Uczeń: •wyjaśnia, z czego wynika komplementarność zasad •przedstawia graficznie regułę komplementarności zasad •wykazuje, że replikacja DNA ma charakter semikonserwatywny •wykazuje związek między kwasami nukleinowymi a cechami organizmów •przedstawia za pomocą schematycznego rysunku budowę nukleotydu DNA i RNA

Ocena bardzo dobra

Ocena celująca

•określa rolę polimerazy DNA w replikacji DNA •wykazuje rolę replikacji DNA w zachowaniu niezmienionej informacji genetycznej •uzasadnia konieczność zachodzenia procesu replikacji DNA przed podziałem komórki

- przedstawia na modelach

•uzasadnia różnice w budowie genomów bakterii i organizmów jądrowych •podaje przykłady

budowę kwasów nukleinowych, - przedstawia metody manipulacji DNA

•definiuje pojęcia: nukleosom, chromosom homologiczny, komórka haploidalna, komórka diploidalna •podaje liczbę • Wyjaśnia pojęcia: kod chromosomów w genetyczny, kodon. komórkach somatycznych • Wymienia cechy kodu i rozrodczych człowieka genetycznego, •oblicza liczbę chromosomów w komórce • wymienia etapy ekspresji haploidalnej, znając liczbę genów chromosomów w komórce • określa cel transkrypcji i diploidalnej danego translacji, organizmu pozagenowy DNA •przedstawia budowę chromosomu •wymienia organelle komórki zawierające DNA

• Definiuje pojęcia: genotyp, fenotyp, allel, homozygota, heterozygota, dominacja, recesywność • Wymienia i rozpoznaje cechy dominujące i recesywne u ludzi • Zapisuje genotypy: homozygoty dominującej, homozygoty recesywnej heterozygoty • wyjaśnia zasadę dziedziczenia płci u człowieka za pomocą krzyżówki genetycznej • wymienia przykłady chorób sprzężonych z płcią • rozróżnia chromosomy płci i chromosomy

• Omawia sposób zapisania informacji genetycznej w DNA, • Wyjaśnia znaczenie kodu genetycznego, • Charakteryzuje cechy kodu genetycznego, • omawia przebieg transkrypcji i translacji • wyjaśnia rolę tRNA w translacji • rozróżnia etapy ekspresji genów • Wykazuje zależności między genotypem, a fenotypem, • Omawia I i II prawo Mendla, • Na schemacie krzyżówki

•wyjaśnia różnicę między eksonem a intronem •omawia organizację materiału genetycznego w jądrze komórkowym •wskazuje i nazywa miejsca występowania DNA w komórkach prokariotycznych i eukariotycznych •opisuje budowę chromatyny •charakteryzuje budowę i rodzaje chromosomów w kariotypie człowieka • Analizuje schemat przepływu informacji genetycznej, • Odczytuje kolejność aminokwasów kodowanych przez dany fragment mRNA przy pomocy tabeli kodu genetycznego • Nazywa cechy kodu genetycznego na podstawie schematów • wskazuje i nazywa poszczególne etapy ekspresji genów w komórce • określa znaczenie struktury przestrzennej dla funkcjonalności białek

wykorzystania badań DNA w różnych dziedzinach życia człowieka • Oblicza liczbę nukleotydów i kodonów kodujących określoną liczbę aminokwasów oraz liczbę aminokwasów kodowaną przez określoną liczbę nukleotydów i kodonów • Zapisuje sekwencję nukleotydów mRNA oraz sekwencję kodującej nici DNA, znając skład aminokwasowy krótkiego odcinka białka • uzasadnia konieczność modyfikacji białka po translacji • omawia różnicę w ekspresji genów kodujących RNA i białka • omawia rolę polimerazy RNA w transkrypcji •uzasadnia, dlaczego mężczyźni częściej chorują na hemofilię i daltonizm niż kobiety •omawiają różnice miedzy chromosomem X a chromosomem Y • Omawia przebieg

autosomalne, definiuje pojęcie rekombinacja genetyczna •definiuje pojęcie mutacja •rozróżnia mutacje genowe i chromosomowe •wymienia czynniki mutagenne •klasyfikuje mutacje ze względu na ich konsekwencje,

genetycznej rozpoznaje genotyp oraz określa fenotyp rodziców i pokolenia potomnego • Wykonuje krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia jednego genu • Wymienia inne przykłady dziedziczenia

• wyjaśnia mechanizm ujawniania się cech • definiuje pojęcie choroba recesywnych sprzężonych genetyczna z płcią • klasyfikuje choroby •wykonuje krzyżówki genetyczne ze względu na genetyczne dotyczące przyczynę chorób sprzężonych z • wymienia przykłady płcią chorób genetycznych •wymienia [przykłady • wyjaśnia, na czym cech związanych z płcią polega profilaktyka •definiuje pojęcia : genetyczna. chromosomy płci, chromosomy autosomalne •opisuje znaczenie rekombinacji genetycznej w kształtowaniu zmienności genetycznej •wymienia czynniki mutagenne •omawia skutki mutacji genowych •omawia skutki mutacji chromosomowych • charakteryzuje choroby

• opisuje budowę cząsteczki tRNA • omawia rolę rybosomów w ekspresji genu • Omawia badania Mendla • Wykonuje krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia dwóch genów • Interpretuje krzyżówki genetyczne, używając określeń: homozygota, heterozygota, cecha dominująca, cecha recesywna • Omawia przykłady innych sposobów dziedziczenia cech •podaje przykłady mechanizmów dziedziczenia płci u innych organizmów •interpretuje krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia chorób sprzężonych z płcią •uzasadnia różnice miechy cechami sprzężonymi a cechami związanymi z płcią •wyjaśnia, w jaki sposób dziedziczy się hemofilię •opisuje procesy warunkujące rekombinację

procesu crossing-over • analizuje rodowody pod kątem metody diagnozowania mutacji •rozróżnia mutacje w zależności od rodzaju komórki, w której zachodzą •uzasadnia, że mutacje są źródłem zmienności organizmów • dostrzega wady i zalety badań prenatalnych • omawia znaczenie przeprowadzania testów pourodzeniowych • szacuje ryzyko wystąpienia mutacji u dziecka

jednogenowe z uwzględnieniem sposobu dziedziczenia, skutków mutacji, objawów i leczenia • charakteryzuje choroby chromosomalne z uwzględnieniem zmian w kariotypie, objawów i leczenia • rozróżnia wybrane choroby genetyczne

genetyczną • rozróżnia mutacje spontaniczne i indukowane • klasyfikuje czynniki mutagenne • wyjaśnia, na czym polegają poszczególne rodzaje mutacji genowych i chromosomowych • wyjaśnia, w jaki sposób mutacje prowadzą do chorób nowotworowych • analizuje dziedziczenie wybranej choroby genetycznej jednogenowej • wyjaśnia, na czym polega poradnictwo genetyczne oraz wymienia sytuacje, w których należy wykonać badania DNA • klasyfikuje badania prenatalne oraz dokonuje ich charakterystyki

Dział programowy: Biotechnologia i inżynieria genetyczna • definiuje pojęcie • przedstawia • wyjaśnia, na czym biotechnologia zastosowania fermentacji polega reakcja fermentacji • wymienia przykłady mlekowej • uzasadnienia różnicę produktów • przedstawia między biotechnologią otrzymywanych zastosowania fermentacji tradycyjną a metodami biotechnologii etanolowej biotechnologią tradycyjnej, nowoczesną • wyjaśnia mechanizm • zapisuje reakcje • wymienia przykłady biologicznego fermentacji

• omawia wykorzystanie bakterii octowych • omawia na przykładach znaczenie fermentacji mlekowej • dowodzi pozytywnego i negatywnego znaczenia zachodzenia fermentacji dla człowieka

-

omawia

sukcesy

naukowców w badaniach nad

chorobami

genetycznymi, -analizuje terapii genowej,

przyszłość

praktycznego wykorzystania organizmów do rozkładu substancji • definiuje pojęcia: oczyszczanie biologiczne, tworzywa biodegradowalne, biologiczne zwalczanie szkodników • wymienia metody utylizacji odpadów komunalnych

oczyszczania ścieków • omawia zastosowanie testów uzyskanych metodami biotechnologicznymi do oceny stanu środowiska

• omawia istotę funkcjonowania biofiltrów • wykazuje rolę mikroorganizmów w biologicznym oczyszczaniu ścieków • wyjaśnia, czym zajmuje • charakteryzuje metody się inżynieria genetyczna utylizacji odpadów • wyjaśnia, na czym komunalnych polega: sekwencjonowanie • opisuje metody DNA, elektroforeza, zwalczania szkodników z łańcuchowa reakcja użyciem metod polimerazy, sonda biologicznych • definiuje pojęcia: molekularna inżynieria genetyczna, • omawia sposoby organizm zmodyfikowany • wyjaśnia cele tworzenia otrzymania organizmów genetycznie, organizm roślin i zwierząt transgenicznych transgeniczny, enzym zmodyfikowanych • wyjaśnia funkcję restrykcyjny, wektor genetycznie enzymów restrykcyjnych • wymienia techniki • określa korzyści • porównuje działanie inżynierii genetycznej wynikające ze stosowania ligazy i enzymów zmodyfikowanych restrykcyjnych • wymienia cele tworzenia genetycznie zwierząt w roślin i zwierząt rolnictwie, medycynie, • określa rodzaje zmodyfikowanych nauce i przemyśle modyfikacji genetycznych genetycznie roślin oraz wskazuje • określa cel cechy, które rośliny • definiuje pojęcia: molekularnych metod zyskują dzięki nim diagnostyka molekularna, diagnostycznych • omawia kolejne etapy terapia genowa • podaje przykłady leków transformacji genetycznej • wymienia przykłady uzyskiwanych dzięki roślin i zwierząt molekularnych metod zastosowaniu diagnostycznych biotechnologii • omawia badania nowoczesnej prowadzone w ramach • definiuje pojęcia: • uzasadnia rolę diagnostyki molekularnej klonowanie, klon organizmów • omawia techniki

- podsumowuje korzyści i • dowodzi roli przetwarzania odpadów komunalnych jako alternatywnego źródła energii • analizuje korzyści wynikające z zastosowania tworzyw biodegradowalnych zamiast tradycyjnych tworzyw sztucznych • ocenia zastosowanie metod biotechnologicznych do wytwarzania energii • analizuje poszczególne etapy: elektroforezy, metody PCR i wprowadzenia genu do komórki • określa cel wykorzystania sondy molekularnej • analizuje argumenty za i przeciw genetycznej modyfikacji organizmów • ocenia rzetelność przekazu medialnego na temat GMO • rozróżnia molekularne metody diagnostyczne • dowodzi skuteczności badania prowadzonych w

straty związane z GMO, -przedstawia konsekwencje niedoinformowania społeczeństwa w sprawach związanych

z

biotechnologią i inżynierią genetyczną.

• wymienia przykłady zmodyfikowanych organizmów będących genetycznie w produkcji naturalnymi klonami biofarmaceutyków • wymienia cele • wyjaśnia, na czym klonowania DNA, polega terapia genowa komórek, roślin i zwierząt • udowadnia, że bliźnięta • podaje argumenty za i jednojajowe są przeciw stosowaniu naturalnymi klonami technik inżynierii • wyjaśnia, w jaki sposób genetycznej w badaniach otrzymuje się klony DNA, naukowych, medycynie, komórek, roślin i zwierząt rolnictwie, przemyśle i • uzasadnia swoje ochronie środowiska stanowisko w sprawie • wymienia argumenty za i klonowania człowieka przeciw stosowaniu zwierząt w • wyjaśnia, w jaki sposób eksperymentach GMO mogą wpłynąć naukowych negatywnie na środowisko naturalne • podaje przykłady • rozpoznaje produkty praktycznego GMO zastosowania badań nad DNA w medycynie, • wyjaśnia, na czym polega medycynie sądowej, zastosowanie badań nad biotechnologii DNA w medycynie, nowoczesnej, medycynie sądowej, ewolucjonizmie i biotechnologii systematyce nowoczesnej, • definiuje pojęcie profil ewolucjonizmie i genetyczny systematyce • wyjaśnia sposób wykorzystania DNA do określenia pokrewieństwa oraz ustalenia lub wykluczenia ojcostwa

otrzymywania biofarmeceutyków • omawia możliwości związane z hodowlą tkanek i narządów w transplantologii • charakteryzuje poszczególne rodzaje terapii genowej • rozróżnia rodzaje terapii genowej

ramach diagnostyki molekularnej w indywidualizacji procesu leczenia • określa znaczenie wykorzystania komórek macierzystych w leczeniu chorób

• analizuje kolejne etapy klonowania ssaków metodą transplantacji • omawia rodzaje jąder komórkowych rozmnażania bezpłciowego • ocenia przekaz medialny jako przykłady naturalnego dotyczący klonowania, w klonowania tym klonowania • omawia sposoby człowieka klonowania roślin i • uzasadnia rolę zwierząt klonowania w zachowaniu • rozróżnia klonowanie bioróżnorodności reprodukcyjne i gatunkowej terapeutyczne • formułuje argumenty za i • omawia regulacje prawne przeciw klonowaniu dotyczące GMO w Unii człowieka Europejskiej • ocenia przekaz medialny • ocenia wpływ produktów dotyczący badań GMO na zdrowie naukowych oraz człowieka przewiduje skutki • uzasadnia obawy etyczne nierzetelnej informacji związane z GMO obecnej w mediach • omawia sposoby zapobiegania zagrożeniom • analizuje kolejne etapy ze strony organizmów metody ustalania profilu zmodyfikowanych genetycznego genetycznie • przewiduje możliwe kierunki rozwoju

Dział programowy: Ochrona przyrody • wymienia poziomy • wyjaśnia pojęcie różnorodności różnorodność biologiczna biologicznej • omawia wskazany • wskazuje trzy miejsca na czynnik kształtujący Ziemi szczególnie cenne różnorodność biologiczną pod względem • wyjaśnia różnice różnorodności pomiędzy poziomami biologicznej różnorodności biologicznej • wymienia przykłady • uzasadnia praktyczne gatunków zagrożonych znaczenie wyginięciem bioróżnorodności dla • wymienia przykłady człowieka gatunków wymarłych • wylicza czynniki • podaje przykłady wpływające na stan działalności człowieka ekosystemów przyczyniającej się do spadku różnorodności • wymienia zadania biologicznej ochrony przyrody • wymienia miejsca • wymienia motywy najbardziej narażone na ochrony przyrody zanik różnorodności

• podaje przykłady organizmów oraz pozyskiwanych od nich genów • omawia metody śledzenia funkcjonowania wybranego genu • omawia wykorzystanie badań DNA w medycynie sądowej • uzasadnia znaczenie analizy sekwencji DNA w badaniach ewolucyjnych i taksonomicznych

inżynierii genetycznej na podstawie zdobytej wiedzy

• charakteryzuje poziomy różnorodności biologicznej • porównuje poziomy różnorodności biologicznej • charakteryzuje wybrane miejsca na Ziemi, szczególnie cenne pod względem różnorodności biologicznej • opisuje metody pozwalające na określenie poziomu bioróżnorodności

• analizuje wpływ różnych czynników na kształtowanie się różnorodności biologicznej • analizuje zmiany różnorodności gatunkowej w czasie • dowodzi istnienia trudności w określaniu liczby gatunków na świecie

• omawia przyczyny wymierania gatunków • wskazuje działalność człowieka jako przyczynę spadku różnorodności biologicznej • wyjaśnia przyczyny

• dowodzi istnienia różnic pomiędzy współczesnym wymieraniem gatunków a poprzednimi wymieraniami • przewiduje skutki osuszania obszarów podmokłych • omawia wpływ

- analizuje wady i zalety stosowania niekonwencjonalnych źródeł energii, - wyjaśnia, dlaczego Polska jest jednym z nielicznych państw europejskich o dużej różnorodności gatunkowej, - analizuje różnorodność biologiczną w krajach Unii Europejskiej, - prognozuje, jaki wpływ na różnorodność ekosystemów wodnych i lądowych będą miały skutki działalności człowieka, - ocenia znaczenie obszarów Natura 2000, parków transgenicznych dla zachowania

• wymienia sposoby ochrony przyrody • wymienia cele ochrony przyrody • podaje przykłady ochrony in situ i ex situ • wymienia formy ochrony przyrody w Polsce • wskazuje na mapie parki narodowe • podaje nazwy parków narodowych i krajobrazowych położonych najbliżej miejsca zamieszkania • wymienia po pięć nazw zwierząt, roślin i grzybów podlegających w Polsce ochronie gatunkowej • podaje przykłady działań podejmowanych w ramach ochrony czynnej • wymienia międzynarodowe formy ochrony przyrody • charakteryzuje rezerwat biosfery jako międzynarodową formę ochrony przyrody

• uzasadnia konieczność ochrony przyrody • omawia wybrane motywy ochrony przyrody

zanikania różnorodności biologicznej na świecie • analizuje wpływ rolnictwa na zachowanie różnorodności biologicznej • ocenia skutki wyginięcia gatunków zwornikowych

• omawia wskazany sposób ochrony przyrody • wyjaśnia różnice pomiędzy sposobami ochrony przyrody • podaje przykłady sytuacji, w których niezbędna jest ochrona czynna

• omawia motywy ochrony przyrody • charakteryzuje koncepcje ochrony przyrody • uzasadnia konieczność podejmowania działań prowadzących do zachowania różnorodności biologicznej

• omawia formy ochrony obszarowej przyjęte w Polsce • wyjaśnia różnice pomiędzy formami ochrony indywidualnej • rozpoznaje na ilustracji lub fotografii omawiane wcześniej rośliny, zwierzęta i grzyby podlegające ochronie gatunkowej • wskazuje przykłady chronionych gatunków roślin i zwierząt występujących w najbliższej okolicy

• charakteryzuje sposoby ochrony przyrody • uzasadnia różnicę między ochroną bierną a ochroną czynną • uzasadnia konieczność tworzenia banków nasion • podaje przykłady gatunków, które restytuowano • podaje przykłady działań, które dopuszcza się w przypadku ochrony częściowej

biologicznej • podaje przykłady gatunków inwazyjnych

• wyjaśnia rolę poszczególnych form ochrony przyrody

gatunków obcych, w tym inwazyjnych, na ekosystemy • podaje przykłady działań w zakresie ochrony przyrody wynikających z poszczególnych motywów ochrony przyrody • uzasadnia konieczność ochrony gatunkowej • wyjaśnia, dlaczego w stosunku do niektórych gatunków i obszarów stosowana jest ochrona ścisła, a do innych – ochrona częściowa • wyjaśnia, czym resystytucja różni się od reintrodukcji • ocenia skuteczność ochrony in situ i ex situ • wyjaśnia znaczenie otulin tworzonych wokół parków narodowych • klasyfikuje parki narodowe według daty założenia lub wielkości • określa znaczenie konwencji: ramsarskiej, CITES, bońskiej w ochronie przyrody • uzasadnia konieczność globalnej ochrony

różnorodności biologicznej, - ocenia skuteczność postanowień kolejnych „ Szczytów Ziemi” dla zachowania różnorodności biologicznej, - jego osiągnięcia są oryginalne i twórcze oraz wskazują na dużą samodzielność w ich uzyskiwaniu lub osiąga znaczne sukcesy w olimpiadzie przedmiotowej.

• wylicza parki narodowe w Polsce uznane za rezerwaty biosfery • definiuje pojęcie zrównoważony rozwój • omawia działalność organizacji zajmujących się ochroną przyrody

• charakteryzuje park narodowy położony najbliżej miejsca zamieszkania • klasyfikuje rezerwaty przyrody ze względu na przedmiot ochrony i typ ekosystemu • wymienia działania zakazane i dozwolone na obszarach podlegających ochronie • określa znaczenie Agendy 21 • wyjaśnia, na czym polega zrównoważony rozwój • podaje przykłady międzynarodowych inicjatyw w zakresie ochrony przyrody • charakteryzuje parki narodowe w Polsce uznane za rezerwaty biosfery • rozróżnia typy obszarów sieci Natura 2000 • formułuje sądy

Opracowanie: Henryka Cichy

przyrody • ocenia znaczenie projektu Natura 2000 • ocenia działalność organizacji zajmujących się ochroną przyrody • ocenia stopień realizacji postulatów zrównoważonego rozwoju na świecie i w kraju