Opieka nad dzieckiem z chorobą nowotworową

CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH

RAMOWY PROGRAM KURSU SPECJALISTYCZNEGO Opieka nad dzieckiem z chorobą nowotworową Program przeznaczony dla pielęgniarek

Warszawa 2005

CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH

AUTORZY WSPÓŁPRACUJĄCY Z CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH W OPRACOWANIU PROGRAMU

dr n. med. Bożenna Dembowska-Bagińska

Klinika Onkologii Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka” Warszawa

piel. dypl. Anna Kwaśniewska

Klinika Hematologii i Onkologii Dziecięcej Akademii Medycznej Dziecięcy Szpital Kliniczny im. prof. Antoniego Gębali Lublin

piel. dypl. Maria Narojczyk

Oddział Dzienny Chemioterapii Klinika Onkologii Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka” Warszawa

RECENZENCI PROGRAMU prof. dr hab. med. Jerzy R. Kowalczyk

Konsultant Krajowy w dziedzinie onkologii i hematologii dziecięcej Klinika Hematologii i Onkologii Dziecięcej Akademia Medyczna Lublin

dr n. med. Anna Koper

Konsultant Krajowy w dziedzinie pielęgniarstwa onkologicznego Centrum Onkologii im. prof. Franciszka Łukaszczyka Bydgoszcz

Program opracowany w porozumieniu z Naczelną Radą Pielęgniarek i Położnych Program zatwierdził Dyrektor Centrum Kształcenia Podyplomowego Pielęgniarek i Położnych

2

CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH

ZAŁOŻENIA ORGANIZACYJNO-PROGRAMOWE Rodzaj kształcenia Kurs specjalistyczny jest to rodzaj kształcenia, który zgodnie z ustawą z dnia 5 lipca 1996r. o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz. U. z 2001 r. Nr 57, poz. 602 z późn. zm.) ma na celu uzyskanie przez pielęgniarkę, położną kwalifikacji do wykonywania określonych czynności zawodowych przy udzielaniu świadczeń pielęgnacyjnych, zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych lub rehabilitacyjnych. Organizator kształcenia podyplomowego, na podstawie ramowego programu, sporządza program kształcenia. Program kształcenia musi uwzględniać wszystkie elementy modułów wskazanych w planie nauczania ramowego programu, jednak treści nauczania mogą być dostosowane do warunków i potrzeb lokalnych. Wykaz umiejętności będących przedmiotem kształcenia ramowego programu jest dla organizatora i uczestnika kształcenia obowiązującym elementem programu. Osiągnięcie wskazanych umiejętności gwarantuje, że każdy absolwent kursu specjalistycznego będzie posiadać takie same kwalifikacje, niezależnie od miejsca ukończenia kształcenia, podmiotu organizującego kształcenie podyplomowe oraz trybu kształcenia. Poszczególne moduły ramowego programu zawierają cel, treści nauczania oraz wykaz umiejętności wynikowych, odnoszące się zarówno do zajęć teoretycznych jak i praktycznych. W planie nauczania wskazane są wyłącznie miejsca realizacji zajęć praktycznych, dlatego też organizator oprócz programu kształcenia teoretycznego obowiązany jest opracować program szkolenia praktycznego dla każdej placówki. Program ten powinien zawierać cel i umiejętności. Jednocześnie program zajęć praktycznych powinien uwzględniać wykaz świadczeń zdrowotnych (opracowany na podstawie wykazu umiejętności), do zaliczenia których zobowiązany jest uczestnik kursu. Dokumentację zawierającą potwierdzenie zaliczenia poszczególnych świadczeń opracowuje organizator kształcenia. Stanowi ona wewnętrzny dokument organizatora. Cel kształcenia Pielęgniarka zapewni opiekę dziecku* z chorobą nowotworową. Czas kształcenia Łączna liczba godzin przeznaczonych na realizację programu kształcenia kursu specjalistycznego Opieka nad dzieckiem z chorobą nowotworową wynosi 70 godzin dydaktycznych, w tym: zajęcia teoretyczne  35 godzin, zajęcia praktyczne  35 godzin. Plan nauczania określony został dla dziennego trybu kształcenia i zawiera liczbę godzin przeznaczoną na realizację poszczególnych modułów. Z uwagi jednak na lokalne preferencje i potrzeby, prowadzący zajęcia w porozumieniu z kierownikiem kursu mogą dokonać modyfikacji czasu kształcenia w wymiarze nie większym niż 20%. Oznacza to, że 80% czasu przeznaczonego na realizację poszczególnych modułów nie podlega zmianie. Wskazane 20% może być wykorzystane na przesunięcia pomiędzy poszczególnymi modułami lub w części może zostać przeznaczone na realizację zadań w ramach samokształcenia.

Ilekroć w programie jest mowa o „dziecku”, należy przez to rozumieć populację wieku rozwojowego od 0-18 roku życia. *

3

CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH

Organizator, w porozumieniu z kierownikiem kursu oraz wykładowcami, ma prawo do modyfikacji czasu trwania kształcenia w zależności od programu realizowanego w trybie innym niż dzienny. Sposób organizacji Za przebieg i organizację kursu specjalistycznego odpowiedzialny jest organizator kształcenia. Planując realizację kursu organizator powinien: 1. Opracować program kształcenia. 2. Opracować regulamin organizacyjny kursu specjalistycznego, który w szczególności określa:  organizację,  zasady i sposób naboru osób,  prawa i obowiązki osób uczestniczących,  zakres obowiązków wykładowców i innych osób prowadzących nauczanie teoretyczne i szkolenie praktyczne,  zasady przeprowadzenia egzaminu końcowego. 3. Powołać kierownika kursu specjalistycznego. Do zadań kierownika kursu oprócz zadań określonych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 października 2003 r. w sprawie kształcenia podyplomowego pielęgniarek i położnych (Dz. U. Nr 197 poz.1923) powinno należeć:  współdecydowanie o doborze kadry dydaktycznej,  przedstawienie uczestnikom kursu: celu, programu i organizacji szkolenia,  ocenianie placówek szkolenia praktycznego wg specyfiki i organizacji zajęć,  pomaganie w rozwiązywaniu problemów,  udzielanie indywidualnych konsultacji uczestnikom kursu,  zbieranie i analizowanie opinii o przebiegu kursu. W dniu rozpoczęcia kursu każdy uczestnik powinien otrzymać:  harmonogram zajęć teoretycznych i praktycznych,  wykaz umiejętności będących przedmiotem kształcenia. 4. Przeprowadzić postępowanie kwalifikacyjne. 5. Powołać w uzgodnieniu z kierownikiem kursu opiekunów szkolenia praktycznego, którzy powinni być merytorycznymi pracownikami placówek, w których odbywa się szkolenie praktyczne. Do zadań opiekuna szkolenia praktycznego należy:  instruktaż wstępny (zapoznanie z celem szkolenia praktycznego, z organizacją pracy, wyposażeniem placówki, jego personelem, zakresem udzielanych świadczeń i in.),  instruktaż bieżący (organizacja i prowadzenie zajęć, kontrola nad ich prawidłowym przebiegiem, pomoc w rozwiązywaniu problemów i in.),  instruktaż końcowy (omówienie i podsumowanie zajęć, zaliczenie świadczeń zdrowotnych określonych w programie kształcenia, ocena uzyskanych wiadomości i umiejętności). 6. Wskazać kadrę dydaktyczną posiadającą kwalifikacje określone w programie ramowym. 7. Zapewnić bazę dydaktyczną dostosowaną do liczby uczestników kursu:  sale wykładowe,  sale warsztatowe,  pomieszczenia wyposażone w specjalistyczny sprzęt i aparaturę.

4

CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH

8. Zaprojektować, w odniesieniu do poszczególnych modułów, środki dydaktyczne oraz formy zajęć, ze szczególnym uwzględnieniem form aktywizujących. 9. Wskazać literaturę do poszczególnych modułów uwzględniając kryterium aktualności i adekwatności doboru do treści nauczania. 10. Dobrać placówki stażowe zgodnie z planem nauczania, w których możliwe będzie zdobywanie umiejętności niezbędnych do wykonywania określonych świadczeń zdrowotnych. 11. Posiadać wewnętrzny system monitorowania jakości kształcenia. Sposób sprawdzania efektów nauczania W toku realizacji programu kształcenia przewiduje się ocenianie: 1. Bieżące - rozumiane jako zaliczanie poszczególnych modułów (sprawdzenie stopnia opanowania wiedzy i umiejętności będących przedmiotem nauczania teoretycznego i praktycznego, w tym świadczeń zdrowotnych przewidzianych w programie kształcenia). Warunki zaliczania ustala wykładowca/opiekun szkolenia praktycznego, w porozumieniu z kierownikiem kursu specjalistycznego. 2. Końcowe - egzamin teoretyczny i/lub praktyczny złożony przed komisją egzaminacyjną powołaną przez organizatora kształcenia podyplomowego. Wykaz umiejętności będących przedmiotem kształcenia W wyniku realizacji programu kształcenia kursu specjalistycznego Opieka nad dzieckiem z chorobą nowotworową pielęgniarka powinna:  scharakteryzować nowotwory najczęściej występujące u dzieci,  przygotować dziecko do badań diagnostycznych,  przedstawić metody leczenia chorób nowotworowych u dzieci,  sklasyfikować grupy leków cytostatycznych stosowanych w onkologii dziecięcej,  przygotować i podać cytostatyki zgodnie z obowiązującymi zasadami,  rozpoznać i łagodzić objawy niepożądane występujące w trakcie stosowania chemio- i radioterapii,  pielęgnować dziecko z chorobą nowotworową,  omówić powikłania chemioterapii i radioterapii oraz ich leczenie,  pielęgnować dziecko poddane chemioterapii i/lub radioterapii,  udzielić wsparcia psychicznego dziecku z chorobą nowotworową i jego rodzinie.

5

CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH

PLAN NAUCZANIA

Lp.

I

Moduł Diagnostyka i leczenie chorób nowotworowych u dzieci

Teoria (liczba godzin)

II

6

III

Przygotowanie i podawanie cytostatyków

4

IV

Pielęgnowanie dziecka w trakcie V diagnozowania oraz leczenia przeciwnowotworowego Łączna liczba godzin

Placówka

Liczba godzin

Łączna liczba godzin

11

Psychologiczny i społeczny aspekt chorób nowotworowych u dzieci

Powikłania chemioterapii i radioterapii

Staż

Oddział chemioterapii stacjonarnej i/lub dziennej

35

6

8

35

35

70

PROGRAM NAUCZANIA MODUŁ I

DIAGNOSTYKA I LECZENIE CHORÓB NOWOTWOROWYCH U DZIECI

Cel modułu Pielęgniarka omówi epidemiologię chorób nowotworowych u dzieci oraz zasady diagnostyki i leczenia. Wykaz umiejętności wynikowych W wyniku realizacji treści nauczania pielęgniarka powinna:  omówić epidemiologię chorób nowotworowych u dzieci,  przedstawić rys historyczny leczenia chorób nowotworowych u dzieci,  uzasadnić znaczenie wczesnego wykrywania nowotworów przez lekarza pierwszego kontaktu,  scharakteryzować nowotwory najczęściej występujące u dzieci,  scharakteryzować badania diagnostyczne konieczne do ustalenia rozpoznania i leczenia choroby nowotworowej,

6

CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH

 

omówić rolę i metody leczenia chorób nowotworowych u dzieci, sklasyfikować grupy leków cytostatycznych stosowanych w onkologii dziecięcej oraz drogi ich podawania,  omówić objawy niepożądane wywołane przez poszczególne grupy cytostatyków,  omówić specyfikę leczenia dziecka w oddziale dziennym. Treści nauczania 1. Epidemiologia chorób nowotworowych u dzieci. 2. Rys historyczny leczenia chorób nowotworowych u dzieci. 3. Rola lekarza pierwszego kontaktu we wczesnym wykrywaniu nowotworów u dzieci oraz w opiece nad dzieckiem w trakcie leczenia przeciwnowotworowego i po zakończonym leczeniu. 4. Objawy kliniczne nowotworów najczęściej występujących u dzieci:  białaczki (ostra białaczka limfoblastyczna, ostre białaczki nielimfoblastyczne),  nowotwory ośrodkowego układu nerwowego,  chłoniaki (ziarnica, nieziarnicze chłoniaki),  nowotwory kości (osteosarcoma, Ewing sarcoma),  nowotwory tkanek miękkich (rhabdomyosarcoma, nie rhabdomyosarcoma),  nerwiak zarodkowy,  guz Wilmsa,  nowotwory gonadalne,  retinoblastoma. 5. Badania diagnostyczne konieczne do ustalenia rozpoznania i stopnia zaawansowania poszczególnych nowotworów:  laboratoryjne,  obrazowe,  patomorfologiczne,  inne. 6. Metody leczenia chorób nowotworowych występujących u dzieci: a) leczenie chirurgiczne:  rola chirurgicznego leczenia nowotworów u dzieci,  pierwotne leczenie chirurgiczne,  odroczone leczenie chirurgiczne. b) chemioterapia:  rola chemioterapii w leczeniu nowotworów u dzieci,  podstawy i rodzaje chemioterapii,  klasyfikacja leków cytostatycznych,  drogi podawania cytostatyków,  objawy niepożądane wywołane przez poszczególne grupy cytostatyków. c) radioterapia:  rola radioterapii w leczeniu nowotworów u dzieci,  rodzaje radioterapii. d) przeszczepianie krwiotwórczych komórek macierzystych. 7. Dziecko leczone w oddziale dziennym.

7

CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH

MODUŁ II

PSYCHOLOGICZNY I SPOŁECZNY NOWOTWOROWYCH U DZIECI

ASPEKT

CHORÓB

Cel modułu Pielęgniarka udzieli wsparcia dziecku z chorobą nowotworową i jego rodzinie. Wykaz umiejętności wynikowych W wyniku realizacji treści nauczania pielęgniarka powinna:  udzielić wsparcia psychicznego dziecku z chorobą nowotworową i jego rodzinie,  kształtować pozytywne postawy społeczne wobec dzieci z chorobą nowotworową,  udzielić informacji rodzicom/opiekunom o uprawnieniach przysługujących w związku z chorobą nowotworową dziecka,  ocenić jakość życia dziecka chorego i wyleczonego z choroby nowotworowej,  wspierać dziecko w terminalnej fazie choroby nowotworowej oraz jego rodzinę. Treści nauczania 1. Podstawy psychologii klinicznej w aspekcie chorób nowotworowych występujących u dzieci:  wpływ choroby na stan psychiczny dziecka, jego rodzeństwa i rodziców reakcje emocjonalne na rozpoznanie,  psychologiczne metody oddziaływania na stan emocjonalny dziecka przed zastosowaniem procedur diagnostycznych i leczniczych,  edukacja dziecka i jego rodziców/opiekunów w zakresie postępowania w trakcie leczenia przeciwnowotworowego oraz po jego zakończeniu,  rola wsparcia psychologicznego w adaptacji do życia po zakończonym leczeniu,  wznowa choroby - reakcje emocjonalne. 2. Adaptacja dziecka z chorobą nowotworową w społeczeństwie (środowisko, szkoła). 3. Opieka socjalna i inne formy wsparcia dziecka z chorobą nowotworową i jego rodziny. 4. Jakość życia dziecka chorego i wyleczonego z choroby nowotworowej. 5. Dziecko w terminalnej fazie choroby nowotworowej. MODUŁ III

PRZYGOTOWANIE I PODAWANIE CYTOSTATYKÓW

Cel modułu Pielęgniarka przygotuje i poda leki cytostatyczne zgodnie z zasadami. Wykaz umiejętności wynikowych W wyniku realizacji treści nauczania pielęgniarka powinna:  wymienić obowiązujące akty prawne dotyczące stosowania cytostatyków,  omówić wymogi jakim powinno odpowiadać pomieszczenie, w którym przechowuje się i przygotowuje leki cytostatyczne,  przestrzegać przepisów BHP w miejscu przygotowywania cytostatyków,  przygotować i podać roztwory leków cytostatycznych zgodnie z obowiązującymi zasadami,  podjąć działania w przypadku wynaczynienia leków cytostatycznych,  postępować zgodnie z procedurami w przypadku skażenia lekiem cytostatycznym,

8

CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH



przedstawić toksyczne oddziaływania cytostatyków na personel przygotowujący i podający leki. Treści nauczania 1. Regulacje prawne dotyczące przechowywania, przygotowywania i podawania leków cytostatycznych. 2. Organizacja pracowni do przygotowywania preparatów cytostatycznych. 3. Bezpieczeństwo i higiena pracy pracowników przygotowujących i podających cytostatyki. 4. Przygotowanie i podawanie roztworów leków cytostatycznych. 5. Procedury postępowania w przypadku skażenia lekiem cytostatycznym. 6. Toksyczność cytostatyków dla personelu przygotowującego i podającego. MODUŁ IV

POWIKŁANIA CHEMIOTERAPII I RADIOTERAPII

Cel modułu Pielęgniarka omówi wczesne i odległe powikłania chemioterapii i radioterapii oraz ich leczenie. Wykaz umiejętności wynikowych W wyniku realizacji treści nauczania pielęgniarka powinna:  omówić powikłania chemioterapii ze strony poszczególnych układów i narządów oraz postępowanie w przypadku ich wystąpienia,  rozpoznawać powikłania infekcyjne występujące w trakcie chemioterapii,  scharakteryzować najczęstsze powikłania występujące w trakcie radioterapii,  omówić rolę terapii wspomagającej,  scharakteryzować odległe następstwa leczenia przeciwnowotworowego. Treści nauczania 1. Powikłania chemioterapii występujące w czasie leczenia przeciwnowotworowego (wczesne):  rodzaje powikłań i ich ciężkość wg definicji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO),  postępowanie lecznicze. 2. Leczenie wspomagające. 3. Odległe następstwa chemioterapii. 4. Powikłania występujące w trakcie radioterapii – postępowanie. 5. Odległe następstwa radioterapii. MODUŁ V

PIELĘGNOWANIE DZIECKA W TRAKCIE DIAGNOZOWANIA ORAZ LECZENIA PRZECIWNOWOTWOROWEGO

Cel modułu Pielęgniarka pielęgnuje dziecko w trakcie diagnozowania oraz leczenia przeciwnowotworowego. Wykaz umiejętności wynikowych W wyniku realizacji treści nauczania pielęgniarka powinna:  przygotować fizycznie i psychicznie dziecko do badań diagnostycznych,  pielęgnować dziecko z zaburzeniami oddychania i/lub połykania,  pielęgnować dziecko z porażeniami/niedowładami,

9

CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH



zapobiegać i wdrożyć postępowanie pielęgnacyjne i lecznicze w przypadku nudności i wymiotów,  pielęgnować dziecko z zaburzeniami/powikłaniami ze strony poszczególnych układów i narządów,  pielęgnować dziecko z objawami neutropenii,  scharakteryzować zasady pielęgnacji dziecka z założonym cewnikiem centralnym lub portem naczyniowym,  scharakteryzować stany naglące w onkologii dziecięcej,  omówić rolę pielęgniarki w zapobieganiu i łagodzeniu bólu,  przedstawić rodzaje diet oraz zasady żywienia dziecka poddanego leczeniu przeciwnowotworowemu,  omówić specyfikę prowadzenia bilansu płynów u dziecka poddanego leczeniu przeciwnowotworowemu,  omówić zasady podawania preparatów krwiopochodnych dziecku z chorobą nowotworową,  wyjaśnić znaczenie higieny osobistej dziecka poddanego leczeniu przeciwnowotworowemu,  omówić specyfikę pielęgnowania dziecka w trakcie radioterapii. Treści nauczania 1. Przygotowanie dziecka do badań diagnostycznych wykonywanych w trakcie rozpoznawania i leczenia choroby nowotworowej. 2. Pielęgnowanie dziecka z chorobą nowotworową:  z zaburzeniami oddychania i/lub połykania,  z porażeniami/niedowładami,  z powikłaniami ze strony układu pokarmowego,  w przypadku wystąpienia powikłań hematologicznych,  w przypadku wystąpienia powikłań infekcyjnych,  w przypadku wystąpienia zmian skórnych w przebiegu chemioterapii (polekowe, powstałe w wyniku granulopenii),  w przypadku wystąpienia objawów neutropenii. 3. Pielęgnowanie dziecka z założonym cewnikiem centralnym lub portem naczyniowym. 4. Stany naglące w onkologii dziecięcej. 5. Terapia bólu. 6. Żywienie dziecka z chorobą nowotworową w trakcie chemioterapii i radioterapii. 7. Prowadzenie bilansu płynowego u dziecka poddanego leczeniu przeciwnowotworowemu. 8. Zasady podawania preparatów krwiopochodnych dziecku z chorobą nowotworową. 9. Higiena osobista dziecka poddanego leczeniu przeciwnowotworowemu. KWALIFIKACJE KADRY DYDAKTYCZNEJ Wykładowcami, opiekunami stażu mogą być osoby mające nie mniej niż pięcioletni staż zawodowy w przedmiotowym zakresie i aktualne zatrudnienie w placówce ochrony zdrowia, udzielającej świadczeń zdrowotnych będących przedmiotem kształcenia oraz spełniają, co najmniej jeden z warunków: 1. Posiadają tytuł zawodowy magistra pielęgniarstwa.

10

CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH

2. Posiadają tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa onkologicznego, pediatrycznego. 3. Posiadają specjalizację lekarską w dziedzinie onkologii i hematologii dziecięcej, pediatrii, chirurgii dziecięcej, farmakologii klinicznej. 4. Posiadają tytuł zawodowy magistra farmacji. 5. Posiadają ukończone studia wyższe na kierunku mającym zastosowanie w ochronie zdrowia lub inne merytoryczne kwalifikacje niezbędne do realizacji wybranych zagadnień.

11