Przewodnik po badaniach

Przewodnik po badaniach IDEXX Vet•Med•Lab

Wydanie II

Manual_new_2012.indb a

12-12-18 09:13

Tytuł oryginału: Manual

Tłumaczenie: dr Jarosław Król Skład: Marcin Morawski • MarcinArt Korekta: Ewa Gawlik i Urszula Mazur Wydanie II uzupełnione

IDEXX Vet Med Lab, styczeń 2013

Manual_new_2012.indb b

12-12-18 09:13

Styczeń 2013

Szanowni Państwo Z wielką radością oddaję w Państwa ręce długo oczekiwane drugie już wydanie polskiej wersji naszego przewodnika po badaniach laboratoryjnych. Zawiera ono uaktualnione opisy badań, wskazania do ich wykonania, a także wskazówki dotyczące interpretacji wyników. Od kilku lat towarzyszymy Państwu w codziennej pracy i mam nadzieję, że w dalszym ciągu nasz przewodnik będzie Państwu ułatwiał wybór odpowiednich badań laboratoryjnych. Zespół specjalistów laboratorium IDEXX Vet Med Lab również chętnie służy lekarzom weterynarii konsultując przypadki z jakimi zwracacie sie Państwo do nas. Obecność na polskim rynku specjalitycznego laboratorium weterynaryjnego IDEXX Vet Med Lab daje Państwu możliwość szerokiego dostępu do najnowszych osiągnięć światowej diagnostyki laboratoryjnej, pomagając w utrzymaniu standardów najlepszej praktyki. Cieszę się że spotyka sie ona z tak dużym zainteresowaniem polskich lekarzy. Serdecznie dziękuję Panu dr Jarosławowi Królowi za zaangażowanie i wiedzę jaką włożył w tłumaczenie naszego Przewodnika. Szczególne podziękowania kieruję do naszych Klientów, za zaufanie jakim obdarzacie nas Państwo w swojej codziennej pracy powierzając nam badania i opierając swoje diagnozy na naszych wynikach. Życząc wielu sukcesów,

Lek.wet.Ewa Gawlik Kierownik Sprzedaży na Polskę

Manual_new_2012.indb c

12-12-18 09:13

Manual_new_2012.indb d

12-12-18 09:13

Szanowne Koleżanki, Szanowni Koledzy, Poszukiwanie nowych metod badawczych, jak również ciągłe rozwijanie istniejących procedur diagnostycznych, mają dla sieci laboratoriów IDEXX znaczenie szczególne. Poprzez ścisłą współpracę ze specjalistami z całego świata oraz nasze zaangażowanie w dziedzinie diagnostyki weterynaryjnej przyczyniamy się do zwiększania i polepszania istniejącej oferty badań diagnostycznych. Spec cPL® i Spec fPL®, Quant C6®, jak również Cardiopet® proBNP to tylko niektóre z efektów tych działań, które mogą być bezpośrednio wykorzystane przez Was jako naszych klientów. Jako najnowsze osiągnięcie oferujemy Państwu ilościowy test PCR do diagnostyki leiszmaniozy, który m.in. umożliwia identyfikację bezobjawowych nosicieli pasożyta, a także może być wykorzystany do monitorowania efektów terapii. W rozpoznawaniu nosówki u psów również po raz pierwszy możliwe jest teraz różnicowanie wirusa szczepionkowego od szczepów terenowych. Niniejszy wykaz usług diagnostycznych stanowi przegląd wszystkich oferowanych testów, dostarczając jednocześnie istotnych informacji dotyczących samych badań oraz wymaganego materiału. W przypadku niektórych dziedzin, szczególnie biologii molekularnej i diagnostyki przy użyciu PCR, dokonujący się w szybkim tempie postęp często wyprzedza o krok nasze aktualizowane na bieżąco opracowania. Pracownicy naszej Infolinii chętnie udzielą Państwu informacji na temat ewentualnych zmian oraz nowych ofert. Numery telefonów, pod którymi można uzyskać odpowiednie informacje, dostępne są również za pośrednictwem kurierów, pracowników księgowości oraz doradców udzielających porad fachowych. Nowość dla lekarzy zajmujących się końmi: wykaz oferowanych badań diagnostycznych u koni, uwzględniający szczególne dla nich wymogi jak również specyficzne dla tego gatunku zwierząt problemy. W imieniu wszystkich kolegów i współpracowników dziękuję Państwu za dotychczasowe zaufanie oraz cieszę się na dalszą owocną współpracę.

Z pozdrowieniami

Dr wet. Ulrich Brandenburg Laborleiter

Manual_new_2012.indb e

12-12-18 09:13

Manual_new_2012.indb f

12-12-18 09:13

Spis treści

1 Spis treści 2 Wskazówki ogólne

1

2.1 Ważne informacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2.2 Ogólne wskazówki dotyczące pobierania krwi, oraz obróbki wstępnej prób do badania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 2.3 Ogólne wskazówki dotyczące pobierania materiału do badań mikrobiologicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 2.4 Ogólne wskazówki dotyczące pobierania materiału do badań z użyciem technik biologii molekularnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 2.5 Ogólne wskazówki dotyczące pobierania materiału do badań histopatologicznych i cytologicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 2.6 Ogólne wskazówki dotyczące pobierania materiału do badań parazytologicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 2.7 Zarządzanie jakością . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 2.8 Skróty/objaśnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 2.9 Tabela przeliczeniowa jednostek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

3 Profile diagnostyczne

29

3.1 Profile ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 3.1.1 Ogólne profile diagnostyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 3.1.2 Badania typu PLUS TEST . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 3.1.3 Specjalne profile skriningowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 3.1.4 Profile narządowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 3.1.5 Profile płynów biologicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 3.1.6 Profile skórne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 3.2 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 3.2.1 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo – PIES. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 3.2.2 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo – KOT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 3.2.3 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo – MAŁE ZWIERZĘTA DOMOWE/GADY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 3.2.4 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo – KOŃ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 3.2.5 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo – BYDŁO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 3.2.6 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo – TRZODA CHLEWNA . . . . . . . . . . 55 3.2.7 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo – WIELBŁĄDOWATE. . . . . . . . . . . . 56

4 Hematologia 4.1 4.2 4.3 4.4

57

Hematologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 Parametry krzepnięcia krwi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 Grupy krwi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 Pasożyty krwi oraz bakterie hemotroficzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

5 Chemia kliniczna

Manual_new_2012.indb g

64

12-12-18 09:13

Spis treści

6 Toksykologia oraz wykrywanie leków

101

6.1 Leki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 6.2 Toksykologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 6.3 Wykrywanie leków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103

7 Schorzenia żołądkowo-jelitowe, wątroba, trzustka

106

7.1 Schorzenia żołądkowo-jelitowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 7.2 Choroby wątroby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 7.3 Schorzenia części zewnątrzwydzielniczej trzustki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

8 Nerki oraz przewody wyprowadzające mocz

113

8.1 Badania krwi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 8.2 Badania moczu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

9 Układ mięśniowy, układ kostny, stawy 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5

118

Choroby zakaźne układu mięśniowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 Choroby niezakaźne układu mięśniowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 Choroby niezakaźne układu kostnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 Choroby zakaźne stawów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 Choroby niezakaźne stawów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

10 Ośrodkowy układ nerwowy

124

10.1 Choroby zakaźne centralnego układu nerwowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 10.2 Choroby niezakaźne centralnego układu nerwowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130

11 Choroby skóry

131

11.1 Zakaźne choroby skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 11.2 Alergiczne/niezakaźne choroby skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133

12 Endokrynologia

134

12.1 Hormony/zaburzenia czynnościowe kory nadnerczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 12.2 Hormony/schorzenia tarczycy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149

13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym)

157

14 Immunologia i alergia

236

14.1 Choroby autoimmunologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236 14.2 Diagnostyka alergii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240

Manual_new_2012.indb h

12-12-18 09:13

Spis treści

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej

245

15.1 Ogólne wskazówki dotyczące reakcji PCR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249 15.3 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271 15.3.1 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) – PIES. . . . . . . . . . . . . . 273 15.3.2 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) – KOT . . . . . . . . . . . . . . 287 15.3.3 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) – KOŃ . . . . . . . . . . . . . . 293 15.3.4 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) – BYDŁO/TRZODA/OWCE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295 15.4 Oznaczanie płci u ptaków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298 15.5 Ustalanie pokrewieństwa zwierząt za pomocą metod molekularno-genetycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299

16 Mikrobiologia

301

16.1 Badania bakteriologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301 16.1.1 Koszt i czas trwania badań bakteriologicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301 16.1.2 Ogólne badania bakteriologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303 16.2 Badania mikrobiologiczne kału . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306 16.3 Badania mikologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310 16.3.1 Koszt i czas trwania bada mikologicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310 16.3.2 Ogólne badania mikologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311 16.4 Autoszczepionki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313 16.5 Badania stanu sanitarnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315

17 Parazytologia

316

17.1 Badania parazytologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316 17.2 Pasożyty zewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319

18 Histologia

320

18.1 Badania histologiczne i cytologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320 18.2 Płyny ustrojowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321

Manual_new_2012.indb i

12-12-18 09:13

Manual_new_2012.indb j

12-12-18 09:13

Indeks

A Acetylocholinowe receptory - wykrywanie przeciwciał .......119, 236 ACTH .................................................141 ACTH test stymulacji .................138, 147 Actinobacillus zakażenia .................. 157 Adenowirus - wykrywanie przeciwciał (psy) ...................110, 234 Adenowirus typ 1 u koni - wykrywanie DNA ..................157, 249 Adenowirus typ 2 u psów - wykrywanie DNA ..................157, 249 Afrykański pomór koni (AHSV) ......... 158 Albumin do globulin stosunek ........... 75 Albuminy .......................................64, 75 Aldosteron - oznaczenie poziomu (pies, kot) ...................................... 148 Alergia ............................................... 240 Alergia - badanie skriningowe .......... 241 Alergia na owady u koni - badanie skriningowe .................. 244 Alergia pokarmowa .......................... 244 Alergiczne - badanie rozszeżone (pies, kot, koń) .............................. 243 Alergiczne - badanie zawężone (pies, kot) ...................................... 242 Alergie - diagnostyka ........................ 133 Alergenów roztwór do kontynuacji odczulania ............ 244 Alergenów roztwór do odczulania (pies, kot, koń) .............................. 244 Alfa amylaza ....................................... 67 ALT (GPT) ........................................... 65 Amoniak ...................................... 66, 130 Amonowe zw. - test tolerancji ..... 66, 130 Anaplasma phagocytophilum - wykrywanie przeciwciał (pies, kot) ...................................... 180 Anaplasma - wykrywanie DNA ..180, 249 Anaplazmoza .................................... 158 ANA - wykrywanie przeciwciał przeciwjądrowych ......................123, 133, 239 Anemia profil ....................................... 33 Anemia profil (kot) .............................. 31 Anomalia oczu u owczarków collie .. 273 Antytrombina III - oznaczanie ............. 59

Apatia profil (kot) ................................ 31 APTT (czas kaolinowo - kefalinowy) ...59 Arsen ................................................. 102 AST (GOT) .......................................... 67 Aujeszky’ego choroba ...................... 158 Aujeszky’ego choroba - wykrywanie przeciwciał .......158, 159 Autohemolityczna niedokrwistość .... 237 Autoszczepionki przeciwbakteryjne . 313

B Babesia canis - wykrywanie przeciwciał (pies) .... 161 Babesia felis - wykrywanie DNA ....... 249 Babesia sp. - wykrywanie DNA ..........160, 162, 249 Babeszje - wykrywanie przeciwciał (koń) .......................................161, 162 Babeszja - bezpośrednie wykrywanie we krwi ...................... 160 Babeszjoza / Piroplazmoza (konie) .. 161 Babeszjoza / Piroplazmoza (psy) ..... 159 Badanie przy zakupie koni ............... 103 Badanie skriningowe substancji obcego pochodzenia .................... 104 Bakterie hemotroficzne, oraz pasożyty krwi .......................... 63 Bakteriologia posiew w warunkach beztlenowych ......... 304 Bakteriologia posiew w warunkach tlenowych ........131, 303 Bartonella henselae (choroba kociego pazura) ............ 163 Bartonella sp. - wykrywanie DNA ..... 250 Beta karoten ....................................... 68 Beta (β)-hydroksymasłowy kwas ....... 84 Bezpłodności/ronień profil (pies) ....... 43 BHV-1 - różnicowanie szczepów terenowych i szczepionkowych .... 192 BHV-1 - wykrywanie przeciwciał ....... 192 Białaczka enzootyczna bydła (EBL) . 177 Białaczka kotów (FeLV) - wykrywanie DNA progenomu wirusa ............... 183 Białaczka kotów (wirus FeLV) ...181, 254 Białka do kreatyniny stosunek ......... 114 I

Manual_new_2012.indb I

12-12-18 09:13

Indeks

Białka surowicy - elektroforeza ...........75 Białko całkowite .................................. 68 Biegunki - profil B (pies, kot) ..........................33, 106, 111 Biegunki - profil C (pies, kot, fretka) .............33, 106, 309 Biegunki - profil E (pies) .......................33, 106, 111, 309 Biegunkowy Plus profil (kot) ...............44 Biegunkowy profil (pies) ..................... 43 Bilirubina (bezpośrednia) ................... 69 Bilirubina (całkowita) .......................... 69 BLAD ................................................. 295 Borelioza ...........................124, 164, 250 Borelioza - diagnostyka .................... 121 Bornaska choroba ....................124, 167 Bornaska choroba - wykrywanie przeciwciał .......124, 167 Bornaska Choroba - wykrywanie RNA wirusa ......168, 250 Borrelia burgdorferi sensu lato - diagnostyka - wykrywanie DNA ..121, 124, 164, 250 Borrelia C6 - wykrywanie przeciwciał przeciwko antygenowi (badanie jakościowe) ....122, 124, 166 Borrelia C6 - wykrywanie przeciwciał przeciwko atygenowi (badanie ilościowe) ...................................... 167 Borrelia Quant C6 (pies) ............122, 125 Borrelia - wykrywanie przeciwciał ... 124 Borrelia - wykrywanie przeciwciał IgG (pies, koń) ..................................... 165 Borrelia - wykrywanie przeciwciał (IgM, IgG) ......................121, 122, 124 Borrelia - wykrywanie przeciwciał IgM (pies) ............................................. 165 Brodawczyca u koni - autoszczepionka ......................... 314 Bromki .......................................101, 130 BRSV (syncytialny wirus oddechowy bydła) ............................................ 168 Brucella abortus - wykrywanie przeciwciał .............. 169 Brucella canis - wykrywanie przeciwciał .............. 169

Brucella melitensis - wykrywanie przeciwciał .............. 169 Brucella ovis - wykrywanie przeciwciał .............. 169 Brucella sp. - wykrywanie DNA .169, 250 Brucella suis - wykrywanie przeciwciał .............. 169 Bruceloza ......................................... 168 Burkholderia mallei / Nosacizna ...... 215 Burkholderia mallei - wykrywanie przeciwciał .................................... 215 BVD/MD biegunka wirusowa bydła (Bovine Virusdiarrhoe/ /Mucosal Disease) ........................ 170 BVD wirus - wykrywanie antygenu ... 170 BVD wirus - wykrywanie przeciwciał 170

C CAE (Caprine Arthritis and Encephalitis - zapalenie stawów i mózgu kóz) .........................125, 171 CAE wirus - wykrywanie przeciwciał .......125, 171 Cardiopet® proBNP (Nt-proBNP) (pies / kot) ............31, 70 Chlamydia sp. - wykrywanie DNA .... 251 Chlamydie - wykrywanie DNA .......... 172 Chlamydie - wykrywanie przeciwciał 172 Chlamydie - zakażenia ..................... 171 Chlamydophila felis - wykrywanie DNA .................172, 251 Chlamydophila psittaci - wykrywanie DNA .................173, 252 Chlorki ................................................. 71 Cholesterol .......................................... 72 Cholinesteraza .................................... 72 Chorób górnych dróg oddechowych profil (kot) ........................................ 44 Chorób górnych dróg oddechowych profil (pies) ...................................... 42 Choroby kotów ................................. 163 Chrom ............................................... 102 CHV 1 - herpeswirusowe zakażenia u psów ......................... 126

II

Manual_new_2012.indb II

12-12-18 09:13

Indeks

CHV 1 - wykrywanie DNA .........126, 193 CHV-1 - wykrywanie przeciwciał ....... 193 Cirkowirus prosiąt typu 2 .................. 173 Cirkowirus typ 2 u świń (PCV-2) ....... 252 Cirkowirusy - zakażenia .................... 173 CK (Kinaza kreatynowa, CPK) ............ 73 CLAD ................................................. 274 Clostridium perfringens .................... 173 Clostridium perfringens - wykrywanie enterotoksyny ..106, 306 Clostridium perfringen - wykrywanie genu dla enterotoksyny A ..............173, 253 Clostridium - wykrywanie bakterii .............106, 306 Cogginsa test – wykrywanie przeciwciał .............214 Coombsa test bezpośredni .............. 237 Coxiella burnetii - wykrywanie przeciwciał .............. 190 C-reaktywne białko, CRP .................. 69 C-reaktywne białko CRP (pies) ........ 32 Cryptococcus neoformans/ /C. gattii - wykrywanie DNA ...173, 253 Cryptococcus sp. - zakażenia .......... 173 Cryptosporidium sp. - wykrywanie antygenu ..109, 309, 318 cTLI (pies) ......................................... 111 cTLI (pies) fTLI (kot) ............................ 95 cTSH (tyreotropina) - oznaczanie u psów ..................... 152 Cushinga zespół - monitoring ........... 33 Cushinga zespół - określanie nieswoistych parametrów ............. 146 Cynk .................................................... 73 Cynk (surowica, włosy) .....................133 Cystatyna C .........................................74 Cystyna ............................................... 74 Cystynuria u nowofundlandów (predyspozycja genetyczna) ........ 274 Cytologiczne badanie krwi ................. 57 Czas trombinowy ................................ 60 Czynniki reumatoidalne .................... 123 Czynnik IX ........................................... 61 Czynnik VIII ......................................... 60 Czynnik von Willebranda - antygen ....61 Czynnik Willebranda 1-3 ..................... 61

D D-dimery - oznaczanie ........................ 60 Deksametazon skojarzony test supresji oraz stymulacji TRH . 142 Dermatofity/grzyby skórne - badanie ................................131, 311 Deksametazon – test hamowania wysoką dawką .............................. 140 Deksametazon – test hamowania niską dawką .................................. 135 Digoksyna ......................................... 101 Dirofilarioza ....................................... 174 Drożdżaki i grzyby pleśniowe ........... 312 Drożdżaki w próbkach kału (badanie ilościowe) ....................... 312 Drożdżopodobne i pleśniowe grzyby - badanie ........................... 131 Dziedziczne choroby - diagnostyka . 272 Dziedziczne choroby ........................ 271

E EBL ....................................................177 Ehrlichia/Anaplasma sp. - wykrywanie DNA .................179, 254 Ehrlichia/Anaplasma - wykrywanie bezpośrednie we krwi ................... 179 Ehrlichia canis - wykrywanie DNA .... 253 Ehrlichia - wykrywanie przeciwciał ... 180 EHV-1/4 - wykrywanie przeciwciał .... 127 Ektopasożyty .................................... 131 Ektopasożyty - identyfikacja ............. 319 Ektopasożyty - wykrywanie .............. 319 Elastaza .....................................112, 306 Elektroforeza białek surowicy ............. 75 Elektroforeza SDS-PAGE (elektroforeza białek moczu) ........ 115 Elektrolity - profil ................................. 33 EMS/Cushing - profil 1 ......................143 EMS/Cushing - profil 1 (koń) .............. 48 EMS/Cushing - profil 2 ......................143 EMS/Cushing - profil 2 (koń) .............. 48 Encephalitozoon cuniculi................. 125 Encephalitozoon cuniculi - wykrywanie antygenu spor ......... 176 III

Manual_new_2012.indb III

12-12-18 09:13

Indeks

Encephalitozoon cuniculi - wykrywanie przeciwciał .............. 177 Encephalitozoonoza .................125, 176 Endokrynologia .................................134 Enteropatogeny jelitowe - wykrywanie ................................. 307 Enterotoksyna Clostridium perfringens .................................... 106 Enzootyczna białaczka bydła (EBL) . 177 Enzootyczna białaczka bydła (EBL) – wykrywanie przeciwciał ..............177 Erlichioza .......................................... 178 Escherichia coli - autoszczepionka .. 313 EVA wirus zapalenia tętnic koni ....... 270 Exercise Induced Collapse (EIC) ..... 275

F FCoV - wykrywanie przeciwciał ........ 185 FeLV/FIV + FIP - monitoring ............... 44 FeLV wirus białaczki kotów .......181, 254 FeLV - wykrywanie antygenu ............ 182 Fenobarbital ...............................101, 130 FHV-1 u kotów - wykrywanie DNA .................195, 257 FHV 1 - wykrywanie DNA ..................127 FHV 1 - wykrywanie przeciwciał 127, 196 Fibrynogen .......................................... 60 Filarie - wykrywanie DNA ...........175, 254 Fingerprinting - profil DNA ................ 300 FIP/FECV - koronawirus u kotów ......260 FIP - koronawirus kotów ................... 184 FIP - monitoring .................................. 44 FIP (Zakaźne zapalenie otrzewnej kotów) ........................... 125 FIV (Wirus niedoboru immunologicznego kotów) ........... 187 FIV wirus niedoboru immunologicznego - wykrywanie DNA progenomu i RNA wirusa ...........................189, 255 FIV - wykrywanie przeciwciał ............ 188 Foliowy kwas .......................84, 106, 112 Fosfataza zasadowa (AP) ................... 78 Fosfataza zasadowa termostabilna .... 78 Fosforany ............................................ 79

Frakcjonowane wydzielanie elektrolitów (FE) (koń) ................... 79 Fretki - profil ........................................ 47 Fruktozamina ...................................... 80 FSME (wiosenno-letnie zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego) .126, 189 FSME - wykrywanie przeciwciał przeciwko wirusom ................126, 190 FSME - wykrywanie RNA ...........190, 256 FT4 - oznaczanie ............................... 150 FT4 - oznaczanie metodą dializy równoważnej (Equilibriums-Dialyse) ................... 150 fTLI (kot) ............................................ 111 fTLI (kot) cTLI (pies) ............................ 95 Fukozydoza .......................................276

G Gady - profil podstawowy ................... 46 Gady - profil szczegółowy .................. 46 Gamma (γ)GT ......................................80 Gangliozydoza GM1 i GM2 u kotów .287 Gangliozydoza GM1 u psów ............ 276 Genetyczny „odcisk palca” (fingerprinting) - profil DNA ...........300 Genetyka - podstawowe pojęcia ...... 271 Giardia sp (Lamblia) ..................108, 318 GLDH .................................................. 81 Globuliny Beta .................................... 76 Globuliny α1 ........................................ 76 Globuliny α2 ........................................ 76 Globuliny γ .......................................... 77 Glukoza ............................................... 82 Gorączka Q ....................................... 190 Graniczna choroba (owce) ............... 191 Graniczna choroba - wykrywanie przeciwciał .............................163, 191 Gronkowce - autoszczepionka ......... 313 Grupy krwi - oznaczenie (pies, kot) .... 62 Grzyby skórne/dermatofity - badanie ....................................... 131 Grzyby drożdżopodobne i pleśniowe - badanie .................... 131 GTT - test tolerancji glukozy ............. 145

IV

Manual_new_2012.indb IV

12-12-18 09:13

Indeks

Guzy z komórek theca granulosa - profil diagnostyczny (koń) ............ 49

Herpeswirus u koni - wykrywanie DNA EHV-1/2/4/5 .... 126 Hormony tarczycy .............................149 Hormony tarczycy - testy czynnościowe .................... 154 Hypertermia złośliwa (hyperthermia maligna) u psów - predyspozycja genetyczna .................................. 286 HYPP (Hyprkalemic periodic paralysis) .................119, 293

H Haemobartonella felis ....................... 256 Haemobartonelloza - zakażenia ....... 191 HCM (przerostowa kardiomiopatia) mutacje A31P, A74T, R820W ............. 289 Helicobacter sp. - wykrywanie DNA ..........109, 192, 256 Helicobacter sp. - zakażenia ............ 191 Hemotroficzne bakterie, oraz pasożyty krwi ........................ 319 Hemotroficzne mykoplazmy (wcześniej: Haemobartonella sp.) ................... 209 Hepatitis contagiosa canis (Hcc) ......234 Hepatozoon canis - wykrywanie DNA ...................... 192 Hepatozoon - zakażenia ................... 192 Herpeswirus EHV-1 i EHV-4 - wykrywanie przeciwciał .............. 195 Herpeswirus typu 1 (CHV-1) u psów - wykrywanie DNA ............ 256 Herpeswirus typu 1 (EHV-1) u koni - wykrywanie DNA ......194, 257 Herpeswirus typu 1 (FHV-1) u kotów - wykrywanie DNA ...195, 257 Herpeswirus typu 1 (FHV-1) u kotów - wykrywanie przeciwciał 196 Herpeswirus typu 2 (EHV-2) u koni - wykrywanie DNA ......194, 258 Herpeswirus typu 4 (EHV-4) u koni - wykrywanie DNA ......194, 257 Herpeswirus typu 5 (EHV-5) u koni - wykrywanie DNA ......195, 258 Herpeswirus u bydła (IBR/IPV/IBP) - zakażenia ..............192 Herpeswirus u koni ...........126, 194, 257 Herpeswirus u kotów ........127, 195, 257 Herpeswirus u psów - wykrywanie DNA ......................... 193 Herpeswirus u psów - wykrywanie przeciwciał przeciwko CHV-1 ....... 193 Herpeswirus u psów - zakażenia 126, 193

I IBR/IPV/IBP - zakażenia herpeswirusowe u bydła ............... 192 Immunoglobulina G (IgG) (źrebięta) .. 83 Immunohistologiczne/ /immunohistochemiczne - badanie ....................................... 320 Immunoterapia swoista ................... 244 Influenza koni .................................... 196 Influenza koni - wykrywanie RNA wirusa ......197, 259 Influenza psów - wykrywanie RNA ... 259 Influenza świń ................................... 197 Influenza świń - wykrywanie przeciwciał .............. 197 Insulina i glukoza (KGIT) - test skojarzony (koń) .................. 144 Insulina i glukoza na czczo - oznaczenie (koń) ........................ 144

J Jaja pasożytów - badanie ilościowe . 107 Jaja pasożytów (metoda McMastera) - wykrywanie ................................. 318 Jaja przywr - wykrywanie ..........108, 318 Jelitowe enteropatogeny - wykrywanie ................................. 307 Jelitowe enteropatogeny - wykrywanie ................................. 106 Johnego choroba - paratuberkuloza 218

V

Manual_new_2012.indb V

12-12-18 09:13

Indeks

K Kadm ................................................. 102 Kał - badanie wirusologiczne ....107, 308 Kaliciwirus u kotów - wykrywanie RNA ......................... 259 Kaliciwirus - wykrywanie przeciwciał 198 Kaliciwirus - wykrywanie RNA ...........198 Kaliciwirus - zakażenia ....................... 97 Kału badania - profile narządowe ..... 309 Kamienie moczowe - analiza ............ 116 Kardiomiopatia przerostowa (HCM) Mutacje A31P, A74T, R820W ......... 289 Kinaza pirogronianowa - niedobór ... 290 Klirens zmodyfikowany kreatyniny egzogennej ................. 113 Kobalt ................................................ 102 Koronawirusa (FIP/FECV) u kotów - wykrywanie ................... 186 Koronawirus bydła ............................ 198 Koronawirus FCoV - wykrywanie przeciwciał .............. 185 Koronawirus jelitowy psów (CECoV) - wykrywanie RNA .................199, 259 Koronawirus kotów/FIP ..................... 184 Koronawirus oddechowy psów - wykrywanie RNA .................199, 259 Koronawirus świń ..............................198 Koronawirus u kotów (FIP/FECV) - wykrywanie RNA ......................... 260 Koronawirus - wykrywanie antygenu 185 Koronawirusy kotów - wykrywanie RNA ......................... 125 Koronawirus - zakażenia ...................198 Kortyzol ............................................. 135 Kortyzol/kreatynina - współczynnik (pies, kot) ...................................... 139 Kory nadnerczy - nadczynność - zespół Cushinga ......................... 134 Kory nadnerczy - niedoczynność (pies) ............................................. 146 Kreatynina ........................................... 83 Kreatynina do białek - stosunek ....... 114 Kreatynina egzogenna zmodyfikowany klirens ................. 113 Krew - badanie bakteriologiczne ...... 305 Krew utajona ..............................107, 307

Kurza ślepota u briardów .................. 283 Kwas foliowy ........................84, 106, 112 Kwas moczowy ................................... 84 Kwasy tłuszczowe wolne (bydło) ....... 85 Kwasy żółciowe - test stymulacyjny ... 86 Kwas β-hydroksymasłowy .................. 84

L L-2-HGA (L-2-hydroksyglutaraciduria) ......... 277 Lamblia (Giardia sp.) - wykrywanie antygenu ..........108, 318 Lawsonia intracellularis/Rozrostowa enteropatia u źrebiąt ..................... 200 Lawsonia intracellularis - wykrywanie DNA ..................200, 260 LDH ..................................................... 87 Leishmaia sp. - wykrywanie DNA (badanie ilościowe) ...............201, 261 Leishmania sp. .................................. 132 Leishmania - wykrywanie przeciwciał .......132, 202 Leiszmania - wykrywanie bezpośrednie .......... 201 Leiszmanioza ............................132, 200 Leptospira sp. ................................... 204 Leptospira sp. - wykrywanie DNA .........110, 113, 262 Leptospira - wykrywanie przeciwciała .......................110, 113, 203 Leptospiroza ..................................... 202 Leukodystrofia globoidalna .............. 277 Lipaza ..................................................87 Listeria monocytogenes - wykrywanie DNA ..................205, 262 Listeria - wykrywanie przeciwciał ..... 205 Listerioza ........................................... 205

M Maedi/Visna ...............................127, 206 Maedi-Visna - wykrywanie przeciwciał .......127, 206 Magnez ............................................... 88

VI

Manual_new_2012.indb VI

12-12-18 09:13

Indeks

Makrofilarie/mikrofilarie (dirofilarioza) 206 Makrofilarie - wykrywanie antygenu ............63, 175 Mangan ............................................... 88 Maź stawowa .......................36, 121, 323 Maź stawowa - profil 1 .........36, 121, 323 Maź stawowa - profil 2 .........36, 121, 323 Maź stawowa - profil 3 .................36, 323 Megabakterie .................................... 207 Megabakterie - wykrywanie bezpośrednie .......... 207 Metale ciężkie - profil duży ............... 102 Miastenia (Myasthenia gravis) .......... 236 Miedź ...................................................89 Mięśnie - profil .............................35, 119 Mikrobiologia .................................... 301 Mikrofilarie - wykrywanie bezpośrednie .....63, 174 Mleczany ......................................90, 119 Mocz - badanie bakteriologiczne (w warunkach tlenowych) ............. 116 Mocz - badanie ogólne ..................... 114 Mocz - badanie osadu ...................... 114 Mocznik (jako azot mocznika - BUN) . 91 Moczowe kamienie - analiza ............ 116 Moczowy kwas ....................................84 Mocz - Profil (pies, kot) ....................... 31 Molibden ........................................... 102 Monitorowanie glikokortykosteroidów ...........103, 104 Monitorowanie leków pobudzających ................... 104 Monitorowanie leków uspokajających .................. 103 Monitorowanie leków uspokajających/ /trankwilizerów .............................. 105 Monitorowanie leków znieczulających miejscowo ..............................103, 105 Monitorowanie niesterydowych leków przeciwzapalnych (NSAID) ....103, 104 Monitorowanie sterydów anabolicznych ............... 103 Monitorowanie trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych ......... 105 Morfologia „Duża” - Badanie rozszerzone .................... 57

Morfologia Duża” - Badanie rozszerzone - GADY ....... 58 Morfologia „Duża” - Badanie rozszerzone (ptaki) ......... 58 Morfologia “Mała” - Obraz ogólny krwi (ptaki) .............. 7 Morfologia - obraz ogólny krwi ........... 57 Mukopolisacharydoza VII ................. 278 Myasthenia gravis - diagnostyka ...... 119 Mycoplasma ..................................... 208 Mycoplasma felis - wykrywanie ........ 211 Mycoplasma felis - wykrywanie DNA 262 Mycoplasma haemocanis, Candidatus M. haematoparvum - wykrywanie DNA ......................... 263 Mycoplasma haemocanis - wykrywanie DNA ......................... 210 Mycoplasma haemofelis, candidatus Mycoplasma haemominutum i Mycoplasma haemocanis wykrywanie DNA ...................209, 263 Mycoplasma hyopneumoniae .......... 212 Mycoplasma hyopneumoniae - wykrywanie przeciwciał (świnia) .212 Mycoplasma sp. ................................211 Mycoplasma sp. - wykrywanie DNA ..................211, 263 Mycoplasma turicensis (Candidatus) ................................. 210 Mycoplasma turicensis (Candidatus) - wykrywanie DNA .............................263 Mykoplazm hemotroficznych - profil (kot) ...................................... 45 Mykoplazmy hemotroficzne u kotów - profil diagnostyczny ...... 209 Mykoplazmy hemotroficzne u kotów - profil - wykrywanie DNA ............. 264 Mykoplazmy hemotroficzne (wcześniej: Haemobartonella sp.) - wykrywanie ............................63, 209

N Nadczynność kory nadnerczy - testy czynnościowe .................... 135

VII

Manual_new_2012.indb VII

12-12-18 09:13

Indeks

Nadczynność kory nadnerczy - zespół Cushinga ......................... 134 Nefropatia rodzinna .......................... 282 Neospora caninum - wykrywanie przeciwciał .....................118, 127, 214 Neospora sp. .................................... 127 Neospora sp. - wykrywanie DNA 214, 264 Neospora sp. - zarażenia ...118, 127,213 Nerki - profil .................................35, 113 Nicienie płucne - wykrywanie ........... 318 Niedobór fosfofruktokinazy .............. 278 Niedobór kinazy pirogronianowej .... 279 Niedoczynność kory nadnerczy (pies) ............................................. 146 Niedoczynność tarczycy ...................149 Niedokrwistość autohemolityczna ....237 Niedokrwistości - program diagnostyczny ................ 57 Niedokrwistość zakaźna koni ........... 214 Nikiel ................................................. 102 Nosacizna (czynnik etiologiczny: Burkholderia mallei) ...................... 215 Nosematoza/Encephalitozoonoza ... 125 Nosówka ........................................... 215 Nosówka (CDV) - wykrywanie RNA .. 216 Nosówka (CDV) - wykrywanie RNA - badanie ilościowe ................217, 266 Nosówka - wykrywanie przeciwciał .. 217 Nosówka - wykrywanie RNA - badanie jakościowe .................... 265 Nutridexx (pies, kot) ..........................244

O Obraz ogólny krwi (morfologia) .......... 57 Obraz różnicowy krwi (gady) ..............58 Obraz różnicowy krwi (ptaki) .............. 58 Obraz różnicowy krwi (rozmaz) .......... 57 „Odczulanie” – immunoterapia swoista (pies, kot, koń) .............................. 244 „Odczulanie” – immunoterapia swoista kontynuacja ...................................244 Ołów .................................................. 102 OLWS ................................................ 293 Osmotyczne ciśnienie - określanie ...116

P Panel „podróżny” 1 - okres wczesny choroby, pies ....... 41 Panel „podróżny” 2 - okres późny choroby, pies ........... 41 Panel „podróżny” 3 - faza ostra choroby, pies ............... 41 Panleukopenia/parwowiroza .....219, 266 Parainfluenza .................................... 218 Parainfluenza psów typ 3 - wykrywanie RNA wirusa ......218, 266 Parainfluenza - wykrywanie przeciwciał przeciwko wirusowi (bydło) .......... 218 Paratuberkuloza (choroba Johnego) - wykrywanie przeciwciał (bydło) ..218 Parwowiroza/panleukopenia .....219, 266 Parwowirus (FPV, CPV) - wykrywanie DNA ..................220, 266 Parwowirus - wykrywanie antygenu (pies, kot) ...............................109, 219 Parwowirusy - wykrywanie przeciwciał (pies, kot) ..............................109, 221 Pasożyty krwi, oraz bakterie hemotroficzne - wykrywanie ....63, 319 Pasożyty płucne (wszystkie zwierzęta z wyj. ptaków) ............................... 108 Pasożyty wewnętrzne (gady) - wykrywanie ..............108, 316 Pasożyty wewnętrzne (jeż) - wykrywanie .................108, 316 Pasożyty wewnętrzne (koń, wielbłądowate Nowego Świata) - wykrywanie .........................108, 317 Pasożyty wewnętrzne (pies, kot, małpy, świnia, ptaki, małe ssaki) .......107, 316 Pasożyty wewnętrzne (przeżuwacze) - wykrywanie .108, 317 Pasożyty w kale ................................ 316 Patogeny jelitowe - wykrywanie 106, 307 PBFD ................................................. 221 PBFD wirus choroby dzioba i piór u papug - wykrywanie DNA .......... 267 PCR (Polimerazowa reakcja łańcuchowa) ..................................245 Pęcherzykowate zapalenie jamy ustnej (stomatitis vesicularis) .................. 222

VIII

Manual_new_2012.indb VIII

12-12-18 09:13

Indeks

Pęcherzykowate zapalenie jamy ustnej - wykrywanie przeciwciał (koń) .....222 PKD policystowatość nerek - (polycystic kidney disease) ........ 291 Plamista gorączka Gór Skalistych (RMSF) .......................................... 222 Płeć u ptaków - określenie ............... 298 Płyn mózgowo-rdzeniowy (PMR) - profil 1 ............................37, 128, 321 Płyn mózgowo-rdzeniowy (PMR) - profil 2 ............................37, 129, 321 Płyn mózgowo-rdzeniowy (PMR) - profil 3 ............................38, 129, 322 Płyn mózgowo-rdzeniowy ...........37, 321 Płyn mózgowo-rdzeniowy - badanie . 28 Pokrewieństwo zwierząt - ustalanie .. 299 Policystowatość nerek PKD - (polycystic kidney disease) ........ 291 Polyarthritis rheumatoides (reumatoidalne zapalenie wielostawowe) .......................123, 238 Polyoma ptaków (BFD-wirus) - wykrywanie DNA ......................... 268 Polyoma u ptaków - zakażenia ......... 223 Potas ................................................... 92 PRA (postępujący zanik siatkówki) 280,292 Profil diagnostyczny (wielbłądowate) . 56 Profil diagnostyczny zakażeń dróg oddechowych (koń) ........................ 51 Profil diagnostyczny zakażeń dróg oddechowych u źrebiąt .................. 51 Profil eksport Afryka Południowa (pies) ............................................... 41 Profil eksport Australia (pies) ..............41 Profil eksport Nowa Zelandia (pies) ... 41 Profil eksport Stany Zjednoczone (koń) ................................................ 51 Profil geriatryczny - bez obrazu krwi .. 30 Profil geriatryczny (koń) ...................... 49 Profil geriatryczny (pies, kot) .............. 29 Profil “kleszczowy” 1 (pies) ................ 42 Profil “kleszczowy” 2 (pies) ................ 42 Profil “kleszczowy” 3 (pies) ................ 42 Profil “kleszczowy” 4 (pies) ................ 42 Profil królik/ świnka morska ................ 46

Profil „miedziowy” podstawowy (bydło) ............................................. 52 Profil „miedziowy” rozszerzony (bydło) ............................................. 52 Profil neurologiczny (pies) .................. 43 Profil „okulistyczny” (kot) ....................44 Profil podstawowy (bydło) .................. 53 Profil podstawowy (koń) ..................... 48 Profil podstawowy (pies, kot) ............. 29 Profil rozszerzony ............................... 29 Profil S (bydło) ................................... 54 Profil S (koń) ....................................... 51 Profil średni ......................................... 29 Profil szczegółowy (bydło) ................. 52 Profil szczegółowy (koń) .....................48 Profil szczegółowy (kot) ................30, 34 Profil szczegółowy (trzoda chlewna) .. 55 Profil Utraty Wagi (kot) ........................ 31 Profil Utraty Wagi (pies) ...................... 31 Profil wydolnościowy (koń) ...........48, 50 PRRS wykrywanie przeciwciał .......... 225 Przeciwjądrowe przeciwciała (ANA) .............................123, 133, 239 Przeciwpadaczkowe preparaty - badanie stężenia czynnego ........ 130 Przywr jaja - wykrywanie ...........108, 318 Pseudomonas aeruginosa - autoszczepionka ......................... 313 Ptaki - profil 1 (podstawowy) .............. 47 Ptaki - profil 2 ...................................... 47 Ptaki - profil 3 ...................................... 47 Ptaki - profil 4 ...................................... 47 Ptaki - Skrining .................................... 47 PT (Quick-Test) ....................................59 Punktat - profil 1 ..........................38, 322 Punktat - profil 2 ..........................38, 322 PU/PD - Diagnostyka wielomoczu i wzmożonego pragnienia (polidypsja/poliuria.) ................34, 113

Q Q gorączka ....................................... 190 Quick-Test (PT) (czas tromboplastynowy, czas protrombinowy) ...................... 59

IX

Manual_new_2012.indb IX

12-12-18 09:13

Indeks

R

Skóra - profil 3 .....................................40 Skóra - profil 4 (pies) .......................... 40 Skóra - profil 5 (koń) ........................... 40 Skóra - profil 6 (pies, bydło) ............... 40 Skóra - profil 7 (pies, kot) ................... 40 Skórne profile ....................................320 Skuteczność procesów sterylizacji ...315 Ślepota zmierzchowa u briardów ..... 283 SLE (układowy toczeń rumieniowaty) ........................123, 238 Sód ......................................................93 Spec cPL® ...........................................32 Spec fPL® ............................................32 Specyficzna lipaza trzustkowa (Spec cPL®) (pies) ...................94, 111 Specyficzna lipaza trzustkowa (Spec fPL®) (kot) ......................94, 111 Spichrzania glikogenu choroba typu IV .............................288 Spichrzania miedzi choroba ............. 273 Stomatitis vesicularis (pęcherzykowate zapalenie jamy ustnej) .................. 222 Stopień trawienia pokarmu - test strawności .....................112, 308 Świądowy profil (pies) ........................ 31 Świdrowiec / Trypanosoma .............. 232 Świerzbowiec drążący (Sarcoptes sp.) ......................131, 227 Syncytialny wirus oddechowy bydła zakażenia (BRSV) ......................... 168

Rak komórek przejściowych moczowodu (T-cell carcinoma, TCC) monitoring (tylko pies) .................. 117 Retikulocyty .........................................57 Reumatoidalne czynniki ............123, 238 Reumatoidalne zapalenie wielostawowe (polyarthritis rheumatoides) ..123, 238 Rhodococcus equi ............................225 Rhodococcus equi - wykrywanie DNA .................225, 268 Riketsje - wykrywanie przeciwciał (pies) ............................................. 223 Rocky Mountain Spotted Fever (RMSF, Plamista gorączka Gór Skalistych) 222 Rotawirusy - wykrywanie antygenu .........109, 226 Rotawirusy - zakażenia ..................... 226 Rozrostowa enteropatia u źrebiąt/ Lawsonia intracellularis .................200 Rzęsistki - bezpośrednie wykrywanie 230

S Salmonella Abortus equi - wykrywanie przeciwciał .............. 226 Salmonella - wykrywanie pałeczek ..........106, 307 Sarcoptes sp. - świerzb ............131, 227 Sarcoptes - wykrywanie przeciwciał (pies) ............................................. 227 Sarcoptes - wykrywanie przeciwciał 131 Sarkoid u koni - autoszczepionka .... 314 SCID u Jack Russell terierów ........... 282 SCID u koni arabskich ...................... 294 Scrapie (choroba kłusowa) - predyspozycja genetyczna ........ 296 SDS-PAGE elektroforeza (elektroforeza białek moczu) ........ 115 Sekcje zwłok ..................................... 320 Sekwencyjna analiza ........................ 300 Selen ............................................93, 119 Sercowy profil (pies, kot) .................... 31 Skóra - profil 1 .....................................40 Skóra - profil 2 .....................................40

T Tal ...................................................... 102 Tal (we włosach) ............................... 102 Tal (włosy, mocz) .............................. 133 Tal (w moczu) .................................... 102 Tarczyca - profil 1 .........................35, 151 Tarczyca - Profil 2 ............................... 35 Tarczyca - profil 2 (pies) ....................151 Tarczycy - niedoczynność ................ 149 T-cell carcinoma, TCC monitoring (tylko pies) .................................... 117 Test Cogginsa - wykrywanie przeciwciał .............. 214

X

Manual_new_2012.indb X

12-12-18 09:13

Indeks

Test strawności - stopień trawienia pokarmu ......... 112 Test stymulacyjny - kwasy żółciowe ... 86 Test tolerancji - amonowe związki ...... 66 Test tolerancji glukozy (GTT) (koń) .. 145 Testy czynnościowe - diagnostyka nadczynności kory nadnerczy ...... 135 TGE - wykrywanie RNA wirusa ..235, 270 TLI (c)TLI (pies) (f)TLI (kot) ................. 95 Tłuszczowe wolne kwasy (bydło) ....... 85 Toksoplazmoza .........118, 128, 228, 269 Toksoplazmy - wykrywanie bezpośrednie .................118, 128, 228 Toxoplasma gondii - wykrywanie DNA .118, 128, 229, 269 Toxoplasma gondii - wykrywanie przeciwciał .................................... 229 Toxoplasma - wykrywanie przeciwciał .......118, 128 TRH - test stymulacji (koń) ............... 156 TRH - test stymulacji (pies) ...............155 Trichomonas - ptaki .......................... 230 Tritrichomonas foetus - wykrywanie DNA .................230, 270 Tritrichomonas - ssaki ....................... 230 Trójglicerydy ........................................96 Trójjodotyroniny (T3) - oznaczanie ....151 Trombinowy czas ................................ 60 Troponina I .......................................... 95 Trypanosoma equiperdum - wykrywanie przeciwciał .............. 232 Trypanosoma / świdrowiec ............... 232 Trzustkowo-Jelitowy - profil (pies, kot) ........31, 35, 107, 111 TSH (rhTSH) - test stymulacji (pies) . 154 Tyreoglobulina - wykrywanie przeciwciał (tylko pies) ................. 153 Tyreotropina u psów (cTSH) ............. 152 Tyroksyna (T4) - oznaczanie ............. 150 Tyroksyna (T4) wykrywanie przeciwciał ................ 154

U Układ krzepnięcia - stan ogólny - profil podstawowy .........................60

Układ krzepnięcia - stan ogólny - profil rozszerzony ..........................60 Układowy toczeń rumieniowaty (SLE) .........................................123, 238 Umaszczenie brązowe (pies) ........... 283 Umaszczenie czekoladowe/ /cynamonowe (kot) ....................... 292 Umaszczenie lisie u koni .................. 294 Umaszczenie żółte (pies) ................. 283

V Von Willebranda 1-3 czynnik .............. 61

W Wapń ................................................... 97 Wątroba - Profil 1 .........................35, 110 Wątroba - Profil 2 (pies, kot) ........35, 110 Wątrobowo-mózgowy zespół ........... 130 Wielomocz i wzmożone pragnienie (polidypsja/poliuria) - diagnostyka 113 Willebranda von Choroba ................. 284 Wiosenno-letnie zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego (FSME) ........ 126 Witamina A .......................................... 97 Witamina B1 (tiamina) ........................ 98 Witamina B2 (ryboflawina) .................. 98 Witamina B6 (pirydoksyna) ................ 98 Witamina B12 (kobalamina) .99, 107, 112 Witamina D3 ...................................... 120 Witamina D3 (1,25-di-OH) Witamina D3 (25-OH) ...................... 99 Witamina E (tokoferol) .................99, 119 Witamina H (biotyna) .................100, 133 Wścieklizny wirus - wykrywanie przeciwciał .................................... 224 Współczynnika K (FT4/cholesterol) (tylko u psów) ............................... 153 Wypłuczyny z oskrzeli - profil 1 (koń) ..................................39 Wypłuczyny z oskrzeli - profil 2 (koń) ..................................39

XI

Manual_new_2012.indb XI

12-12-18 09:13

Indeks

X X-SCID ............................................... 286

Z Zabiegi sanitarne - badanie kontrolne ....................... 315 Zaburzenia płodności - program diagnostyczny (1) (bydło) ............... 54 Zaburzenia płodności - program diagnostyczny (2) (bydło) ............... 54 Zaburzenia płodności - program diagnostyczny (3) (bydło) ............... 54 Zakaźna niedokrwistość koni ........... 214 Zakaźne zapalenie wątroby u psów (hepatitis contagiosa canis, Hcc) . 234 Zakaźne zapalenie żołądka i jelit u świń (TGE) - wykrywanie RNA ......................... 235

Zakup koni - badanie ........................ 103 Zaleganie - profil diagnostyczny (bydło) ......... 53 Zapalenie tętnic koni (EVA) - wykrywanie RNA ......................... 270 Zaraza stadnicza ............................... 235 Zespół Cushinga - nadczynność kory nadnerczy ........ 134 Zespół Cushinga - określanie nieswoistych parametrów ............. 146 Zespół rozrodczo-oddechowy świń (PRRS) .............................................. 225 Zespół wątrobowo-mózgowy ........... 130 Zespół złośliwej hipertermii u świń - predyspozycja genetyczna ........ 297 Zwiotczenie mięśni wrodzone (myotonia congenita) u sznaucerów miniaturowych ....... 285 Źrebięcy profil ..................................... 50 Żelazo ............................................... 100 Żółciowe kwasy - test stymulacyjny ... 86

XII

Manual_new_2012.indb XII

12-12-18 09:13

Biuro Obsługi Klienta

ul Dominikańka 5; 02-736 Warszawa tel.: (022) 853 40 01; fax: (022) 853 40 02

Infolinia: 0801 789 999*

*Cena jednego impulsu telefonicznego w połączeniu lokalnym.

Manual_new_2012.indb XIII

12-12-18 09:13

Manual_new_2012.indb XIV

12-12-18 09:13

2 Wskazówki ogólne 2.1 Ważne informacje

Pojemniki na próby wysyłane do badań oraz materiały dodatkowe Probówki na badany materiał, jak również pojemniki ochronne na probówki, formularze zleceń, etykietki z kodami kreskowymi oraz torby do przesyłania materiału do naszego laboratorium, oferujemy Państwu bezpłatnie. Materiały te można zamówić faksem lub mailem. Informacje dotyczące kosztów związanych z poszczególnymi formami wysyłki można uzyskać telefonicznie. Mając na uwadze względy ekologiczne, pojemniki ochronne na próbówki są wielokrotnego użytku. Szkło oraz inne materiały nie odporne na uszkodzenia mechaniczne nie mogą służyć do transportu materiału do badań.

Probówka z EDTA

Probówka na surowicę

Zawiera sól kwasu etylenodwuamino-czterooctowego jako antykoagulant.

Do wysyłania surowicy uzyskanej przez wirowanie. Zdatna także do wysyłania wydzielin, mleka, płynu m.-r., moczu, punktatów, materiału biopsyjnego.

Krew z EDTA wysyłana jest w celu określania obrazu krwi oraz do wykrywania drobnoustrojów metodą PCR. Osocze z EDTA otrzymuje się poprzez odwirowanie krwi zawierającej EDTA.

Probówka koagulacyjna (do otrzymywania surowicy) Surowicę uzyskuje się przez odwirowanie krwi w probówce koagulacyjnej i przelanie supernatantu do probówki na surowicę.

Probówka z fluorkiem sodu Do określania glukozy i mleczanów we krwi. Proszę napełniać do objętości pomiędzy dolnym i górnym znacznikiem.

Kuleczki z tworzywa sztucznego zwiększają powierzchnię kontaktu, poprawiając i przyspieszając proces powstawania skrzepu.

1

Manual_new_2012.indb 1

12-12-18 09:13

2 Wskazówki ogólne 2.1 Ważne informacje

Uniwersalny wacik do wymazów (z podłożem transportowym) Jałowa wymazówka używana do badania hodowlanego w ramach diagnostyki bakteriologicznej (dostępna w 2 wielkościach – dla małych i dużych zwierząt).

Probówki z cytrynianem sodu Do otrzymywania osocza cytrynianowego, używanego w diagnostyce krzepnięcia krwi. Zawierają cytrynian sodu jako antykoagulant. Dostępne w 2 wielkościach: na 4,5 ml krwi (dla dużych zwierząt) oraz na 2,7 ml krwi (dla małych zwierząt). Ważne: proszę zwrócić uwagę na dokładne napełnienie probówki (do poziomu znacznika). Zaraz po nalaniu krwi probówką należy delikatnie kołysać, a następnie krew odwirować. Supernatant (=osocze cytrynianowe) przenieść pipetą do próbówki bez dodatków. Osocze wysyłać zawsze w stanie zamrożenia!

Uniwersalny wacik do wymazów (bez podłoża transportowego) Jałowa wymazówka (dostępna w 2 wielkościach – dla małych i dużych zwierząt), przeznaczona zwłaszcza do wykrywania drobnoustrojów metodą PCR. Nie nadaje się do pobierania materiału do badania hodowlanego.

Szkiełka podstawowe z pojemnikiem ochronnym Do wysyłania rozmazów krwi w celu określenia obrazu różnicowego krwi i do wykrywania pasożytów krwi oraz bakterii hemotroficznych, jak również do wykonania badań cytologicznych.

Probówka na kał Do wysyłania próbek kału (badanie parazytologiczne i bakteriologiczne).

2

Manual_new_2012.indb 2

12-12-18 09:13

2 Wskazówki ogólne 2.1 Ważne informacje

Cyto-Brush

Pojemnik ochronny

Szczoteczka do pobierania materiału do badań z zakresu biologii molekularnej, np. ze spojówek lub błony śluzowej jamy ustnej. Materiał z CytoBrush NIE jest zalecanym materiałem do z zakresu biologii molekularnej. Laboratorium preferuje materiał jakim jest krew z EDTA.

Do wysyłania probówek z materiałem do badania.

Probówka do testu Cardiopet® proBNP Specjalna probówka ze stabilizatorem na materiał (osocze z EDTA) do testu Cardiopet® proBNP. Stabilizuje badane parametry przez 24 godz.

Naczynie na kał dla dużych zwierząt Naczynie dla prób zbiorczych (czerwone wieczko) z pojemnikiem ochronnym. Naczynie wewnętrzne należy zawsze napełniać prawie po brzegi.

Naczynia na materiał do badania histologicznego Naczynia z formaliną, dostępne w 2 wielkościach (60 ml oraz 120 ml). W przypadku naczyń 120 ml pobierana jest kaucja.

3

Manual_new_2012.indb 3

12-12-18 09:13

2 Wskazówki ogólne 2.1 Ważne informacje

Pojemnik do transportu materiału w niskich temperaturach Do wysyłania materiału schłodzonego lub zamrożonego. Proszę zamówić odpowiednio wcześniej i na 24 godz. przed użyciem umieścić (bez pudełka styropianowego) w zamrażalniku w temp. min. -18°C. Pojemnik wysyłany jest pocztą nieodpłatnie lub kurierem na koszt odbiorcy

Pojemnik ochronny Do wysyłania naczyń z materiałem do badania histologicznego.

Pudełko do przesyłania materiału (dla Klientów z ekspresową opcją kurierską) Koperta do przesyłania materiału (dla Klientów ze standardową opcją kurierską).

Etykietki z kodami kreskowymi Dla oznakowania wysyłanych prób. Torba do przesyłania materiału

4

Manual_new_2012.indb 4

12-12-18 09:13

2 Wskazówki ogólne 2.1 Ważne informacje

Formularze zleceniowe badań laboratoryjnych Dla łatwiejszej orientacji przy zamawianiu usług diagnostycznych stosujemy różnorodne formularze zleceniowe: 1.

Formularze dla małych zwierząt: PIES (zielony), KOT (różowy), MAŁE SSAKI/PTAKI/ EGZOTYCZNE (lila) – dotyczą badań z zakresu hematologii, chemii klinicznej wraz z profilami specjalnymi, serologii, endokrynologii, diagnostyki alergii, badań zakaźnych metodą PCR i in.; Formularz PLUS TESTY (turkusowy) – dotyczy badań chemii klinicznej wraz z profilami specjalnymi.

2.

Formularz dla dużych zwierząt (niebieski) – dotyczy badań z zakresu hematologii, chemii klinicznej wraz z profilami specjalnymi, serologii, endokrynologii, diagnostyki alergii, badań zakaźnych metodą PCR i in.

3.

Formularz do badań mikrobiologicznych (brązowy).

4.

Formularz do badań histologicznych (biały).

5.

Formularz do badania przeciwciał przeciwko wściekliźnie (biały).

6.

Formularz do badań z zakresu biologii molekularnej (pomarańczowy).

7.

Formularz do badań z zakresu ustalenia rodzicielstwa.

Formularze zleceniowe proszę wypełniać w sposób kompletny: -

pieczątka lecznicy; właściciel zwierzęcia; gatunek zwierzęcia, płeć i wiek (wartości referencyjne niektórych parametrów podawane są w zależności od wieku);

-

zaznaczyć zlecane badania poprzez zamalowanie kratki z lewej strony wybranego badania; jeśli formularz nie zawiera określonych rodzajów badań, a laboratorium jest w stanie je wykonać, mogą Państwo zaznaczyć to odręcznie.

5

Manual_new_2012.indb 5

12-12-18 09:13

2 Wskazówki ogólne 2.1 Ważne informacje

Oznaczanie oraz zapakowanie prób do badania Optymalną metodą oznaczania prób jest stosowanie kodów kreskowych, które chętnie Państwu dostarczymy. Kody te są zarejestrowane na Państwa praktykę weterynaryjną, to znaczy, jeśli nawet zapomną Państwo podbić formularz własną pieczątką z nazwą lecznicy, nadesłany materiał można będzie przyporządkować określonemu zakładowi leczniczemu. W każdym przypadku seria kodów (tj. 7 nalepek) posiada ten sam numer. Proszę przyporządkować każdemu pacjentowi jego własny numer, tzn. jedną serię kodów. W celu pewnego oznaczenia i opakowania prób proszę postępować w następujący sposób: •

Jeden kod kreskowy nalepić na formularz zleceniowy – numerem do góry.

•

Jeden kod przeznaczony jest na kartę pacjenta; ułatwia to telefoniczne sprawdzenie wyników badania, szczególnie przy niewyraźnie wpisanych danych właściciela; w niektórych programach komputerowych obsługujących lecznicę poprzez kod kreskowy można automatycznie przyporządkować wynik badania konkretnemu pacjentowi.

•

Po jednym kodzie nalepić na każdą probówkę z materiałem do badania (nie na pojemnik ochronny!). W przypadku małych pojemników lub szkiełek podstawowych proszę stosować małe nalepki.

•

Sprawdzić, czy kod kreskowy na naczyniach z próbami zgadza się z tym na formularzu zleceniowym.

•

Probówkę z materiałem do badania umieścić w pojemniku ochronnym i dobrze zamknąć. Szkło oraz inne materiały nie odporne na uszkodzenia mechaniczne nie mogą służyć do transportu materiału do badań.

•

Do przesyłania materiału stosować tylko nasze czerwone torby transportowe lub pudełka! Próbki do badania są materiałem niebezpiecznym, podlegają więc określonym przepisom transportowym.

•

Torebki lub pudełka powinny być dobrze zamknięte - również wtedy, gdy materiał odbierany jest przez kuriera.

Usługi kurierskie Poczta kurierska umożliwia szybki i fachowy transport materiału do laboratorium z terenu całej Polski. Informacje odnośnie możliwości zlecenia wysyłki poprzez kuriera uzyskają Państwo za pośrednictwem naszego Biura Obsługi Klienta, tel. 022 853 40 01 lub 0801 789 999.

6

Manual_new_2012.indb 6

12-12-18 09:13

2 Wskazówki ogólne 2.1 Ważne informacje

Sposoby przekazywania wyników badań Proszę informować nas niezwłocznie o ewentualnych zmianach Państwa adresu, numeru telefonu lub faksu, albo adresu mailowego! Sposób przekazania wyniku

Możliwe jest przekazanie wyników wstępnych?

Możliwe jest graficzne przedstawienie elektroforezy?

Inne uwagi

Faksem

tak

tak

Automatyczne przekazywanie wyników tą drogą będzie ułatwione, jeśli Państwa telefaks ustawiony będzie na odbiór natychmiastowy. Jeśli linia telefaksu jest zajęta, system dwukrotnie podejmie próbę wyslania wyniku. UWAGA! Faks wysyłany jest automatycznie, BEZ prośby o ‘sygnał faksu’.

Pocztą

nie

tak

Przy wysyłce zwykłego wyniku pocztą, doliczana jest opłata 5PLN/przesyłkę. UWAGA! Certyfikaty badań genetycznych i badań w kierunku przeciwciał p/ wściekliźnie przychodzą do Państwa BEZ dodatkowych opłat.

e-mail jako pliki w formacie LDT (do programu KlinikaXP)

tak

nie

Wyniki w formacie LDT nie nadają się do normalnego odczytywania, a możliwe są tylko jako załącznik pliku. Dadzą się jednak wczytywać do kartoteki pacjenta w programie obsługi lecznicy Klinika XP. W razie wątpliwości proszę zapytać producenta programu komputerowego lecznicy, czy pliki formatu LDT mogą być przetwarzane.

przez Internet www.VetZ.de

tak

nie

Przydatny przy stosowaniu programu easyVet. Wyniki dla Państwa przesyłane są nie na wasz adres mailowy, lecz w formacie LDT na VetZ. Proszę w tym celu zarejestrować się na www.VetZ.de (bezpłatnie). Po wprowadzeniu nadanego przez VetZ loginu i hasła, otrzymacie wyniki na stronie VetZ, które następnie mogą być ściągnięte do waszego komputera i bezpośrednio wczytane do kartoteki pacjenta.

W sposób elektroniczny, w kombinacji z Państwa programem komputerowym do obsługi lecznicy

7

Manual_new_2012.indb 7

12-12-18 09:13

2 Wskazówki ogólne 2.1 Ważne informacje

W sposób elektroniczny, bez korzystania z programu obsługi lecznicy

e-mail jako proste pliki tekstowe

tak

nie

Pliki tekstowe tylko warunkowo dadzą się wczytać do programu obsługi lecznicy. Pliki tekstowe, będące załącznikiem do e-maila, mogą być przechowywane w Państwa komputerze. Układ kompozycyjny pliku (tzw. layout) jest podobny, jak w przypadku wyniku przesłanego faksem. Ta forma przekazywania wyników nadaje się w przypadku, gdy nie ma programu obsługi lecznicy lub program nie czyta formatu LDT.

e-mail jako pliki w formacie HTML

tak

tak

Pliki w formacie HTML tylko warunkowo dadzą się wczytać do programu obsługi lecznicy. Oferują one przyjemny wizualnie układ graficzny w którym wyniki odbiegajace od normy zaznaczone są na kolorowo.

e-mail jako pliki w formacie PDF

tak

tak

Warunek: posiadanie programu Adobe Reader. Program ten może być bezpłatnie ściągnięty z Internetu ze strony firmy Adobe. Format PDF oferuje przyjemny wizualnie układ graficzny, w którym wyniki odbiegajace od normy zaznaczone są na kolorowo. Ta forma przekazywania wyników jest odpowiednia w przypadku gdy lecznica nie dysponuje programem komputerowym do obsługi lub program nie „czyta” formatu LDT.

Przekazywanie wyników za pośrednictwem platformy internetowej IDEXX

tak

nie

Z tej formy można korzystać niezależnie od innych opcji. Prosimy o kontakt zBiurem Obsługi Klienta IDEXX 22 853 40 01. Nadamy Państwu login i hasło. Zarejestrowani klienci mają o każdej porze wgląd w aktualny stan prowadzonych badań i dostęp do ich wyników.

W przypadku pytań dotyczących elektronicznej formy przekazywania wyników można się zwrócić do naszego Biura Obsługi Klienta, tel. 022 853 40 01 lub 0801 789 999. Preferowany przez Państwa sposób przekazywania wyników badań odnotowany jest w karcie danych lecznicy i realizowany zawsze w ten sam sposób. O zamiarze zmiany tej formy proszę poinformować telefonicznie lub mailowo.

8

Manual_new_2012.indb 8

12-12-18 09:13

2 Wskazówki ogólne 2.1 Ważne informacje

Pytania zgłaszane telefonicznie Ewentualne dodatkowe informacje oraz pytania mogą być przekazywane telefonicznie – jesteśmy do Państwa dyspozycji w następujących godzinach: Pon – Pt: 9.00 – 17.30 Info linia: 0801 789 999

Zlecanie dodatkowych badań z materiału nadesłanego wcześniej Przesłany przez Państwa materiał przechowywany jest z reguły 5 – 6 dni (próbki kału tylko 2 – 3 dni), zależnie od możliwości. W tym czasie, jeśli materiał dostępny jest w wystarczającej ilości, mogą być zlecane dodatkowe badania lub określone profile diagnostyczne. W przypadku konieczności wykonania szczepionek bakteryjnych, należy NIEZWŁOCZNIE po otrzymaniu wyniku złożyć pisemne zamówienie takiej szczepionki (szczepy są nietrwałe i w krótkim czasie utylizowane) Proszę zwrócić uwagę, że w przypadku dodatkowych zleceń wykonania badań molekularnych (wykrywanie drobnoustrojów) za pomocą PCR z materiału diagnostycznego, który nie był pierwotnie nadesłany w tym celu i który był już użyty do innych testów, nie można wykluczyć ryzyka kontaminacji materiału, a co za tym idzie, fałszywie dodatnich wyników testów PCR.

9

Manual_new_2012.indb 9

12-12-18 09:13

2 Wskazówki ogólne 2.1 Ważne informacje

Rozliczenia Odbiorcą rachunku jest lekarz wet. nadsyłający materiał (rachunek zbiorczy): Otrzymują Państwo co miesiąc fakturę zbiorczą. Faktura obejmuje wszystkie badania wykonane w danym miesiącu (z wyszczególnieniem pacjentów i rodzaju badań) oraz opłatę za odbiory kurierskie. Na życzenie, razem z wynikiem mogą Państwo otrzymać tymczasowe zestawienie kosztów badania, które nie obejmuje jednak rabatów. Te rabaty zostaną uwzględnione dopiero na fakturze.

Anulowanie zleconych badań Jeśli zlecone badanie ma być następnie anulowane, prosimy o jak najszybsze powiadomienie nas o tym, ponieważ w przypadku, gdy badanie nadesłanego materiału zostanie już rozpoczęte, pobierana jest odpowiednia opłata.

Ceny Aktualne ceny usług znajdują się w naszym cenniku.

10

Manual_new_2012.indb 10

12-12-18 09:13

2 Wskazówki ogólne 2.2 Ogólne wskazówki dotyczące pobierania krwi, oraz obróbki wstępnej prób do badania

Pozyskiwanie prób niezbędnych do badań laboratoryjnych 1.Przygotowanie pacjenta Wiarygodne wyniki badań zależą również od przygotowania pacjenta. O ile jest to możliwe ze względu na stan zwierzęcia, na 10 – 12 godzin przed pobieraniem krwi nie należy podawać mu pokarmu. W przeciwnym razie może być zmienionych wiele badanych parametrów. Do określania TLI, amoniaku i kwasów żółciowych zwierzę musi być na czczo. Przed pobieraniem krwi pacjent nie powinien wykonywać żadnego wysiłku fizycznego, a samo pobieranie powinno odbywać się w spokoju i sprawnie. Wysiłek oraz podenerwowanie pacjenta mogą prowadzić do podwyższenia poziomu CK, LDH, mleczanów, glukozy i kortyzolu, jak również do wzrostu liczby krążących leukocytów. 2.Technika pobierania krwi W celu uniknięcia hemolizy żyłę należy tylko na krótko ucisnąć przed nakłuciem. „Wypompowywanie” krwi może powodować zafałszowanie wyników. Aby zapobiec pękaniu erytrocytów, należy unikać stosowania zbyt dużego podciśnienia w strzykawce. Krew nie powinna również tryskać strumieniem do próbówki; lepiej jest, jeśli umożliwi się jej spływanie wzdłuż ścianki. Nie wydmuchiwać resztek krwi z igły. Jeśli stosuje się antykoagulanty, po pobraniu krwi próbówką nie należy wstrząsać, tylko delikatnie kołysać. Igłę używaną do pobierania krwi proszę usunąć. 3.Jaki materiał do jakich badań? W niniejszym wykazie oferowanych usług diagnostycznych, przy każdym badaniu (względnie przy każdym analizowanym parametrze) określamy czy do jego wykonania potrzebna jest surowica czy krew pełna. Dla większości badań, które mogą być przeprowadzone na surowicy, przydatne jest również osocze (plazma) krwi. Wyjątki przedstawione są poniżej, a ponadto zaznaczone są na formularzach zleceniowych. Podane są również niezbędne ilości materiału.

Krew Krzepnięcie

Krew pełna Wirowanie

Surowica

Heparyna, EDTA (inhibitory krzepnięcia)

Krew z EDT/krew heparynowa Wirowanie

Osocze (plazma)

11

Manual_new_2012.indb 11

12-12-18 09:13

2 Wskazówki ogólne 2.2 Ogólne wskazówki dotyczące pobierania krwi, oraz obróbki wstępnej prób do badania

Osocze Definicja: jest to płynny składnik krwi, pozbawiony zdolności krzepnięcia poprzez dodatek antykoagulantów. Jest łatwiejsze do uzyskania niż surowica; ponadto, z tej samej ilości krwi można otrzymać go w większej objętości, a ryzyko hemolizy krwinek jest mniejsze. Przy uzyskiwaniu osocza należy zwracać uwagę na właściwe proporcje krwi i antykoagulantu, ponieważ w przeciwnym wypadku może dojść do hemolizy. Pobrana ilość krwi nie powinna być zbyt mała, ani istotnie przekraczać podanego na próbówce wskaźnika. Bezpośrednio po pobraniu należy delikatnie kołysać próbówką w celu rozpuszczenia się antykoagulantu. Zaraz po tym krew poddaje się wirowaniu przy niskich obrotach (3500 obr/min) przez 5 – 10 minut. Do najważniejszych związków zapobiegających krzepnięciu krwi należą EDTA (sól sodowa lub potasowa kwasu etyleno-dwuamino-czterooctowego), heparyna oraz cytrynian sodu. Kilku parametrów nie można jednak określać, jeśli używa się osocza z dodatkiem EDTA – poziomu potasu, wapnia, magnezu, żelaza, fosfatazy zasadowej, glukozy oraz mleczanów. Z drugiej strony, badanie niektórych parametrów wymaga użycia specjalnych antykoagulantów: - do badania czynników krzepnięcia materiałem jest osocze cytrynianowe, głęboko zamrożone.

Surowica Definicja: jest to płynny składnik krwi powstający poprzez krzepnięcie włóknika wraz z elementami komórkowymi (osocze bez włóknika). Pozyskiwanie surowicy wymaga większych nakładów pracy niż osocza. Czas od pobrania do skrzepnięcia krwi jest różny u różnych gatunków zwierząt, a nawet poszczególnych osobników. Aby uzyskać surowicę, należy w naczyniu pozostawić krew, bez dodatku antykoagulantów, aż do całkowitego skrzepnięcia. W celu przyspieszenia tego procesu można użyć np. specjalnych probówek z kuleczkami. Następnie przeprowadzamy wirowanie przez 5 – 10 minut przy 3500 obr/min. W dalszej kolejności surowicę należy ostrożnie odpipetować. Ważne jest, aby surowica była całkowicie oddzielona od skrzepów – ma to szczególne znaczenie przy określaniu parametrów, na które duży wpływ mogłaby mieć hemoliza krwinek (p. tabela w podrozdziale 2.2, s. 14).

12

Manual_new_2012.indb 12

12-12-18 09:13

2 Wskazówki ogólne 2.2 Ogólne wskazówki dotyczące pobierania krwi, oraz obróbki wstępnej prób do badania

Krew pełna Przesyłanie pełnej krwi nie jest zalecane, ponieważ podczas transportu może łatwo dojść do hemolizy, a przez to do zafałszowania wyników badania niektórych parametrów. Glukoza we krwi ulega prawie całkowitemu zużyciu, gdyż procesy metaboliczne komórek przebiegają w dalszym ciągu.

Krew z EDTA Do określania obrazu krwi, oznaczania trombocytów oraz grup krwi, jak również badań techniką PCR, niezbędne jest, aby za pomocą EDTA zahamować krzepnięcie krwi. Krew z tym antykoagulantem powinna być aż do momentu wysłania przetrzymywana w lodówce. W wyniku przechowywania może dochodzić do wzrostu MCV i wartości hematokrytu.

Rozmazy krwi Już 4-6 godz. po pobraniu krwi komórki zaczynają ulegać starzeniu, dlatego też do badania różnicującego obrazu krwi należy wysyłać rozmazy. Również wykazanie pasożytów krwi wymaga tej metody przygotowania materiału. Wykonanie – technika rozmazu krwi (p. ryc.) - Nanieść pipetą 1 kroplę krwi na prawy brzeg szkiełka podstawowego - Szkiełko pomocnicze (np. szkiełko nakrywkowe lub szkiełko podstawowe z zeszlifowaną krawędzią) przytknąć do kropli pod kątem 45° - Dzięki siłom kapilarnym krew rozchodzi się wzdłuż krawędzi szkiełka pomocniczego - Szkiełko pomocnicze, przystawione do podstawowego pod kątem 30 – 45°, przesuwać po nim w lewą stronę ruchem ciągłym - Rozmaz (na 2/3 długości szkiełka podstawowego) powinien być równomierny i bez przerw, a na końcu stawać się coraz cieńszy - Pozostawić rozmaz do wyschnięcia na powietrzu

4. Objętość próbki Potrzebna objętość próbki krwi jest różna, zależnie od rodzaju badania. Odpowiednie informacje można uzyskać w opisach poszczególnych badań lub w cenniku.

13

Manual_new_2012.indb 13

12-12-18 09:13

2 Wskazówki ogólne 2.2 Ogólne wskazówki dotyczące pobierania krwi, oraz obróbki wstępnej prób do badania

5. Negatywne czynniki mogące prowadzić do zafałszowań wyników Hemoliza: Definicja: uwalnianie się składników krwinek czerwonych (np. potasu, żelaza czerwone zabarwienie) wskutek zniszczenia błony komóri hemoglobiny kowej erytrocytów. Przyczyny: anemia hemolityczna, błędy przedlaboratoryjne (p. technika pobierania krwi, rozdział 2.2, s.10). W przypadku materiału wykazującego hemolizę należy się liczyć z zafałszowaniami dotyczącymi n/w parametrów (p. tabela). Lipemia:

białawe zmętnienie surowicy lub osocza krwi spowodowane substancjami tłuszczowymi (lipidy) i chylomikronami. Przyczyny: p. trójglicerydy (rozdział 5), karmienie na krótko przed pobieraniem krwi, znaczne obciążenie (wysiłek). Aby nie doszło do lipemii powodowanej czynnikami żywieniowymi, zwierzę powinno być na czczo na 12 godz. przed pobieraniem krwi. W przypadku materiału wykazującego lipemię należy się liczyć z zafałszowaniami dotyczącymi n/w parametrów (p. tabela).

Czynnik wpływający na wynik badania

Parametr

Hemoliza

Ca, K, białko całkowite, albuminy, α-amylaza, bilirubina, CK, cholesterol, Fe, fruktozamina, kreatynina, lipaza, LDH, α-HBDH, γ-GT, ALT, AST, hemoglobina, MCHC, Mg, fosforany

Rodzaj zmiany

Ca, fosfataza zasadowa, bilirubina, kwas foliowy, γ-GT, glukoza, kreatynina, lipaza, hematokryt, liczba erytrocytów Lipemia

ALT, AST, fosfataza zasadowa, Ca, fosforany, bilirubina, cholesterol, trójglicerydy, białko całkowite, glukoza, kreatynina, hemoglobina Amylaza, albuminy, K, Na

Hemoliza i lipemia mają również wpływ na wyniki badań hormonalnych i testów serologicznych. 14

Manual_new_2012.indb 14

12-12-18 09:13

2 Wskazówki ogólne 2.2 Ogólne wskazówki dotyczące pobierania krwi, oraz obróbki wstępnej prób do badania

6. Próbki zamrożone Dla pewnych specjalnych badań niezbędne jest nadesłanie materiału w stanie głębokiego zamrożenia: Czynniki krzepnięcia krwi:

osocze cytrynianowe

ADH, amoniak, ACTH, parathormon:

osocze z EDTA

Insulina:

osocze, surowica (proszę nie używać probówek z żelem do oddzielania surowicy)

IGF I:

surowica

Próby te powinny być przesyłane w pojemnikach z wkładami zapewniającymi utrzymanie niskiej temperatury, które można zamówić w laboratorium. Przed wysyłką wkłady te należy umieścić na 24h w zamrażalniku (bez opakowania styropianowego). Następnie w pojemnikach należy umieścić zamrożone również próbki i wysłać. Trzeba upewnić się, że materiał dotrze do laboratorium w stanie zamrożenia. Dlatego nie należy wysyłać próbek pocztą pod koniec tygodnia. Próby zamrożone do -20°C, znajdujące się w pojemnikach utrzymujących niską temperaturę, przy temp. zewn. 18 – 21°C pozostają w stanie zamrożenia przez ok. 12 godz. Przy wyższych temperaturach zewnętrznych czas ten ulega jeszcze skróceniu. Alternatywnie, próby mogą być również wysyłane w suchym lodzie. Dostarczenie materiału do laboratorium w stanie głębokiego zamrożenia jest znacznie pewniejsze w przypadku transportu w suchym lodzie.

15

Manual_new_2012.indb 15

12-12-18 09:13

2 Wskazówki ogólne 2.2 Ogólne wskazówki dotyczące pobierania krwi, oraz obróbki wstępnej prób do badania

7. Przygotowanie materiału do diagnostyki krzepnięcia krwi Probówki z cytrynianem sodu

Uwaga:

Poziom, do którego należy napełnić próbówkę krwią.

Dostępne w IDEXX probówki z cytrynianem sodu mają 2 różne objętości: 2,7 ml krwi dla małych zwierząt 4,5 ml krwi dla dużych zwierząt Probówka na 2,7 ml krwi

Probówka na 4,5 ml krwi

1.

Żyłę zacisnąć ostrożnie i tylko na krótko (do 30 sek).

2.

Pierwsze krople krwi należy odrzucić (ewentualnie mogą posłużyć do uzyskania surowicy).

3.

Probówka z cytrynianem musi być napełniona dokładnie do znacznika (względnie do górnej krawędzi etykietki), tak aby uzyskać rozcieńczenie 1:10 (1 część cytrynianu na 9 części krwi).

4.

Kołysać energicznie probówką w celu wymieszania antykoagulantu.

5.

Sprawdzić pobraną próbkę krwi: jeśli doszło do jej skrzepnięcia, próbka nie nadaje się do badania!

6.

Możliwie bezpośrednio po pobraniu (w ciągu max. 2 godz.) poddać krew wirowaniu (5 min. przy 3500 obr/min).

7.

Odpipetować supernatant (osocze cytrynianowe) i przenieść go do czystej probówki; nie stosować probówek zawierających EDTA lub heparynę, ani też innych probówek z cytrynianem.

8.

Ponieważ określanie poszczególnych czynników krzepnięcia krwi nie jest wykonywane codziennie, w przypadku, gdy chcemy wykonać jednocześnie testy skriningowe oraz oznaczyć czynniki krzepnięcia, wskazane jest podzielenie surowicy do 2 probówek.

9.

Próbkę zamrozić i przechowywać w zamrażarce (-20°C) do czasu wysłania jej do laboratorium.

10. Transport powinien odbywać się w opakowaniu ze styropianu, zawierającym wkłady utrzymujące niską temperaturę (dostępnym w IDEXX Vet·Med·Labor). Wkłady należy umieścić w zamrażarce 24 godz. przed ich użyciem. Próbki surowicy muszą dotrzeć do laboratorium w stanie zamrożenia. Proszę zwrócić uwagę na wskazówki ogólne dotyczące próbek zamrożonych (p. str. 15).

16

Manual_new_2012.indb 16

12-12-18 09:13

2 Wskazówki ogólne 2.3 Ogólne wskazówki dotyczące pobierania materiału do badań mikrobiologicznych

8. Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego i punktatów Płyn mózgowo-rdzeniowy (PMR) jest fizjologicznie klarowny. W czasie jego pobierania proszę zwracać uwagę na to, by nie było w nim żadnych domieszek krwi. PMR i inne punktaty powinny być pobierane do jałowych probówek. Jeśli Państwo życzą sobie różnych badań (np. bakteriologicznego i cytologicznego), korzystne jest przesłanie do nas 2 osobnych probówek z materiałem, abyśmy mogli sprawnie wykonać oba badania równolegle. PMR i inne punktaty są materiałami biologicznymi bardzo niestabilnymi. Już po 30 min. do 4 godz. od pobrania dochodzi w nich do zmian mających znaczny wpływ na wyniki badania. Dlatego badanie cytologiczne oraz oznaczanie liczby komórek w PMR (punktacie) mają sens jedynie w tym czasie. Do badania cytologicznego proszę przygotować rozmaz osadu (po wirowaniu przez 3-5 min. przy 1000 obr/min; wykonać rozmaz jak w przypadku krwi i wysuszyć na powietrzu).

17

Manual_new_2012.indb 17

12-12-18 09:13

2 Wskazówki ogólne 2.3 Ogólne wskazówki dotyczące pobierania materiału do badań mikrobiologicznych

1.Pobieranie materiału do badania bakteriologicznego Moment pobierania: Materiał należy pobierać możliwie przed rozpoczęciem terapii antybiotykowej. W przypadku kontroli terapii wskazane jest zachowanie odpowiedniego odstępu czasu po podaniu antybiotyku. Pobieranie prób z materiału sekcyjnego należy przeprowadzić niezwłocznie po śmierci zwierzęcia. Miejsce pobierania: Najwłaściwsze są te miejsca, które przypuszczalnie zawierają poszukiwane przez nas drobnoustroje. Szczególnie przy zmianach ropnych, stanach zapalnych ucha oraz ropniach, polecane jest pobieranie materiału z miejsc na przejściu tkanek zdrowych w tkanki objęte procesem chorobowym, gdyż z samej ropy na ogół nie daje się już hodować bakterii. Technika pobierania: Próby do badania bakteriologicznego należy pobierać unikając zanieczyszczenia drobnoustrojami obcymi (np. wskutek kontaktu z ziemią). Również po pobraniu materiału unikać jego kontaminacji przy późniejszych działaniach (np. przy przelewaniu płynów, opakowywaniu).

Materiał do badań bakteriologicznych: Wymazy: Do pobierania materiału z różnorodnych powierzchni nadają się waciki (wymazówki). O ile to możliwe, należy używać wymazówek z podłożem transportowym. W przypadku wacików suchych istnieje ryzyko, że drobnoustroje szczególnie wrażliwe nie dadzą się wyhodować w laboratorium. Gdy powierzchnia, z której chcemy pobrać wymaz jest bardzo sucha, dla łatwiejszego pobrania materiału można zwilżyć wacik jałowym płynem fizjologicznym. Mocz:

Proszę przesyłać w jałowych próbówkach nie zawierających żadnych dodatków. Preferowany jest mocz pobrany poprzez nakłucie pęcherza albo za pomocą kateteru. Mocz oddawany naturalną drogą może zawierać drobnoustroje zanieczyszczające pochodzące z powierzchni ciała lub ze środowiska. Próbki moczu pobrane z otoczenia (np. z kocich toalet czy stołów lekarskich) nie nadają się do badania. Zamiast próbki moczu można też wysyłać inokulowane systemy do hodowli drobnoustrojów z moczu (Uricult).

Bioptaty i fragmenty narządów: Przesyła się je w jałowych próbówkach bez żadnych dodatków. Jeśli czas transportu miałby się przedłużać, narządy należy wysłać w stanie zamrożenia. Proszę wyraźnie zaznaczyć na kopercie, że chodzi o próbę zamrożoną. Należy unikać odmrażania i ponownego zamrażania. Płyny biologiczne (maź stawowa, płyn mózgowo-rdzeniowy, punktaty z jam ciała, mleko itd.): Wysyłka w jałowych próbówkach bez dodatków. W przypadku, gdy ma być wykonana hodowla w kierunku beztlenowców, proszę ograniczyć do minimum kontakt materiału z tlenem atmosferycznym (dobrać odpowiednią wielkość naczynia). 18

Manual_new_2012.indb 18

12-12-18 09:13

2 Wskazówki ogólne 2.3 Ogólne wskazówki dotyczące pobierania materiału do badań mikrobiologicznych

Kał:

Wysyłka w jałowych próbówkach bez dodatków. Zwrócić uwagę, aby ilość kału była wystarczająca. W przypadku prób pobieranych z ziemi istnieje ryzyko zanieczyszczenia drobnoustrojami ze środowiska. Jeśli ma być wykonana hodowla w kierunku beztlenowców, proszę ograniczyć do minimum kontakt materiału z tlenem atmosferycznym (dobrać odpowiednią wielkość naczynia).

Krew:

Hodowla bakterii z krwi wymaga odpowiedniego podłoża oraz odpowiednio krótkiego czasu doręczenia do laboratorium. Z tego względu opcja ta nie jest dostępna dla wszystkich krajów Europy.

2.Pobieranie materiału do badania mikologicznego: Moment, miejsce i technika pobierania: Przy pobieraniu materiału do hodowli drożdżaków i grzybów pleśniowych mają zastosowanie te same wskazówki, jak w przypadku badania bakteriologicznego. Najbardziej wskazane do wysyłania są wymazówki z podłożem transportowym. Przy pobieraniu prób z błon śluzowych należy zwracać uwagę na błoniaste lub ropne naloty, z których drobnoustroje dają się najłatwiej wykazać. W celu izolacji dermatofitów zalecana jest wcześniejsza dezynfekcja badanego miejsca za pomocą 70% alkoholu; ma ona za zadanie zapobiec przerostowi hodowli grzybów, wzrost których trwa dłużej, przez bakterie towarzyszące. Materiał należy pobierać na granicy skóry objętej procesem chorobowym i skóry prawidłowej oraz przesłać w suchej próbówce. Jeśli próba ma być poddana badaniu bakteriologicznemu i mikologicznemu, zaleca się następujące postępowanie: najpierw pobrać wymaz do badania bakteriologicznego i umieścić w podłożu transportowym, a następnie miejsce zdezynfekować 70 % alkoholem i pobrać materiał do badania mikologicznego (przenieść go do jałowej próbówki).

Materiał do badania mikologicznego: Najwłaściwszym materiałem są głębokie zeskrobiny skóry lub wyrwane włosy. Włosy obcięte nożyczkami nie nadają się do badania. Hodowle założone i inkubowane we własnej lecznicy również mogą być przesyłane do identyfikacji. Do ilościowego badania mikologicznego próbek kału potrzebny jest kał; wymaz kałowy lub wymaz z prostnicy nie nadają się.

19

Manual_new_2012.indb 19

12-12-18 09:13

2 Wskazówki ogólne 2.4 Ogólne wskazówki dotyczące pobierania materiału do badań z użyciem technik biologii molekularnej

Materiał do badania Do badania metodą PCR nadają się próbki, które zawierają poszukiwane drobnoustroje w przypuszczalnie wystarczającej ilości. Przed pobraniem materiału należy więc najpierw zdecydować: -

czy zwierzę znajduje się jeszcze w fazie wiremii/bakteriemii/parazytemii,

-

czy zarazek osiągnął już narząd docelowy, a jeśli tak, jaka jest jego najbardziej prawdopodobna lokalizacja (na podstawie objawów chorobowych),

-

czy jest jakaś tkanka/narząd, w której drobnoustrój przebywa latentnie, poza ostrą fazą choroby (np. wirus EHV-1 w leukocytach).

Materiały do badań techniką PCR: - Wymazy: : do pobierania wymazów proszę używać jałowych, suchych wacików i przesyłać je w probówkach bez żadnych dodatków (również bez podłoża transportowego). Uwaga: Próbki te nie nadają się do badania bakteriologicznego! W przypadku równoczesnego zlecenia badań bakteriologicznych i molekularnych proszę zawsze pobierać i przesyłać dwa osobne wymazy. - Płyny biologiczne: (maź stawowa, płyn mózgowo-rdzeniowy, punktaty z jam ciała, płyn wodnisty oka, mocz, itd.): transport w sterylnych próbówkach bez dodatków. W zależności od rodzaju badanego parametru potrzeba zwykle 0,5 – 2 ml materiału. W przypadku próbek moczu potrzeba 5 ml materiału. Jeśli zagwarantowane jest, że próbka dotrze do laboratorium najpóźniej w dwa dni od momentu pobrania, należy ją przechowywać do czasu wysyłki w temp. +2 do +8°C i następnie przesłać w stanie nie zamrożonym. Natomiast gdy trzeba się liczyć z późniejszym terminem dostarczenia materiału, próbkę należy zamrozić i bez przerywania stanu zamrożenia wysłać do laboratorium (np. przy użyciu wkładów zapewniających utrzymanie niskiej temperatury lub suchego lodu). W celu wykrywania drobnoustrojów znajdujących się wenątrzkomórkowo (np. Listeria) należy jednak generalnie unikać zamrażania, w takim przypadku korzystniejsze jest przechowywanie materiału w temp. 2 – 8°C. Proszę wyraźnie zaznaczyć na torbie transportowej, że chodzi o próbkę zamrożoną. Należy bezwzględnie unikać rozmrażania i ponownego zamrażania materiału. - Bioptaty, fragmenty narządów, materiał z przypadków ronień: transport w sterylnych probówkach zawierających jałowy płyn fizjologiczny w takiej ilości, by zakrywał materiał. Jeśli nie ma gwarancji, że próbka dotrze do laboratorium najpóźniej w dwa dni od momentu pobrania, należy ją przesłać bez dodatku roztworu NaCl w stanie zamrożonym i bez przerywania stanu zamrożenia. Proszę wyraźnie zaznaczyć na torbie transportowej, że chodzi o próbkę zamrożoną. Należy bezwzględnie unikać rozmrażania i ponownego zamrażania materiału. - Krew z EDTA oraz krew z cytrynianem: ilość materiału jest różna, zależnie od rodzaju badania i ewentualnie fazy choroby. W żadnym wypadku proszę nie przysyłać prób zamrożonych. Proszę nie przysyłać też krwi z heparyną! - Kał:

transport w jałowych probówkach bez dodatków. Wystarczy 2 g materiału.

20

Manual_new_2012.indb 20

12-12-18 09:13

2 Wskazówki ogólne 2.4 Ogólne wskazówki dotyczące pobierania materiału do badań z użyciem technik biologii molekularnej

Materiał do badań z zakresu diagnostyki chorób dziedzicznych oraz ustalania pochodzenia zwierzęcia Materiałem stosowanym standardowo do badań genetycznych jest krew z EDTA w ilości 1 – 2 ml. Czas transportu nie ma przy tym tak istotnego znaczenia. Standardowym materiałem do badań w celu ustalenia pochodzenia, względnie ustalenia ojcostwa, jest min. 1 ml krwi z EDTA. Oddzielny formularz zleceniowy mogą Państwo zamówić u nas lub ściągnąć ze strony www.idexx.pl

Wskazówki dotyczące pobierania wymazów z błony śluzowej jamy ustnej 1.

Przed pobieraniem materiału pacjent przez co najmniej 30 min. nie powinien przyjmować żadnych pokarmów ani płynów (z wyjątkiem wody).

2.

Za pomocą jałowego wacika (a jeszcze lepiej systemu „Cytobrush”) należy intensywnie pocierać co najmniej 10 razy wewnętrzne powierzchnie obu policzków, obracając przy tym wymazówkę.

3.

Próbówkę ochronną wymazówki dokładnie opisać (imię pacjenta), by uniknąć pomylenia prób!

4.

Wacik z pobranym materiałem wysuszyć na powietrzu w temp. pokojowej przez min. 1 – 2 godz. W tym celu wsunąć go częściowo do oznaczonej uprzednio próbówki i pozostawić w pozycji leżącej.

5.

Po wysuszeniu materiału wacik wsunąć do próbówki.

6.

Próbę przechowywać w suchym i chłodnym miejscu (5 – 8°C) lub niezwłocznie wysłać pocztą do laboratorium.

W żadnym wypadku nie należy dotykać główki wacika do pobierania materiału! Może to spowodować zafałszowanie wyniku i uniemożliwić poprawne wykonanie badania.

21

Manual_new_2012.indb 21

12-12-18 09:13

2 Wskazówki ogólne 2.4 Ogólne wskazówki dotyczące pobierania materiału do badań z użyciem technik biologii molekularnej

Środki ostrożności podczas przygotowywania materiału Z uwagi na wysoką czułość metody PCR proszę koniecznie przestrzegać następujących wytycznych przy pobieraniu materiału: -

w celu uniknięcia zanieczyszczenia materiału należy stosować rękawiczki przy jego pobieraniu,

-

materiał do tych badań musi być pobierany osobno,

-

używać jałowych probówek oraz narzędzi do pobierania materiału, unikać też kontaminacji przy późniejszych manipulacjach (np. podczas przelewania płynów, pakowaniu),

-

jeśli próbka dotrze z pewnością do laboratorium w ciągu 2 dni od momentu pobrania, transport materiału odbywa się w normalnej temperaturze; do czasu wysyłki materiał przechowuje się w temp. +2 ÷ +8°C,

-

jeśli nie da się uniknąć dłuższego czasu transportu, próbkę należy przesyłać w stanie zamrożenia (z wyjątkiem krwi z EDTA lub cytrynianem), przy czym musi być zagwarantowana ciągłość zamrożenia (np. z użyciem wkładów utrzymujących niską temperaturę i opakowań ze styropianu, albo wysyłka w suchym lodzie). Jeśli nie jest to możliwe, materiał wysyła się w stanie niezamrożonym. Bezwzględnie unikać rozmrażania i ponownego zamrażania materiału.

Zlecenia dodatkowe Proszę zwrócić uwagę, że w przypadku dodatkowych zleceń wykonania badań molekularnych (wykrywanie drobnoustrojów) za pomocą PCR z materiału diagnostycznego, który nie był pierwotnie nadesłany w tym celu i który był już użyty do innych testów, nie można wykluczyć ryzyka kontaminacji materiału, a co za tym idzie, fałszywie dodatnich wyników testów PCR.

22

Manual_new_2012.indb 22

12-12-18 09:13

2 Wskazówki ogólne 2.5 Ogólne wskazówki dotyczące pobierania materiału do badań histopatologicznych i cytologicznych

W IDEXX Vet Med Labor przeprowadzane są następujące badania histopatologiczne: -

badania histopatologiczne nowotworów, bioptatów skóry, bioptatów narządowych, materiałów pobranych za pomocą biopsji cienkoigłowej, jak również zmian patologicznych dotyczących tkanek oraz narządów albo ich części, pobranych podczas operacji lub badania sekcyjnego,

-

badania cytologiczne materiałów płynnych pobranych za pomocą biopsji cienkoigłowej (np. moczu, płynu ze stawów, z jamy opłucnowej, wodobrzusza) oraz materiałów stałych (np. gruczołu mlekowego, nerki, wątroby, tarczycy, węzłów chłonnych),

-

badania cytologiczne wymazów z pochwy (cytologia pochwy).

Ważne wskazówki dla optymalnego przygotowania materiału: -

Wypełnienie wniosku o badanie histologiczne (biały formularz), jak również podanie szczegółowych danych z wywiadu.

-

W przypadku materiału dermatologicznego proszę wypełnić dodatkowo odwrotną stronę wniosku.

-

Próbki powinny być utrwalone; unikać przy tym zgniatania tkanek. Materiał, wraz z wystarczającą ilością środka utrwalającego (4 % formalina), umieścić w odpowiednim (nie za małym) naczyniu; w przeciwnym razie w dalszym ciągu w tkankach będą zachodzić procesy autolityczne, szczególnie w centrum próbki. Większe próbki powinny być ponacinane, względnie pocięte na plastry, lub jeśli to możliwe, przed wysłaniem wstępnie utrwalane przez kilka dni.

-

Używać pojemników z szerokim otworem, ponieważ próbki twardnieją pod wpływem środka utrwalającego. Ich wyjmowanie może później prowadzić do powstawania artefaktów wskutek zgniatania tkanek. (Naczynia do transportu materiału wraz z 4 % formaliną można zamówić w laboratorium).

-

Materiał zapakować w taki sposób, by nie dochodziło do wycieku płynów! Naczynia należy mocno zamknąć; ewentualnie dołączyć chłonące wilgoć papierowe ręczniki.

Biopsja gruboigłowa („tru cut”) Na rynku dostępne są odpowiednie systemy do wykonywania biopsji o średnicy igły od 0,3 do 1,0 mm. Tak pobrany materiał, podobnie jak próbki tkanek, utrwala się w formalinie i opracowuje jako próbkę histologiczną. Przewaga tego systemu w stosunku do badania cytologicznego polega na tym, że zostają zachowane pierwotne struktury narządów lub guzów nowotworowych. Podczas gdy do nowotworów wystarczą małe średnice igły, biopsja narządów wymaga urządzeń o większych średnicach. Przy podejrzeniu chłoniaka, gdy stosujemy system „tru cut” i badanie cytologiczne, w miarę możliwości nie powinno się pobierać materiału z węzłów chłonnych żuchwowych, ponieważ ma tu często miejsce duża reaktywność i rozrost, które mogą zamaskować procesy nowotworowe. 23

Manual_new_2012.indb 23

12-12-18 09:13

2 Wskazówki ogólne 2.5 Ogólne wskazówki dotyczące pobierania materiału do badań histopatologicznych i cytologicznych

Aspiracja cienkoigłowa tkanek litych lub płynów Do punkcji nadaje się igła o grubości 18 – 22 G i odpowiedniej długości. Jeśli nakłucia wykonywane są częściej, a także dla pewnego oraz wygodnego przeprowadzenia zabiegu, wskazane jest urządzenie pomocnicze (nasadka na strzykawkę względnie pistolet aspiracyjny). Ewentualnie może to być strzykawka 5 lub 10 ml. Pobieranie materiału następuje poprzez wprowadzenie igły do zmiany, a następnie za pomocą nasadzonej później strzykawki ‘wypchnięcie’ materiału na szkiełko, lub krótkotwałe zaaspirowanie za pomocą igły nasadzonej na strzykawkę i podciągnięcie do ok 2ml tłoczka strzykawki. Jeśli potrzeba, dokonuje się wielokrotnych punkcji za pomocą nowych igieł. Nie należy wykonywać licznych „wachlarzowatych” nakłuć (z jednego miejsca), ani też zbyt długo zasysać materiału, gdyż może to prowadzić do znacznego wzrostu domieszki krwi w pobranej próbce. W idealnym przypadku, przy aspiracji tkanek litych materiał znajduje się tylko w igle i nie powinien być widoczny wewnątrz strzykawki. Po lekkim zmniejszeniu podciśnienia i wyciągnięciu igły, szybko nanosi się pobrany materiał na szkiełko podstawowe i rozprowadza na nim podobnie jak rozmaz krwi. Jeśli materiału jest mało, można go rozprowadzić na szkiełku końcem igły. Płyny należy najpierw odwirować przy 1000 - 1500 obr/min przez 5 min (co najmniej 3 min przy 800 obr/min). Po odpipetowaniu supernatantu osad rozprowadza się podobnie jak rozmaz krwi. Rozmaz taki suszy się następnie na powietrzu, a po wyschnięciu można go przesłać do naszego laboratorium w odpowiednich pojemnikach ochronnych. W żadnym wypadku nie stosować szkiełka nakrywkowego, ani nie przykrywać szkiełka z rozmazem innym szkiełkiem podstawowym. Jest sprawą bardzo ważną, szczególnie przy badaniach cytologicznych, aby w dołączanym skierowaniu podać miejsce pobrania materiału.

Informacja dotycząca cen Przy próbkach tkanek w ilości większej niż 3 od pacjenta, przy wycinkach bardzo dużych rozmiarów, licznych guzach, względnie wielu różnorodnych próbach pochodzących od jednego zwierzęcia, jak również przy badaniu cytologicznym więcej niż 6 rozmazów od badanego pacjenta, z uwagi na zwiększone nakłady pracy (znacznie większa liczba skrawków histologicznych, więcej pracy przy ocenie preparatów i rozpoznawaniu procesów patologicznych) ceny badań ulegają podwyższeniu (patrz cennik). W przypadku ewentualnych pytań prosimy korzystać z naszej Infolini.

24

Manual_new_2012.indb 24

12-12-18 09:13

2 Wskazówki ogólne 2.6 Ogólne wskazówki dotyczące pobierania materiału do badań parazytologicznych

Pobieranie i wysyłanie prób Próbki kału do badania parazytologicznego powinny być, o ile to możliwe, pobierane z prostnicy. Jeśli nie, to powinien to być świeżo oddany kał; kał zbierany z ziemi może być wtórnie zanieczyszczony nicieniami wolno żyjącymi. Można zebrać kał z 2-3 dni do jednej probówki (do 2/3 objętości probówki) Dla miarodajnego wyniku potrzebna jest pewna minimalna ilość kału (podana przy omawianiu każdego badania). Próbki powinny być umieszczone w dobrze zamkniętym i odpornym na uszkodzenie opakowaniu, o ile to możliwe, schłodzone, i bezpośrednio po pobraniu przesłane do laboratorium. Jeśli wysyłka materiału następuje później, powinien on być przechowywany w chłodziarce. Dzięki temu żywotność larw pasożytów nie zostanie ograniczona, natomiast zahamowany będzie dalszy rozwój jaj i oocyst. Wydalone z kałem pasożyty lub ich fragmenty należy przesyłać w osobnej próbówce, w postaci natywnej (bez utrwalania ich w formalinie!) lub z niewielką ilością płynu fizjologicznego.

Ocena wyników badań parazytologicznych. Każde postępowanie diagnostyczne ma swoje ograniczenia. Jedynie wynik dodatni badania (bezpośrednie wykazanie pasożyta) jest dowodem zarażenia, wynik ujemny nie wyklucza inwazji pasożytniczej. Dla wykazania obecności pasożytów potrzebne są niekiedy wielokrotne badania. W cyklu rozwojowym pasożytów poszczególne stadia rozwojowe nie są wydalane w sposób ciągły, a niekiedy też w niewielkiej liczbie, dlatego też zaleca się badanie zbiorczych próbek kału z 3 dni. W stadach zwierząt (z wyjątkiem świńtuczników i drobiu) powinna być pobrana reprezentatywna liczba wyrywkowo pobranych próbek (a nie zbiorcza próba od wielu zwierząt). Wykazanie poszczególnych stadiów rozwojowych pasożytów możliwe jest jedynie przy fazie patentnej (tj. fazie jawnej inwazji); zarażenia prepatentne albo postpatentne nie są w ten sposób wykrywalne. Jest to ważne w przypadku pewnych inwazji pasożytniczych, ponieważ objawy kliniczne mogą wystąpić już w okresie prepatentnym.

1

= zależnie od rasy

2

= zależnie od wieku

3

= bydło wysokowydajne 25

Manual_new_2012.indb 25

12-12-18 09:13

2 Wskazówki ogólne 2.7

Zarządzanie jakością

Zarządzanie jakością w IDEXX Vet Med Labor Wysoki standard diagnostyki, oferowany przez Vet Med Labor, od czerwca 2003 r. uzyskał akredytację według międzynarodowej normy DIN EN ISO/IEC 17025. Certyfikat ten nadawany jest przez niemiecki komitet akredytacyjny DAkkS, po przeprowadzeniu szczegółowej kontroli. Metody diagnostyczne, które uzyskały akredytację, w niniejszym opracowaniu oznaczone są cyfrą (1), natomiast te, które nie mają akredytacji – cyfrą (2). Cyfry te podane są po nazwie metody. Zarządzanie jakością nie zaczyna się dopiero od aparatury diagnostycznej – już wcześniej, poprzez udzielanie porad i informacji naszym klientom, stwarzane są odpowiednie warunki, aby zapewnić prawidłowe i miarodajne wyniki badań. Aby móc opracowywać szerokie spektrum nadsyłanych do badania prób, wprowadzane przez nas metody w miarę potrzeby dostosowywane są do specyfiki poszczególnych gatunków zwierząt. Nasze postępowanie diagnostyczne w szerokim zakresie podlega walidacji, a także kontroli stopnia poprawności uzyskiwanych wyników. Poprzez udział w krajowych i międzynarodowych zespołach badawczych, jakość naszych metod analitycznych znajduje się pod stałym nadzorem. Aby realizować możliwie szeroki zakres zleceń, niektóre badania przekazywane są przez nas kwalifikowanym laboratoriom partnerskim jako podwykonawcom. Badane w ten sposób parametry oznaczane są cyfrą (3) umieszczoną po nazwie metody. Na Państwa żądanie udostępniamy oczywiście listę naszych laboratoriów partnerskich. Nawet przy największej staranności w postępowaniu diagnostycznym, wyniki badań i pomiarów mogą być obciążone pewnymi błędami. Jest jednak naszym celem, aby poprzez regularne kontrole stosowanej procedury ograniczać do minimum ewentualne odchylenia uzyskiwanych wyników od stanu faktycznego. Na życzenie chętnie udzielimy informacji odnośnie spodziewanego marginesu błędu przy naszych metodach pomiarowych. Dokładamy wszelkich starań, aby wyniki badań przedstawiać w sposób jak najbardziej przejrzysty. Dlatego rezygnujemy z podawania części szczegółów, jak np. dokładniejszego opisu stosowanej metody diagnostycznej czy daty przeprowadzanego badania. Jeśli zachodzi taka potrzeba, dane te zostaną chętnie przez nas udostępnione. Ważnym elementem, służącym poprawie jakości świadczonych przez nas usług, jest staranna analiza sygnalizowanych przez klientów problemów. Dlatego zawsze będziemy otwarci na wszelką zachętę oraz krytykę z Państwa strony.

26

Manual_new_2012.indb 26

12-12-18 09:13

2 Wskazówki ogólne 2.8 Skróty/objaśnienia

BAL popłuczyny z oskrzeli i płuc CP osocze cytrynianowe (plazma cytrynianowa) CP mroż. osocze cytrynianowe zamrożone EB krew z EDTA EP osocze z EDTA EP mroż. osocze z EDTA zamrożone HB krew z heparyną HP osocze z heparyną HP mroż. osocze z heparyną zamrożone K kał

L płyn mózgowo-rdzeniowy NaF krew z fluorkiem sodu PU punktat R różne ROZ rozmaz S surowica S mroż. surowica zamrożona Sy maź stawowa U mocz WŁ włosy WYM wymaz bez podłoża transportowego WYMT wymaz z podłożem transportowym

ag. antygen pc. przeciwciało (1) = metoda badawcza posiada akredytację (2) = metoda nie posiada akredytacji (3) = badanie wykonywane jest przez laboratorium partnerskie AAS AES AGT CEDIA CELISA CLIA ECLIA EIA ELISA FT-IR GC/MS HAH HPLC IA ICP-AES ICP-MS IFT KBR LC/MS MAR NT PAS PCR RT-PCR RIA SAT SLA TLI

Absorpcyjna spektrometria atomowa Emisyjna Spektrometria Atomowa Odczyn aglutynacji Cloned enzyme donor immunoassay Competitive Enzyme Linked Immunoabsorbent Assay Test immunochemiluminescencji Immunologiczny test elektrochemiluminescencyjny Test immunoenzymatyczny Enzyme Linked Immunosorbent Assay = ELISA Spektrometria w podczerwieni z transformacją Fouriera Chromatografia gazowa ze spektrometrią mas Odczyn zahamowania hemaglutynacji (HI) Wysokociśnieniowa Chromatografia Cieczowa Immunoassay Atomowa spektrometria emisyjna z indukcyjnie sprzężoną plazmą Spektrometria mas z plazmą wzbudzoną indukcyjnie Odczyn immunofluorescencji (IF) Odczyn wiązania dopełniacza (OWD) Chromatografia cieczowa ze spektrometrią mas Aglutynacja mikroskopowa Odczyn seroneutralizacji wirusa (SN) Periodic Acid-Schiff Polimerazowa reakcja łańcuchowa (Polymerase Chain Reaction) PCR ilościowy (Real time PCR) Test radioimmunologiczny Odczyn powolnej aglutynacji Odczyn aglutynacji lateksowej Immunoreaktywna Trypsyna 27

Manual_new_2012.indb 27

12-12-18 09:13

2 Wskazówki ogólne 2.9 Tabela przeliczeniowa jednostek

Jednostki SI

jednostki tradycyjne / jednostki tradycyjne

Parametr

Jednostka tradycyjna

ACTH Albumina Aldosteron Amoniak Białko całkowite Bilirubina Cholesterol Cynk Digoksyna Estradiol Fenobarbital Fibrynogen FT3 FT4 Glukoza Hemoglobina Insulina Kortyzol Kreatynina Kwas foliowy Kwas moczowy Magnez Miedź Mleczany Mocznik Mocznik - N Ołów Prymidon Progesteron T3 T4 Testosteron Trójglicerydy Wapń Witamina A Witamina B12 Witamina C Żelazo

pg/ml g/dl g/ml μg/dl g/dl mg/dl mg/dl μg/dl μg/l ng/dl μg/ml mg/dl ng/l ng/dl mg/dl g/dl μU/ml μg/dl mg/dl ng/ml mg/dl mg/dl μg/dl mg/dl mg/dl mg/dl μg/l mg/l ng/ml μg/l μg/dl pg/ml mg/dl mg/dl mg/l pg/ml mg/l μg/dl

jednostki SI

Pomnożyć przez Podzielić przez x 0,2202 x 10 x 2,77 x 0,5872 x 10 x 17,104 x 0,02586 x 0,0153 x 1,28 x 3,671 x 4,31 x 0,01 x 1,536 x 12,87 x 0,0555 x 0,6206 x 7,18 x 27,6 x 88,402 x 2,2655 x 59,485 x 0,4113 x 0,1574 x 0,11 x 0,1665 x 0.3561 x 0,00483 x 4,58 x 3,18 x 1,54 x 12,87 x 0,00347 x 0,0114 x 0,2495 x 3,49 x 0,738 x 5,678 x 0,1791

Jednostka SI pmol/l g/l pmol/l μmol/l g/l μmol/l mmol/l μmol/l nmol/l pmol/l μmol/l g/l pmol/l pmol/l mmol/l mmol/l pmol/l nmol/l μmol/l nmol/l μmol/l mmol/l μmol/l mmol/l mmol/l mmol/l μmol/l μmol/l nmol/l nmol/l nmol/l nmol/l mmol/l mmol/l μmol/l pmol/l μmol/l μmol/l

28

Manual_new_2012.indb 28

12-12-18 09:13

3 Profile diagnostyczne 3.1 Profile ogólne 3.1.1 Ogólne profile diagnostyczne Nazwa testu Profil rozszerzony

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

1 ml surowicy lub osocza z heparyną + 1 ml krwi z EDTA + rozmaz krwi (+ NaF)

Nerki Mocznik (jako azot mocznika, BUN), kreatynina, sód, potas, fosforany. Wątroba Bilirubina, ALT (GPT), Fosfataza zasadowa, γ-GT, AST (GOT), GLDH, białko całkowite, albuminy, globuliny, stosunek albumin do globulin (tylko kot). Trzustka Glukoza, α-amylaza (tylko pies), lipaza (tylko pies), cholesterol, fruktozamina (tylko pies i kot). Mięśnie CK, LDH, wapń, magnez. Metabolizm Trójglicerydy Hematologia „Duża”morfologia ( obraz ogólny + obraz różnicowy). Uwaga.

Profil średni

Zestaw badanych parametrów może być nieco odmienny u poszczególnych gatunków zwierząt. 1 ml surowicy lub osocza z heparyną (+ NaF)

Jak „Profil rozszerzony”, jednak bez morfologii.

Profil podstawowy (pies, kot)

1 ml surowicy lub osocze z heparyną + 1 ml krwi z EDTA (+ NaF)

13 parametrów biochemicznych (BUN, kreatynina, AST, ALT, ALP, glukoza, cholesterol, bilirubina całk., sód, potas, białko całk., albuminy) plus morfologia bez rozmazu.

Profil geriatryczny (pies, kot)

1,5 ml surowicy + 1 ml krwi z EDTA + rozmaz krwi (+ NaF)

Jak Profil rozszerzony + T4.

29

Manual_new_2012.indb 29

12-12-18 09:13

3 Profile diagnostyczne 3.1.1 Ogólne profile diagnostyczne Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Profil geriatryczny 1,5 ml surowicy, lub osocza z heparyną (+ NaF) bez obrazu krwi (pies, kot) Jak „Profil geriatryczny”, jednak bez morfologii.

Kot profil szczegółowy

2 ml surowicy lub osocza z heparyną + 1 ml krwi z EDTA + rozmaz krwi (+ NaF)

Nerki Mocznik (BUN), kreatynina, sód, potas, fosforany. Wątroba Białko całkowite, bilirubina, ALT (GPT), Fosfataza zasadowa, AST (GOT), GLDH, γ-GT. Trzustka Glukoza, fruktozamina, cholesterol. Mięśnie CK, LDH, wapń, magnez Metabolizm Trójglicerydy Hematologia „Duża”morfologia (obraz ogólny + obraz różnicowy). Serologia Wykrywanie antygenu FeLV, wykrywanie przeciwciał przeciwko FIV, oznaczanie miana przeciwciał przeciwko FIPV/koronawirusom. Elektroforeza białek surowicy

30

Manual_new_2012.indb 30

12-12-18 09:13

3 Profile diagnostyczne 3.1.2 Badania typu PLUS TEST

(niższa cena przy wykonaniu WRAZ z dowolnym Ogólnym profilem diagnostycznym)

Nazwa testu Mocz – Profil (pies,kot)

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

3 ml moczu

Osad moczu, Badanie ogólne moczu, Białko/Kreatynina – wskaźnik.

Profil Świądowy (pies)

1 ml surowicy + Zeskrobina

Ektopazożyty (mikroskop), Sarkoptes (pc.) – ELISA.

Profil Utraty Wagi (pies) 1 ml surowicy+3ml moczu+Kał Spec cPL, CRP, Białko/Kreatynina-wskaźnik, Endopasożyty.

Profil Utraty Wagi (kot)

1ml surowicy+EP probówka Cardiopet+2ml moczu+Kał

Spec fPL, Cardiopet BNP, Białko/Kreatynina-wskaźnik, Endopasożyty.

Profil Apatii (kot)

1ml surowicy+EP probówka Cardiopet

Spec fPL, Cardiopet BNP, FeLV(ag.)-ELISA, FIV(pc.)-ELISA, FcoV(pc.)-IFT.

Profil Anemii (kot)

1ml krwi z EDTA+1ml surowicy lub osocza z EDTA

FeLV(ag.)-ELISA, FIV(pc.)-ELISA, Mycoplasma haemofelis, Cand.Mycoplasma haemominutum(DNA) PCR, Retikulocyty.

Trzustkowo-Jelitowy Profil (pies,kot)

1 ml surowicy

Spec cPL®/ Spec fPL®, kwas foliowy, wit. B12, cTLI (pies).

Profil Sercowy (pies, kot)

EP probówka Cardiopet + 1ml surowicy schłodzonej lub 1ml osocza EDTA schłodzonego

Cardiopet BNP, Troponina I ultra.

Cardiopet® proBNP (Nt-proBNP) (pies, kot)

1 ml osocza z EDTA probówka Cardiopet

ELISA (1)

31

Manual_new_2012.indb 31

12-12-18 09:13

3 Profile diagnostyczne 3.1.2 Badania typu PLUS TEST

(niższa cena przy wykonaniu WRAZ z dowolnym Ogólnym profilem diagnostycznym)

Nazwa testu Spec cPL®

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

1 ml surowicy

ELISA (1)

Psia specyficzna lipaza trzustkowa.

Spec fPL®

0,5 ml surowicy

ELISA (1)

Kocia specyficzna lipaza trzustkowa.

C-reaktywne białko (CRP) (pies)

1 ml surowicy

Turbidometria (1)

32

Manual_new_2012.indb 32

12-12-18 09:13

3 Profile diagnostyczne 3.1.3 Specjalne profile skriningowe Nazwa testu Anemia – profil (pies, kot)

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

1ml surowicy lub osocza z heparyną, lub osocza z EDTA + 1 ml krwi z EDTA + rozmaz krwi

„Duża”morfologia (obraz ogólny + obraz różnicowy), retikulocyty, bilirubina całkowita, LDH (dehydrogenaza mleczanowa), białko całkowite.

Biegunki – profil B

3 ml surowicy

(pies, kot) TLI, kwas foliowy, wit. B12 Uwaga:

Biegunki – profil C

należy oznaczać na czczo (min. 6 godz.)

Kał (co najmniej 1 pełna próbówka)

(pies, kot, fretka) p.

Biegunki – profil E

rozdział 16, Mikrobiologia

Kał (co najmniej 1 pełna probówka)

(pies) p.

Zespół Cushinga – monitoring (pies, kot)

rozdział 16, Mikrobiologia

2 x 0,5 ml surowicy oraz 1 ml surowicy (+NaF)

Azot mocznika (BUN), kreatynina, potas, sód, glukoza, ALT, fosfataza zasadowa Test stymulacji przy użyciu ACTH. Rozdział 12.1, Endokrynologia p.

Elektrolity – profil

1 ml surowicy

Wapń, magnez, fosforany, sód, potas, chlorki. Uwaga:

surowica koniecznie bez śladów hemolizy; nie przesyłać krwi z EDTA lub heparyną !

33

Manual_new_2012.indb 33

12-12-18 09:13

3 Profile diagnostyczne 3.1.3 Specjalne profile skriningowe Nazwa testu Kot profil szczegółowy

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

2 ml surowicy lub osocza z heparyną + 1 ml krwi z EDTA + rozmaz krwi (+ NaF)

Nerki Mocznik (BUN), kreatynina, sód, potas, fosforany. Wątroba Białko całkowite, bilirubina, ALT (GPT), Fosfataza zasadowa, AST (GOT), GLDH, γ-GT. Trzustka Glukoza, fruktozamina, cholesterol. Mięśnie CK, LDH, wapń, magnez. Metabolizm Trójglicerydy Hematologia „Duża”morfologia (obraz ogólny + obraz różnicowy). Serologia Wykrywanie antygenu FeLV, wykrywanie przeciwciał przeciwko FIV, oznaczanie miana przeciwciał przeciwko FIPV/koronawirusom. Elektroforeza białek surowicy

PU/PD - Diagnostyka 1 ml surowicy + 1 ml krwi z EDTA wielomoczu i wzmożo- + rozmaz krwi + 10 ml moczu nego pragnienia (Poliuria/Polidypsja) (pies, kot) Obraz ogólny i różnicowy krwi, kreatynina, wapń, sód, potas, glukoza, fruktozamina, ALT, fosfataza zasadowa, kwasy żółciowe, białko całkowite, albuminy, określanie parametrów moczu, badanie osadu moczu, stosunek białka do kreatyniny, stosunek kortyzolu do kreatyniny (tylko pies), T4 (tylko kot).

34

Manual_new_2012.indb 34

12-12-18 09:13

3 Profile diagnostyczne 3.1.4 Profile Narządowe Nazwa testu Mięśnie - profil

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

1 ml surowicy

CK (kinaza kreatynowa), LDH, AST (GOT), wapń. Uwaga:

Nerki - profil

proszę nadsyłać surowicę bez śladów hemolizy ! 1 ml surowicy

Mocznik (BUN), kreatynina, białko całkowite, sód, potas, wapń, fosforany.

Tarczyca - Profil 1

2 ml surowicy

Do rozpoznawania niedoczynności względnie nadczynności tarczycy, jak również do oceny skuteczności terapii. Pies: tyroksyna (T4), FT4, TSH. Kot: tyroksyna (T4), FT4. Koń: tyroksyna (T4), FT4, T3. p. rozdział 12, Endokrynologia

Tarczyca - Profil 2 (pies) 2 ml surowicy Do rozpoznawania niedoczynności tarczycy na tle autoimmunologicznym, oraz jako skrining u ras predysponowanych. Oznaczane są: TSH, FT4, przeciwciała antytyreoglobulinowe. p. rozdział 12, Endokrynologia.

Trzustkowo-Jelitowy Profil (pies,kot)

1 ml surowicy

Spec cPL®/ Spec fPL®, kwas foliowy, wit. B12, cTLI (pies).

Wątroba - Profil 1

1 ml surowicy

Mocznik (BUN), ALT (GPT), fosfataza zasadowa, γ-GT, GLDH, AST, kwasy żółciowe, bilirubina, albuminy.

Wątroba - Profil 2 (pies,kot)

1 ml surowicy + 0,5 ml krwi z EDTA + 1 ml zamrożonego osocza cytrynianowego

Jak profil wątrobowy 1, + obraz ogólny krwi, Quick-Test (czas trombinowy), aPTT, elektroforeza białek surowicy. 35

Manual_new_2012.indb 35

12-12-18 09:13

3 Profile diagnostyczne 3.1.5 Profile płynów biologicznych Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Maź stawowa - badanie. Maź stawowa jest z reguły klarowna i uboga w komórki. Przy schorzeniach stawów określanie rodzaju komórek oraz zawartości białka w mazi może wyjaśnić charakter i genezę choroby. Pozwala na rozróżnienie przyczyn urazowych, ostrych procesów zapalnych lub zakaźnych oraz schorzeń zwyrodnieniowych stawów.

Maź stawowa – profil 1 1 ml mazi Liczba komórek, białko całkowite, barwa, lepkość, zmętnienie.

Maź stawowa – profil 2 2 ml mazi Profil I + cytologia. Uwaga:

: Już w ciągu kilku godzin po pobraniu mazi stawowej może dochodzić w niej do zmian, które mają wyraźny wpływ na wynik badania (m.in. liza komórek). Do badań cytologicznych można ewentualnie przygotować również rozmaz osadu (po 5 minutowym wirowaniu przy 1500 obr./min.).

Maź stawowa – profil 3 2 ml mazi + wymaz Profil II + bakteriologia (tlenowo i beztlenowo). Uwaga:

: Już w ciągu kilku godzin po pobraniu mazi stawowej może dochodzić w niej do zmian, które mają wyraźny wpływ na wynik badania. Do badań cytologicznych można ewentualnie przygotować również rozmaz osadu (po 5 minutowym wirowaniu przy 1500 obr./min.). W przypadku stwierdzenia drobnoustrojów chorobotwórczych przeprowadzana jest zasadniczo ich identyfikacja oraz badanie wrażliwości na antybiotyki.

36

Manual_new_2012.indb 36

12-12-18 09:13

3 Profile diagnostyczne 3.1.5 Profile płynów biologicznych Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Płyn mózgowo-rdzeniowy (PMR). Wskazania do pobierania: - wykazanie/wykluczenie stanów zapalnych centralnego układu nerwowego, - potwierdzenie rozpoznania padaczki idiopatycznej, - przed wykonaniem mielografii. Przeciwwskazania do pobierania: - podwyższone ciśnienie wewnątrzczaszkowe, np. przy obrzęku mózgu, wodogłowiu, krwotoku mózgowym. Płyn mózgowo-rdzeniowy fizjologicznie jest klarowny; zmętnienie wskazuje na pleocytozę (przede wszystkim przy stanach zapalnych, ale także nowotworach, urazach, uszkodzeniach naczyń krwionośnych, martwicach). Również przy zwiększonej zawartości białka w PMR należy w diagnostyce różnicowej brać pod uwagę nowotwory oraz schorzenia zwyrodnieniowe i dotyczące naczyń krwionośnych. p.

rozdział 15: Badania z wykorzystaniem biologii molekularnej rozdział 13: Choroby zakaźne

PMR – profil 1 ok. 1 ml PMR (płyn mózgowo-rdzeniowy) Liczba komórek (leukocyty, erytrocyty), białko całkowite. Uwaga:

określanie liczby komórek powinno być wykonywane tak szybko, jak tylko możliwe (najpóźniej do 4 godz. od pobrania materiału), ponieważ komórki bardzo szybko ulegają lizie w ubogim w białka środowisku PMR. Transport ma negatywny wpływ na wynik.

PMR – profil 2 ok. 3 ml PMR (płyn mózgowo-rdzeniowy) Profil 1 + cytologia. Uwaga:

określanie liczby komórek powinno być wykonywane tak szybko, jak tylko możliwe (najpóźniej do 4 godz. od pobrania materiału), ponieważ komórki bardzo szybko ulegają lizie w ubogim w białka środowisku PMR. Transport ma negatywny wpływ na wynik.

37

Manual_new_2012.indb 37

12-12-18 09:13

3 Profile diagnostyczne 3.1.5 Profile płynów biologicznych Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

PMR – profil 3 ok. 3 ml PMR (płyn mózgowo-rdzeniowy) Profil 2 + bakteriologia (tlenowo i beztlenowo). Uwaga:

określanie liczby komórek powinno być wykonywane tak szybko, jak tylko możliwe (najpóźniej do 4 godz. od pobrania materiału), ponieważ komórki bardzo szybko ulegają lizie w ubogim w białka środowisku PMR. Transport ma negatywny wpływ na wynik. W przypadku stwierdzenia drobnoustrojów patogennych przeprowadzana jest zwykle ich identyfikacja oraz antybiogram.

Punktat – profil 1

ok. 3 ml punktatu

Cytologia, białko całkowite, ciężar właściwy. Uwaga:

Punktat – profil 2

Już w ciągu kilku godzin po pobraniu może dochodzić do zmian, które mają wyraźny wpływ na wynik badania (m.in. liza komórek); w miarę możności należy przesyłać materiał schłodzony. Do badań cytologicznych można ewentualnie przygotować także rozmaz osadu (po 3-5 minutowym wirowaniu przy 1500 obr./min.). ok. 3 ml punktatu + ewent. wymaz

Cytologia, białko całkowite, ciężar właściwy, bakteriologia (tlenowo i beztlenowo). Uwaga:

Już w ciągu kilku godzin po pobraniu może dochodzić do zmian, które mają wyraźny wpływ na wynik badania (m.in. liza komórek); w miarę możności należy przesyłać materiał schłodzony. Do badań cytologicznych można ewentualnie przygotować także rozmaz osadu (po 3-5 minutowym wirowaniu przy 1500 obr./min.). W przypadku stwierdzenia drobnoustrojów patogennych przeprowadzana jest zwykle ich identyfikacja oraz antybiogram. Usługi te nie są zawarte w cenie badania, lecz w takim przypadku ich koszt zostanie dopisany do rachunku.

38

Manual_new_2012.indb 38

12-12-18 09:13

3 Profile diagnostyczne 3.1.5 Profile płynów biologicznych Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Wypłuczyny z oskrzeli płyn wypłuczynowy (wysyłać schłodzony) Profil 1 (koń) Liczba komórek, cytologia (określanie składu procentowego komórek za pomocą cytowirówki Cytospin w celu różnicowania zwierząt zdrowych, z nawracającą chorobą obturacyjną [RAO], chorobą zapalną dolnych dróg oddechowych [IAD], alergią oraz powysiłkowymi krwawieniami z płuc [EIPH]). Uwaga.

Uzyskany płyn należy schłodzić i przesłać jak najszybciej, gdyż cytoliza może prowadzić do zachwiania pierwotnej wzajemnej proporcji komórek. Nie wysyłać w sytuacji, gdyby materiał miał dotrzeć do laboratorium w sobotę.

Wypłuczyny z oskrzeli płyn wypłuczynowy (wysyłać schłodzony) Profil 2 (koń) Liczba komórek, cytologia, bakteriologia. Uwaga.

Uzyskany płyn należy schłodzić i przesłać jak najszybciej, gdyż cytoliza może prowadzić do zachwiania pierwotnej wzajemnej proporcji komórek. Nie wysyłać w sytuacji, gdyby materiał miał dotrzeć do laboratorium w sobotę.

39

Manual_new_2012.indb 39

12-12-18 09:13

3 Profile diagnostyczne 3.1.6 Profile Skórne Nazwa testu Skóra - profil 1

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

tkanka w formalinie + wymaz

Histopatologia, bakteriologia (posiew tlenowo).

Skóra - profil 2

tkanka w formalinie + zeskrobiny

Histologia, mikologia.

Skóra - profil 3

tkanka w formalinie + wymaz + zeskrobiny

Histopatologia, bakteriologia (posiew tlenowo), mikologia.

Skóra - profil 4 (pies)

tkanka w formalinie + 1 ml surowicy

Histopatologia, przeciwciała przeciwko świerzbowcom (Sarcoptes sp.).

Skóra - profil 5 (koń)

tkanka w płynie fizjologicznym + tkanka w formalinie

Histopatologia, sporządzenie autoszczepionki (w przypadku rozpoznania sarkoidu; wykonalne również w przypadku brodawczycy koni). Uwaga:

Skóra - profil 6 (pies, bydło)

do wykonania szczepionki potrzeba 3-5 g tkanki. tkanka w płynie fizjologicznym + tkanka w formalinie

Histologia, sporządzenie autoszczepionki (w przypadku rozpoznania brodawczycy). Uwaga:

Skóra - profil 7 (pies, kot)

do wykonania szczepionki potrzeba 3-5 g tkanki. Zamówienie szczepionek dla innych gatunków zwierząt - po wcześniejszej konsultacji. tkanka w formalinie + 0,5 ml surowicy, osocze z heparyną, osocze z EDTA

Histopatologia, test alergiczny (Screening-Test).

40

Manual_new_2012.indb 40

12-12-18 09:13

3 Profile diagnostyczne 3.2 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo 3.2.1 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo – PIES Nazwa testu Panel „podróżny” 1

(okres wczesny choroby, pies)

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

2 ml surowicy, osocza z EDTA, osocza z heparyną + 0,5 ml krwi z EDTA + rozmaz krwi

Wykrywanie przeciwciał przeciwko Ehrlichia canis, Leishmania sp. oraz Babesia canis; badanie mikroskopowe w kierunku pasożytów krwi oraz bakterii hemotroficznych.

Panel „podróżny” 2

3 ml surowicy, osocza z EDTA, osocza z heparyną (okres późny choroby, pies)

Wykrywanie przeciwciał przeciwko Ehrlichia canis, Leishmania sp. oraz Babesia canis; wykrywanie antygenu makrofilarii (Dirofilaria immitis), badanie skriningowe w kierunku Borrelia (oznaczanie przeciwciał, w tym p-ciał anty-C6, badanie jakościowe).

Panel „podróżny” 3

3 ml krwi z EDTA + rozmaz krwi

(faza ostra choroby, pies) Wykrywanie Ehrlichia sp. (DNA) – PCR, Anaplasma sp. (DNA) – PCR, Babesia sp. (DNA) – PCR, Hepatozoon canis (DNA) – PCR, badanie mikroskopowe w kierunku pasożytów krwi oraz bakterii hemotroficznych, obraz ogólny krwi.

Profil eksportowy 2 ml surowicy + 1 ml krwi z EDTA + rozmaz Afryka Południowa (pies) Brucella canis (przeciwciała, SAT), Trypanosoma evansi – barwienie metodą Giemsy, Trypanosoma evansi (przeciwciała, test aglutynacji dla świdrowców, CATT), Babesia gibsoni (przeciwciała, IF), Babesia gibsoni – barwienie metodą Giemsy, Leishmania (przeciwciała, ELISA).

Profil eksportowy Australia (pies)

2 ml surowicy + 1 ml krwi z EDTA + rozmaz

Ehrlichia canis (przeciwciała, IF), Brucella canis (przeciwciała, SAT). Leishmania (przeciwciała, ELISA), Leptospira (przeciwciała, MAR).

Profil eksportowy Nowa Zelandia (pies)

2 ml surowicy + 1 ml krwi z EDTA + rozmaz

Diofilaria immitis (mikrofilarie) – metoda filtracji, Diofilaria immitis (antygen, ELISA), Brucella canis (przeciwciała, SAT), Leptospira Canicola (przeciwciała, MAR), Ehrlichia canis (przeciwciała, IF), Babesia gibsoni (przeciwciała, IF), Babesia gibsoni – barwienie metodą Giemsy. 41

Manual_new_2012.indb 41

12-12-18 09:13

3 Profile diagnostyczne 3.2.1 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo – PIES Nazwa testu Profil “kleszczowy” 1 (badanie serologiczne)

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

1 ml surowicy lub osocza z EDTA, (badanie serologiczne) lub osocza z heparyną

Badanie skriningowe w kierunku Borrelia (oznaczanie przeciwciał, w tym p-ciał anty-C6, badanie jakościowe), oznaczanie przeciwciał przeciwko Anaplasma phagocytophilum.

Profil “kleszczowy” 2 (badanie serologiczne)

2 ml surowicy lub osocza z EDTA, (badanie serologiczne) lub osocza z heparyną

Badanie skriningowe w kierunku Borrelia (oznaczanie przeciwciał, w tym p-ciał anty-C6, badanie jakościowe), oznaczanie przeciwciał przeciwko Anaplasma phagocytophilum, Ehrlichia canis oraz Babesia canis.

Profil “kleszczowy” 3

2 ml krwi z EDTA

(PCR)

(materiałem jest krew) Wykrywanie DNA Babesia sp., Ehrlichia sp., Anaplasma sp. oraz Hepatozoon canis (PCR).

Profil “kleszczowy” 4

kleszcz

(PCR)

(materiałem jest kleszcz) Wykrywanie DNA Babesia sp., Ehrlichia sp., Anaplasma sp., Hepatozoon canis i Borrelia burgdorferi sensu lato (PCR) oraz RNA wirusa FSME (PCR).

Profil chorób górnych wymaz suchy (gardło, spojówki) dróg oddechowych (pies)

(PCR)

Wykrywanie: - adenowirusa typu 2 psów (CADV-2) (DNA), - wirusa nosówki (CDV) (RNA), - herpeswirusa 1 psów (CHV-1) (DNA), - wirusa parainfluenzy typu 3 psów (RNA), - wirusa grypy psów (RNA), - koronawirusa oddechowego psów (CRCoV) (RNA).

42

Manual_new_2012.indb 42

12-12-18 09:13

3 Profile diagnostyczne 3.2.1 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo – PIES Nazwa testu Profil biegunkowy

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

1g kału, wymaz suchy z prostnicy

(RT-PCR)

(pies) Wykrywanie: - koronawirusa jelitowego psów (RNA), - parwowirusa typu 2 psów (CPV-2) (DNA), - wirusa nosówki (CDV) (RNA), - genu kodującego enterotoksynę A Clostridium perfringens.

Profil bezpłodności/ ronień (pies)

Po jednym wymazie: z podłożem i bez podłoża (PCR) z pochwy/szyjki macicy, napletka; lub poroniony płód, lub łożysko, lub wody płodowe; lub nasienie

Wykrywanie: - herpeswirusa 1 psów (CHV-1) (DNA), - Chlamydia/Chlamydophila sp. (DNA), - Brucella sp. (DNA), + badanie bakteriologiczne (tlenowo).

Profil neurologiczny

płyn mózgowo-rdzeniowy

(PCR)

(pies) Wykrywanie: - Bartonella sp. (DNA), - Borrelia burgdorferi (DNA), - wirusa nosówki (CDV) (RNA), - Cryptococcus neoformans/C.gattii (DNA), - Neospora sp. (DNA), - Toxoplasma gondii (DNA).

43

Manual_new_2012.indb 43

12-12-18 09:13

3 Profile diagnostyczne 3.2.2 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo – KOT Nazwa testu Monitoring FIP

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

1 ml surowicy lub osocza z heparyną + 1 ml krwi z EDTA + rozmaz krwi

Miano przeciwciał przeciwko FIPV/koronawirusom, ALT (GPT), bilirubina, elektroforeza białek surowicy, „Duża”morfologia (obraz ogólny + obraz różnicowy).

Monitoring FeLV/FIV + FIP

1-2 ml surowicy lub osocza z heparyną + 1 ml krwi z EDTA + rozmaz krwi

Jak monitoring FIP + wykrywanie antygenu FeLV + wykrywanie przeciwciał przeciwko FIV.

Profil „okulistyczny” wymaz (spojówka, rogówka) diagnostyka zapalenia spojówek

(PCR)

Wykrywanie: - Clamydophila felis, (DNA), - Mycoplasma felis, (DNA), - (herpeswirusa (FHV 1) (DNA).

Profil chorób górnych dróg oddechowych

wymaz bez podłoża (gardło, spojówki)

(PCR)

Wykrywanie: - Chlamydophila felis (DNA), - kaliciwirusa kotów (RNA), - herpeswirusa kotów (FHV-1) (DNA), - Mycoplasma felis (DNA).

Profil biegunkowy Plus 1g kału lub wymaz z prostnicy

(PCR)

Najbardziej wartościowy w połączeniu z Profilem biegunkowym C. Wykrywanie: koronawirusa kotów (RNA), parwowirusa kotów (DNA), Trichomonas foetus (DNA), genu kodującego enterotoksynę A Clostridium perfringens.

44

Manual_new_2012.indb 44

12-12-18 09:13

3 Profile diagnostyczne 3.2.2 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo – KOT Nazwa testu Profil Mykoplazm hemotroficznych

Ilość/Materiał Uwagi 0,5 ml krwi z EDTA

Metoda PCR

- Mycoplasma haemofelis (DNA), - Candidatus Mycoplasma haemominutum, (DNA), - Candidatus Mycoplasma turicensis (DNA).

45

Manual_new_2012.indb 45

12-12-18 09:13

3 Profile diagnostyczne 3.2.3 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo – MAŁE ZWIERZĘTA DOMOWE/GADY Nazwa testu Profil królik/ świnka morska

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

1 ml surowicy + 0,5 ml krwi z EDTA + rozmaz krwi

Nerki Mocznik (BUN), kreatynina, fosforany. Wątroba Białko całkowite, AST (GOT), GLDH, γ-GT. Mięśnie CK, LDH, wapń. Metabolizm Glukoza, trój glicerydy, fruktozamina (tylko królik). Hematologia „Duża”morfologia (obraz ogólny + obraz różnicowy).

Gady – profil szczegółowy

0,5 ml surowicy + 0,5 ml krwi z heparyną + rozmaz krwi

Nerki Kwas moczowy, mocznik (BUN), fosforany. Wątroba (ALT (GPT), AST (GOT), białko całkowite, albuminy, glukoza. Metabolizm Wapń, LDH, CK. Hematologia Morfologia (leukocyty, erytrocyty, hemoglobina, hematokryt, obraz różnicowy).

Gady profil podstawowy

0,5 ml surowicy

Jak „Gady – profil szczegółowy”, jednak bez badania rozszerzonego krwi („dużej”morfologii).

46

Manual_new_2012.indb 46

12-12-18 09:13

3 Profile diagnostyczne 3.2.3 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo – MAŁE ZWIERZĘTA DOMOWE/GADY Nazwa testu Fretki – profil

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

1 ml surowicy + 0,5 ml krwi z heparyną + rozmaz krwi

Obraz ogólny+obraz różnicowy krwi, mocznik (BUN), kreatynina, białko całkowite, albuminy, globuliny, γ-GT, AST, glukoza, CK, LDH, trój glicerydy, wapń.

Ptaki – Skrining

0,5 ml surowicy

AST (GOT), kwasy żółciowe, białko całkowite, albuminy, kwas moczowy, CK, LDH, fosforany, wapń, potas, esteraza cholinowa.

Ptaki – profil 1 (podstawowy)

pióra lub 0,1-0,5 ml krwi z EDTA

(PCR)

Wykrywanie wirusa PBFD (DNA) oraz wirusa polyoma (DNA).

Ptaki – profil 2

pióra lub 0,1-0,5 ml krwi z EDTA + wymaz, kał

(PCR)

Profil 1 + Chlamydophila psittaci.

Ptaki – profil 3

pióra lub 0,1-0,5 ml krwi z EDTA

(PCR)

pióra lub 0,1-0,5 ml krwi z EDTA + wymaz, kał

(PCR)

Profil 1 + określanie płci.

Ptaki – profil 4

Profil 1 + Chlamydophila psittaci + określanie płci.

47

Manual_new_2012.indb 47

12-12-18 09:13

3 Profile diagnostyczne 3.2.4 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo – KOŃ Nazwa testu Koń – profil szczegółowy

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

3 ml surowicy, lub osocza z heparyną + 1 ml krwi z EDTA + rozmaz krwi (+ NaF)

Nerki Mocznik (BUN), kreatynina, sód, potas, fosforany. Wątroba Bilirubina całkowita, białko całkowite, fosfataza zasadowa, γ-GT, AST (GOT), GLDH, albuminy. Metabolizm Glukoza, cholesterol, trójglicerydy. Mięśnie CK, LDH, wapń, magnez. Pierwiastki śladowe Cynk, miedź, selen. Hematologia „Duża” morfologia (obraz ogólny + obraz różnicowy)

Koń – profil podstawowy

3 ml surowicy, lub osocza z heparyną (+ NaF)

Jak „Koń – profil szczegółowy”, jednak bez „dużej” morfologii”.

EMS/Cushing Profil 1

1 ml zamrożonego osocza z EDTA + 1 ml zamrożonej surowicy + 1 ml surowicy + 1 ml osocza z NaF

Oznaczanie ACTH, insuliny, glukozy, trójglicerydów, γ-GT.

EMS/Cushing Profil 2

1 ml zamrożonego osocza z EDTA + 1 ml zamrożonej surowicy + 1 ml surowicy + 1 ml osocza z NaF + 1 ml krwi z EDTA + rozmaz

Oznaczanie ACTH, insuliny, glukozy, trójglicerydów, γ-GT, „duża” morfologia krwi.

48

Manual_new_2012.indb 48

12-12-18 09:13

3 Profile diagnostyczne 3.2.4 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo – KOŃ Nazwa testu Profil diagnostyczny guzów z komórek theca granulosa

Ilość/Materiał Uwagi 5 ml surowicy

Metoda (bez śladów hemolizy)

Oznaczanie progesteronu, testosteronu, inhibiny.

Koń – profil geriatryczny

3 ml surowicy + 1 ml krwi z EDTA + rozmaz krwi + krew z NaF

Nerki Mocznik (BUN), kreatynina, fosforany. Wątroba AST (GOT), GLDH, bilirubina całkowita, γ-GT. Mięśnie Wapń. Metabolizm Glukoza, trójglicerydy. Pierwiastki śladowe Cynk, selen. Elektroforeza białek surowicy Hematologia „Duża” morfologia (obraz ogólny + rozmaz).

Koń 3 ml surowicy, osocza z heparyną + 1 ml krwi z NaF profil geriatryczny mały Jak „Koń – profil geriatryczny”, jednak bez morfologii.

49

Manual_new_2012.indb 49

12-12-18 09:13

3 Profile diagnostyczne 3.2.4 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo – KOŃ Nazwa testu Źrebię – profil

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

3 ml surowicy, osocza z heparyną + 1 ml krwi z EDTA + rozmaz krwi (+NaF)

Nerki Mocznik (BUN), kreatynina, sód, potas. Wątroba Bilirubina całkowita, białko całkowite, fosfataza zasadowa, γ-GT, AST (GOT). Mięśnie Wapń, magnez, CK. Metabolizm Glukoza, trójglicerydy. Pierwiastki śladowe Żelazo. Hematologia „Duża morfologia” (obraz ogólny + obraz różnicowy). Inne Oznaczanie poziomu IgG w surowicy.

Koń profil wydolnościowy

2 ml surowicy lub osocza z heparyną + 0,5 ml krwi z NaF

Nerki Mocznik (BUN), sód, potas, fosforany. Wątroba Bilirubina całkowita, γ-GT, AST (GOT). Trzustka Glukoza. Mięśnie CK, LDH, mleczany. Uwaga:

Do pomiaru stężenia mleczanów należy stosować probówki z dodatkiem substancji hamującej glikolizę. Krew proszę pobierać do probówek z fluorkiem sodu. W miarę możliwości, w ciągu 15 min. od pobrania krwi należy ją poddać wirowaniu, a osocze odpipetować. W celu odróżnienia tej próbki od innych, radzimy odpowiednio oznaczyć probówkę zawierającą osocze z NaF. „Zwykła” surowica do tego celu nie nadaje się.

50

Manual_new_2012.indb 50

12-12-18 09:13

3 Profile diagnostyczne 3.2.4 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo – KOŃ Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Profil eksportowy 2 ml surowicy Stany Zjednoczone (koń) Piroplazmoza – cELISA, niedokrwistość zakaźna koni – test Cogginsa, zaraza stadnicza (Trypanosoma equiperdum) – OWD, nosacizna (Burkholderia mallei) – OWD.

Profil S (koń)

3 ml surowicy

Pierwiastki śladowe Cynk, miedź, selen. Elektrolity Sód, potas, wapń, magnez, fosforany, chlorki.

Profil diagnostyczny wymaz z nosa zakażeń dróg oddechowych (koń)

(PCR)

Wykrywanie: - wirusa influenzy koni (RNA), - wirusa zapalenia tętnic koni (RNA), - herpeswirusa typu 1 koni (EHV-1) (DNA), - herpeswirusa typu 4 koni (EHV-4) (DNA).

Profil diagnostyczny wymaz z nosa + zakażeń dróg wypłuczyny z tchawicy / oskrzeli oddechowych u źrebiąt

(PCR)

Wykrywanie: - herpeswirusa typu 1 koni (EHV-1) (DNA), - herpeswirusa typu 4 koni (EHV-4) (DNA), - Rhodococcus equi (DNA).

51

Manual_new_2012.indb 51

12-12-18 09:13

3 Profile diagnostyczne 3.2.5 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo – BYDŁO Nazwa testu Bydło - profil szczegółowy

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

3 ml surowicy + 2 ml krwi z EDTA + 10 ml moczu + włosy (+ krew z NaF)

Nerki/metabolizm białek Mocznik (BUN), kreatynina, białko całkowite, sód, chlorki, potas, fosforany. Wątroba Bilirubina całkowita, fosfataza zasadowa, AST (GOT), esteraza cholinowa, γ-GT, GLDH, kwasy żółciowe. Metabolizm Glukoza, fruktozamina, cholesterol, trójglicerydy, kwas ß-hydroksymasłowy. Mięśnie CK, wapń, magnez. Tarczyca T4 Pierwiastki śladowe Cynk (w surowicy i we włosach), miedź, selen, mangan (w surowicy i we włosach), sód (w moczu). Witaminy Biotyna, kwas foliowy, wit. A, β-karoten, wit. B1, wit. B12, wit. E.

Bydło – profil 3 ml surowicy + 3 ml krwi z EDTA „miedziowy” rozszerzony Miedź, cynk, selen, molibden.

Bydło – profil 3 ml surowicy + 3 ml krwi z EDTA „miedziowy” podstawowy Miedź, molibden.

52

Manual_new_2012.indb 52

12-12-18 09:13

3 Profile diagnostyczne 3.2.5 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo – BYDŁO Nazwa testu Bydło - profil podstawowy

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

2 ml surowicy + 1 ml krwi z EDTA

Nerki/metabolizm białek Mocznik (BUN), kreatynina, białko całkowite, sód, chlorki, potas, fosforany. Wątroba Bilirubina całkowita, fosfataza zasadowa, AST (GOT), esteraza cholinowa, γ-GT, GLDH, kwasy żółciowe. Metabolizm Glukoza, fruktozamina, cholesterol, kwas ß-hydroksymasłowy. Mięśnie CK, wapń, magnez. Pierwiastki śladowe Cynk, miedź, selen. Witaminy β-karoten

Bydło - profil 1 ml surowicy (+ NaF) diagnostyczny zalegania Nerki/metabolizm białek Mocznik (BUN), białko całkowite, fosforany. Wątroba AST (GOT), γ-GT. Metabolizm Glukoza, cholesterol. Mięśnie CK, wapń, magnez. Uwaga:

proszę wysyłać surowicę bez śladów hemolizy! Nie wysyłać krwi z EDTA ani z heparyną!

53

Manual_new_2012.indb 53

12-12-18 09:13

3 Profile diagnostyczne 3.2.5 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo – BYDŁO Nazwa testu Profil S (bydło)

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

3 ml surowicy + 1 ml krwi z EDTA

Pierwiastki śladowe Cynk, miedź, selen. Elektrolity Sód, potas, wapń, magnez, fosforany, chlorki.

Bydło - program 1 ml surowicy diagnostyczny zaburzeń płodności – 1 Nerki/metabolizm białek Mocznik (BUN), białko całkowite, sód, potas, fosforany. Wątroba AST (GOT). Mięśnie Wapń, magnez.

Bydło - program 3 ml surowicy diagnostyczny zaburzeń płodności – 2 Jak program diagnostyczny zaburzeń płodności 1 + β-karoten.

Bydło - program 3 ml surowicy diagnostyczny zaburzeń płodności – 3 Jak program diagnostyczny zaburzeń płodności 2 + wit. E, selen.

54

Manual_new_2012.indb 54

12-12-18 09:13

3 Profile diagnostyczne 3.2.6 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo – TRZODA CHLEWNA Nazwa testu Trzoda chlewna - profil diagnostyczny szczegółowy

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

3 ml surowicy, lub osocza z heparyną + 1 ml krwi z EDTA + rozmaz krwi

Nerki Mocznik (BUN), kreatynina, sód, potas, fosforany. Wątroba Bilirubina całkowita, bilirubina bezpośrednia, białko całkowite, fosfataza zasadowa, γ-GT, AST (GOT), GLDH. Trzustka α-amylaza, lipaza, cholesterol. Mięśnie CK, LDH, wapń, magnez. Metabolizm Trójglicerydy Pierwiastki śladowe Cynk, miedź, selen. Hematologia „Duża”morfologia (obraz ogólny + obraz różnicowy).

55

Manual_new_2012.indb 55

12-12-18 09:13

3 Profile diagnostyczne 3.2.7 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo – WIELBŁĄDOWATE Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Wielbłądowate 1 ml surowicy + 1 ml krwi z EDTA + rozmaz krwi - profil diagnostyczny Nerki Mocznik (BUN), kreatynina, sód, potas, fosforany. Wątroba Bilirubina, białko całkowite, fosfataza zasadowa, γ-GT, AST (GOT), GLDH, albuminy. Trzustka Cholesterol Mięśnie CK, LDH, wapń, magnez. Metabolizm Glukoza, trójglicerydy. Pierwiastki śladowe Cynk, miedź, selen, żelazo. Hematologia „Duża”morfologia (obraz ogólny + obraz różnicowy).

56

Manual_new_2012.indb 56

12-12-18 09:13

4 Hematologia 4.1 Hematologia Nazwa testu Obraz ogólny krwi

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

1 ml krwi z EDTA

Cytometria przepływowa (1)

(morfologia) Leukocyty, erytrocyty, hemoglobina, hematokryt MCV, MCH, MCHC, płytki krwi.

Obraz różnicowy (rozmaz)

0,5 ml krwi z EDTA + rozmaz krwi

Cytometria przepływowa, badanie mikroskopowe (1)

Granulocyty zasadochłonne, granulocyty kwasochłonne, granulocyty obojętnochłonne z jądrem pałeczkowatym granulocyty obojętnochłonne z jądrem segmentowanym, limfocyty, monocyty, anizocytoza, polichromazja.

„Duża” morfologia

1 ml krwi z EDTA + rozmaz krwi (1)

Obraz ogólny + obraz różnicowy.

Retikulocyty

1 ml krwi z EDTA)

Cytometria przepływowa, badanie mikroskopowe (1)

(pies, kot)

U psów i kotów liczba retikulocytów jest miarą zdolności regeneracyjnych szpiku kostnego w przypadku anemii.

Program diagnostyczny niedokrwistości

krew z EDTA + rozmazy krwi

p.

Badanie cytologiczne

Rozdział 3.1.3 Specjalne profile skriningowe.

krew z EDTA + rozmazy krwi

Obraz ogólny + cytologia.

„Mała” morfologia 0,5 ml krwi z EDTA - obraz ogólny – PTAKI lub krwi z heparyną

Liczenie w komorze, fotometria, wirówka do hematokrytu (1)

Leukocyty, erytrocyty, hematokryt, hemoglobina.

57

Manual_new_2012.indb 57

12-12-18 09:13

4 Hematologia 4.1 Hematologia Nazwa testu 0braz różnicowy (Rozmaz) – PTAKI

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

0,5 ml krwi z EDTA Badanie mikroskopowe (1) lub krwi z heparyną + rozmaz krwi

Granulocyty zasadochłonne, granulocyty kwasochłonne, heterofile, limfocyty, monocyty, anizocytoza, polichromazja.

„Duża” morfologia Badanie rozszerzone – PTAKI

0,5 ml krwi z EDTA lub krwi z heparyną + rozmaz krwi

(1)

Obraz ogólny + obraz różnicowy.

„Mała” morfologia obraz ogólny – GADY

0,5 ml krwi z heparyną Liczenie w komorze, fotometria, + rozmaz krwi wirówka do hematokrytu (1)

Leukocyty, erytrocyty, hematokryt, hemoglobina.

Obraz różnicowy (Rozmaz) – GADY

0,5 ml krwi z heparyną + rozmaz krwi

Badanie mikroskopowe (1)

Granulocyty zasadochłonne, granulocyty kwasochłonne, heterofile, limfocyty, monocyty, azurofile, anizocytoza, polichromazja. Uwagi:

1/ Erytrocyty i trombocyty ptaków i gadów posiadają jądro komórkowe. Z tego powodu nie jest możliwe automatyczne liczenie krwinek. 2/ W przypadku zastosowania EDTA jako antykoagulantu dla krwi gadów, może dojść do lizy erytrocytów. Dlatego antykoagulantem z wyboru jest heparyna.

„Duża” morfologia Badanie rozszerzone – GADY

1 ml krwi z heparyną + rozmaz krwi

Liczenie w komorze, fotometria, wirówka do hematokrytu (1)

Obraz ogólny + obraz różnicowy.

58

Manual_new_2012.indb 58

12-12-18 09:13

4 Hematologia 4.2 Parametry krzepnięcia krwi Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Powierzchnia kontaktu

Tromboplastyna tkankowa

F XII F VII

F XI F IX F VIII Układ

Układ

wewnątrz-

Układ wspólny

zewnątrz-

pochodny

FX

pochodny

aPTT Czas Protrombina trombinowy

PT Trombina (Quick-Test)

Fibrynogen

Czas trombinowy

Kaskada krzepnięcia krwi

PT (Quick-Test) (czas tromboplastynowy, czas protrombinowy) Wskazanie:

Oznaczanie antytrombiny III (pies)

Skrzep

0,5 ml zamrożonego osocza cytrynianowego

Koagulometria (1)

test skriningowy przy podejrzeniu zaburzeń w układzie zewnątrzpochodnym i w układzie wspólnym krzepnięcia, np. przy niedoborze czynnika VII, zatruciu kumaryną, hepatopatiach oraz DIC (rozsianym krzepnięciu śródnaczyniowym, disseminated intravascular coagulation). 0,5 ml zamrożonego osocza cytrynianowego

Chromogenic assay (2)

Antytrombina III jest jednym z najważniejszych inhibitorów układu krzepnięcia oraz antagonistą trombiny. Jej działanie jest wzmacniane i przyspieszane przez heparynę. Oznaczanie antytrombiny III ma znaczenie przede wszystkim w ramach terapii heparyną oraz we wczesnej diagnostyce DIC.

aPTT (activated partial thromboplastin time) Wskazanie:

0,5 ml zamrożonego osocza cytrynianowego

Koagulometria (1)

test skriningowy przy podejrzeniu zaburzeń w układzie wewnątrzpochodnym i w układzie wspólnym krzepnięcia, np. przy hemofilii (niedobór czynnika VIII lub IX), zatruciu kumaryną, hepatopatiach, DIC, jak również przy podawaniu heparyny. 59

Manual_new_2012.indb 59

12-12-18 09:13

4 Hematologia 4.2 Parametry krzepnięcia krwi Nazwa testu Czas trombinowy Wskazanie:

Ilość/Materiał Uwagi 0,5 ml zamrożonego osocza cytrynianowego

Koagulometria (1)

przy podejrzeniu niedoboru fibrynogenu lub zaburzeń powstawania fibryny, kontrola terapii preparatami rozpuszczającymi zakrzepy oraz terapii heparyną.

Oznaczanie D-dimerów 0,5 ml zamrożonego (tylko pies)

Metoda

osocza cytrynianowego

Immunologiczny test zmętnieniowy (2)

D-dimery są produktami rozpadu fibryny. Ich oznaczanie służy do wykazania podwyższonej aktywności fibrynolitycznej. Zwiększone stężenia D-dimerów występują przede wszystkim u psów z DIC i chorobą zakrzepowo-zatorową, a ponadto w fazie terminalnej niewydolności nerek, nowotworach, niedokrwistościach na tle immunologicznym i innych schorzeniach.

Fibrynogen Wskazanie:

Stan ogólny układu krzepnięcia – profil podstawowy

0,5 ml zamrożonego osocza cytrynianowego

Koagulometria (1)

DIC, hepatopatie, niedobór fibrynogenu. Jako białko ostrej fazy, fibrynogen może osiągać wyższy poziom przy stanach zapalnych. 1 ml zamrożonego osocza cytrynianowego

Koagulometria (1)

Fibrynogen, aPTT, Quick-Test, czas trombinowy.

Stan ogólny 1 ml zamrożonego układu krzepnięcia osocza cytrynianowego – profil rozszerzony (pies)

Koagulometria (1)

Stan ogólny układu krzepnięcia-profil podstawowy + oznaczanie D-dimerów i antytrombiny III.

Czynnik VIII (pies) Wskazanie:

0,5 ml zamrożonego osocza cytrynianowego

Koagulometria (1)

rozpoznanie hemofilii A (niedobór czynnika VIII).

60

Manual_new_2012.indb 60

12-12-18 09:13

4 Hematologia 4.2 Parametry krzepnięcia krwi Nazwa testu Czynnik IX (pies) Wskazanie:

Antygen czynnika von Willebranda (pies)

Ilość/Materiał Uwagi 0,5 ml zamrożonego osocza cytrynianowego

Metoda Koagulometria (1)

rozpoznanie hemofilii B (niedobór czynnika IX). 1 ml zamrożonego osocza cytrynianowego

Immunologiczn test zmętnieniowy (1)

Czynnik von Willebranda pośredniczy w adhezji trombocytów do śródbłonka naczyń krwionośnych i jest białkiem nośnikowym dla czynnika VIII. Zespół von Willebranda opisywany jest u wielu ras, najczęściej jednak występuje u dobermanów i terierów szkockich. Test jest wskazany przy przedłużonym czasie krwawienia z błon śluzowych; również może być przedłużony aPTT.

Czynnik von Willebranda 1-3

1ml krwi z EDTA

p.

PCR (3)

Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

61

Manual_new_2012.indb 61

12-12-18 09:13

4 Hematologia 4.3 Grupy krwi Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Oznaczenie grupy krwi 0,5 ml krwi z EDTA (pies, kot)

Metoda Reakcja aglutynacji (1)

Pies

U psów opisano do tej pory 13 grup krwi, które określane są jako DEA (Dog erythrocyte antigene) 1.1, 1.2, itd. Nie występują istotne klinicznie naturalne alloprzeciwciała (tj. przeciwciała skierowane przeciwko antygenom innego osobnika tego samego gatunku). Badana jest grupa DEA 1.1, ponieważ transfuzja krwi od zwierzęcia DEA 1.1–dodatniego do osobnika nie posiadającego tej grupy, wywołuje powstawanie przeciwciał, które po 1–2 tygodniach prowadzi do opóźnionej hemolizy. Przy ponownej transfuzji krwi od psa DEA 1.1–dodatniego do uczulonego zwierzęcia DEA 1.1–ujemnego istnieje ponadto niebezpieczeństwo ostrej potransfuzyjnej reakcji hemolitycznej.

Kot

U kotów znane są grupy krwi A, B i AB. Najczęściej występuje grupa A (96 %). Grupę B stwierdza się z różną częstością, zależnie od rasy, np. często u Devon Rex lub British Shorthair (20 - 45 %). Grupa AB jest wyjątkowo rzadka. U kotów występują alloprzeciwciała przeciwko innym grupom krwi, z tego powodu wskazane jest przed trnsfuzją zbadanie grup krwi u dawcy i biorcy. Ponadto u tych zwierząt istnieje ryzyko wystąpienia hemolitycznej choroby noworodków (izoerytrolizy), gdy kocięta z grupą krwi A (lub AB) urodzone są przez kotkę z grupą B.

62

Manual_new_2012.indb 62

12-12-18 09:13

4 Hematologia 4.4 Pasożyty krwi oraz bakterie hemotroficzne Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Wykrywanie pasożytów 0,5 ml krwi z EDTA, krwi, oraz bakterii rozmaz krwi hemotroficznych

Metoda Badanie mikroskopowe (1)

Mikroskopowe badanie rozmazu krwi barwionego metodą Giemzy, np. w kierunku: Babesia, Ehrlichia, Anaplasma, Hepatozoon. Bezpośrednie wykazanie pasożyta/bakterii nie zawsze jest możliwe – tylko w fazie parazytemii/bakteriemii. p. p.

Profile podróżne 1 – 3 Rozdział 13, Choroby zakaźne.

Wykrywanie 0,5 ml krwi z EDTA, mykoplazm rozmaz krwi hemotroficznych (wcześniej: Haemobartonella sp.)

Badanie mikroskopowe (1)

Mikroskopowe badanie rozmazu krwi barwionego metodą Giemzy. W porównaniu do badania metodą PCR, badanie mikroskopowe wykazuje wyraźnie mniejszą czułość i swoistość. p. p.

rozdział 13 – Choroby zakaźne. rozdział 15 – Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

Bezpośrednie 1 ml krwi z EDTA wykazywanie mikrofilarii

Metoda filtracji, badanie mikroskopowe (1)

Mikrofilarie można stwierdzić w mikroskopie optycznym po wcześniejszym zagęszczeniu (metoda filtracji). Pobranie krwi włośniczkowej powinno mieć miejsce późnym popołudniem lub wieczorem (po 18.00). Wykazanie pasożytów jest możliwe najwcześniej 6 mies. po zarażeniu; czułość metody wynosi ok. 60 %. Dlatego nie zawsze jest możliwe bezpośrednie stwierdzenie obecności pasożytów. Ujemne wyniki badania zdarzają się również w przypadku inwazji jednopłciowych form dojrzałych pasożyta. rozdział 13 – Choroby zakaźne. p.

Wykazywanie

1ml surowicy

ELISA (1)

antygenu makrofilarii p.

rozdział 13 – Choroby zakaźne. 63

Manual_new_2012.indb 63

12-12-18 09:13

5 Biochemia

Nazwa testu Albuminy

Ilość/Materiał Uwagi 0,3 ml surowicy, lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną

Metoda Fotometria (1)

Wskazania:

hepatopatie, nefropatie, określanie stosunku albumin do globulin (diagnostyka FIP).

Występowanie:

syntetyzowane w wątrobie.

Spadek poziomu:

Obniżenie zawartości albumin w surowicy może mieć miejsce przy niedoborach białka na tle żywieniowym, braku apetytu, wadliwym przyswajaniu produktów trawienia w przewodzie pokarmowym, hepatopatiach, przy utratach białek przez nerki (nerczyca, zespół nerczycowy), w przebiegu enteropatii, którym towarzyszy utrata białek, przy FIP, oparzeniach, utracie krwi, wysiękach do jam ciała, niedoczynności kory nadnerczy, schorzeniach układu nerwowego, hipergamaglobulinemii; względny niedobór jest skutkiem nadmiernego nawodnienia.

Wzrost poziomu:

przy odwodnieniu.

64

Manual_new_2012.indb 64

12-12-18 09:13

5 Biochemia

Nazwa testu ALT (GPT)

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

0,3 ml surowicy, lub osocza z EDTA, Kinetyka enzymów, lub osocza z heparyną fotometria (1)

Wskazania:

hepatopatie.

Występowanie:

wątroba (w cytoplazmie hepatocytów) – szczególnie u psów i kotów, nerki, mięśnie szkieletowe i sercowy – szczególnie u koni, bydła, świń i owiec.

Wzrost poziomu:

ma miejsce szczególnie przy następujących hepatopatiach: ostre zapalenie wątroby, ostry rzut przy przewlekłym zapaleniu wątroby, zwyrodnienie i martwica hepatocytów (ostra i przewlekła), uszkodzenia na tle niedotlenienia, zwłóknienie lub marskość wątroby (ostry rzut), zatkanie przewodów żółciowych poza wątrobą, zapalenie przewodów żółciowych, zapalenie przewodów żółciowych i wątroby, zwyrodnienie tłuszczowe wątroby, amyloidoza wątroby, upośledzenie odpływu krwi żylnej (wątroba zastoinowa), ostra martwica spowodowana toksynami lub lekami (po podwyższeniu poziomu szybki spadek); przy podawaniu niektórych leków (np. przeciwdrgawkowych, glikokortykosterydów); przy gorączce (wzrost nieznaczny); w przypadku procesów ograniczonych (np. guzy, ropnie) – brak wzrostu poziomu lub jest on nieznaczny.

Czynniki wpływające negatywnie:

hemoliza, lipemia.

65

Manual_new_2012.indb 65

12-12-18 09:13

5 Biochemia

Nazwa testu Amoniak

Ilość/Materiał Uwagi 1 ml zamrożonego osocza z EDTA

Metoda Fotometria (3)

Wskazanie:

hepatopatie, hepatoencefalopatie.

Występowanie:

(toksyczny) produkt metabolizmu białek, syntetyzowany w jelicie, w wątrobie metabolizowany do mocznika.

Wzrost poziomu:

żylne zespolenie wrotno-systemowe, ciężkie przewlekłe hepatopatie (zwłóknienie, marskość), ciężkie ostre hepatopatie (ostre zapalenie wątroby, ostra martwica hepatocytów), mocznica, pierwotna hyperamonemia (rzadko).

Uwaga:

krew pobierać do wcześniej schłodzonych naczyń, zaraz zamknąć, wirować i osocze zamrozić; przesyłać w stanie głębokiego zamrożenia. Pacjent musi być min. 12 godz. na czczo !

Amonowe związki – test tolerancji

2 x 1 ml zamrożonego osocza z EDTA

Fotometria (3)

Zasada testu:

poprzez podanie chlorku amonu następuje zwiększone wytwarzanie amoniaku w jelicie; ten ostatni jest metabolizowany w wątrobie do mocznika. Przy zaburzeniach czynności wątroby proces ten jest upośledzony i amoniak może być stwierdzany we krwi w dużej ilości.

Przeprowadzenie testu:

1. Pierwsza próba krwi = wartość spoczynkowa. 2. Podanie chlorku amonu, rozpuszczonego w wodzie, w ilości 100 mg/kg masy ciała, per os (sondą żołądkową). 3. Druga próba krwi - 30 min. po podaniu NH4Cl = wartość po obciążeniu.

Ocena:

w stanie fizjologicznym nie dochodzi do wzrostu poziomu amoniaku powyżej wartości referencyjne lub jest on nieznaczny; poziom graniczny: 60 – 70 μmol/l stan patologiczny: > 70 μmol/l

Uwaga:

krew pobierać do wcześniej schłodzonych naczyń, zaraz zamknąć, wirować i osocze zamrozić; przesyłać w stanie głębokiego zamrożenia. Przy 1. pobraniu krwi pacjent musi być min. 12 godz. na czczo !

66

Manual_new_2012.indb 66

12-12-18 09:13

5 Biochemia

Nazwa testu α-Amylaza:

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

0,3 ml surowicy, lub osocza z EDTA, Kinetyka enzymów, lub osocza z heparyną fotometria (1)

Wskazanie:

diagnostyka chorób trzustki (zaburzenia funkcji zewnątrzwydzielniczej).

Występowanie:

trzustka, wątroba, jelito cienkie, ślinianki, nerki (pies).

Wzrost poziomu:

ostre zapalenie trzustki (p. też specyficzna lipaza trzustkowa – pies, kot), martwica trzustki, nowotwór trzustki, zatkanie przewodu trzustkowego, nefropatie, hepatopatie (rak), niedrożność jelit, zapalenie otrzewnej, zapalenie pęcherzyka żółciowego, choroby jelita cienkiego, nadczynność kory nadnerczy; po podaniu niektórych leków (np. glikokortykosterydów).

AST (GOT)

0,3 ml surowicy, lub osocza z EDTA, Kinetyka enzymów, lub osocza z heparyną fotometria (1)

Wskazania:

diagnostyka miopatii (u wszystkich gatunków zwierząt), diagnostyka hepatopatii (koń, bydło, owca, koza, świnia, pies, kot).

Występowanie:

szczególnie mięśnie szkieletowe i sercowy, wątroba (w cytoplazmie i mitochondriach hepatocytów).

Wzrost poziomu

ma miejsce przy hepatopatiach, miopatiach (ewentualnie też kardiomiopatiach, w celu różnicowania określić dodatkowo poziomy CK i ALT); po podaniu leków (np. przeciwdrgawkowych, estrogenow), po wysiłku fizycznym.

Czynniki wpływające negatywnie:

hemoliza, lipemia.

67

Manual_new_2012.indb 67

12-12-18 09:13

5 Biochemia

Nazwa testu β-Karoten

Ilość/Materiał Uwagi 2 ml surowicy, lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną

Metoda Fotometria (1), HPLC (3)

Wskazania:

diagnostyka zaburzeń płodności u bydła i świń (cicha ruja, opóźniona owulacja, częste latowanie/lochanie się, obumieranie zarodków) zwiększona podatność na infekcje u noworodków.

Występowanie:

jest to prowitamina A (wyjątek: koty nie są w stanie przekształcać β-karotenu w wit.A). Głównym organem gromadzącym β-karoten jest wątroba.

Spadek poziomu:

spowodowany jest przez błędy żywieniowe, np. podawanie długo składowanych kiszonek.

Białko całkowite

0,3 ml surowicy, lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną

Fotometria (1)

Wskazania:

diagnostyka hepatopatii, schorzeń żołądkowo-jelitowych, nefropatii, FIP, odwodnienia, hiperhydratacji.

Występowanie:

syntetyzowane w wątrobie (z wyjątkiem immunoglobulin).

Wzrost poziomu: (dotyczy głównie globulin!)

przy odwodnieniu, przewlekłych chorobach zakaźnych i pasożytniczych (np. erlichiozie, FIP, leiszmaniozie, nużycy, świerzbie, dirofilariozie), przewlekłych zakażeniach bakteryjnych, nowotworach, szpiczaku mnogim, chorobach z autoagresji, procesach hemolitycznych.

Spadek poziomu:

ma miejsce przy zaburzeniach wchłaniania z jelita, zaburzeniach trawienia, gdy pożywienie jest zbyt ubogie w białka, przy przewlekłych hepatopatiach, nefropatiach (zwłaszcza przy zespole nerczycowym), chorobach jelit prowadzących do utraty białek, utracie krwi, wysiękach do jam ciała, niedoczynności kory nadnerczy, oparzeniach; względne obniżenie poziomu białek stwierdza się przy nadmiernym nawodnieniu organizmu. p. też

Czynniki wpływające negatywnie: Uwaga:

elektroforeza białek surowicy.

hemoliza U młodych zwierząt stwierdza się niższe stężenia białek (fizjologicznie).

68

Manual_new_2012.indb 68

12-12-18 09:13

5 Biochemia

Nazwa testu Bilirubina (całkowita) Wskazania: Występowanie:

Czynniki wpływające negatywnie:

Bilirubina (bezpośrednia)

Ilość/Materiał Uwagi 0,3 ml surowicy, lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną

Metoda Fotometria (1)

zastój żółci, hepatopatie, anemia, hemoliza. powstaje głównie z rozkładu hemoglobiny (bilirubina I, bilirubina niesprzężona); w wątrobie (u psów również bilirubina II (bilirubina w nerkach) następuje sprzęganie sprzężona, bilirubina bezpośrednia). hemoliza, lipemia, światło. 0,3 ml surowicy, lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną

Fotometria (1)

Z wartości bilirubiny całkowitej i bilirubiny bezpośredniej (sprzężonej) można wyliczyć poziom bilirubiny pośredniej (niesprzężonej).

C-reaktywne białko (CRP)

1 ml surowicy

Turbidometria (2)

Wskaźnik:

stanów zapalnych.

Występowanie:

białko ostrej fazy.

Wzrost poziomu:

przy szczególnie ostrych zakażeniach bakteryjnych, zaostrzeniu zakażeń przewlekłych, zawałach mięśnia sercowego, nowotworach złośliwych.

69

Manual_new_2012.indb 69

12-12-18 09:13

5 Biochemia

Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Cardiopet® proBNP 1 ml osocza z EDTA (Nt-proBNP) (pies / kot) w próbówce ze stabilizatorem

Metoda ELISA (1)

BNP jest peptydem natriuretycznym (tj. stymulującym wydzielanie sodu z moczem), wydzielanym przez komórki mioendokrynowe serca w stanach zmienionego napięcia ścian miocardium. Reakcja komórek mioendokrynowych odznacza się wysoką czułością i następuje bardzo szybko. BNP zwiększa wydzielanie sodu i wody, a przez to obniża ciśnienie wewnątrzsercowe i działa bezpośrednio na mięśniówkę gładką naczyń (wazodilatacja). Prohormon proBNP ulega rozpadowi na biologicznie aktywny BNP oraz NtproBNP. Do oceny aktywności całego układu BNP wykorzystywany jest pomiar stężenia tego ostatniego elementu z uwagi na jego dłuższy okres półtrwania. Poziom Nt-proBNP jest skorelowany ze stężeniem BNP. Wcześniejsza terapia preparatami nasercowymi może prowadzić do zmniejszenia się poziomu Nt-proBNP. Z kolei arytmie oraz nadciśnienie płucne i układowe mogą być przyczyną podwyższenia stężenia Nt-proBNP we krwi. Podobnie, psy z azotemią mogą wykazywać zwiększony poziom Nt-proBNP. Natomiast wysięk w worku osierdziowym wcale nie musi koniecznie wiązać się z podwyższeniem stężenia Nt-proBNP. Wskazania u psów:

Wskazania u kotów:

Czynniki wpływające negatywnie: Uwaga!

– pomoc przy decyzji, czy w przypadku danego pacjenta potrzebne jest dalsze postępowanie kardiologiczne, – u psów ze szmerami serca do różnicowania przyczyn tych zaburzeń (przyczyny wewnątrzsercowe i pozasercowe), – u psów ze schorzeniem zwyrodnieniowym zastawki mitralnej (dwudzielnej) bez objawów klinicznych – do oceny ryzyka wystąpienia zastoinowej niewydolności serca w ciągu następnych 12 miesięcy. – badanie skriningowe u wszystkich kotów (zarówno z objawami, jak i bez): jako test kontrolny przed znieczuleniem; w ramach badania profilaktycznego; u kotów należących do jednej z ras predysponowanych do chorób serca, – u kotów z objawami klinicznymi, jak np. szmery serca, rytm cwałowy, arytmia, kaszel, duszność, sinica, osłabienie, ospałość, niedowład/porażenie kończyn tylnych. hemoliza, lipemia. Stabilność Nt-proBNP jest ograniczona. Aby materiał kliniczny był wysłany w sposób optymalny, oferujemy Państwu bezpłatnie specjalną próbówkę Cardiopet® proBNP z czynnikiem stabilizującym. Instrukcja dotycząca właściwego pobierania materiału dołączona jest do próbówki.

70

Manual_new_2012.indb 70

12-12-18 09:13

5 Biochemia

Nazwa testu Chlorki

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

0,3 ml surowicy, lub osocza z EDTA, Elektroda lub osocza z heparyną jonoselektywna (1)

Wskazania:

diagnostyka zaburzeń gospodarki elektrolitowej.

Występowanie:

najważniejszy anion przestrzeni pozakomórkowej; przy fizjologicznej równowadze kwasowo-zasadowej zawartość Cl – w surowicy zachowuje się odpowiednio do stężenia jonów Na+.

Wzrost poziomu:

występuje przy: odwodnieniu (utrata płynów, zmniejszony pobór płynów), zwiększonej ilości soli kuchennej w pożywieniu, cukrzycy (po terapii insuliną), moczówce prostej, podawaniu mineralokortykoidów (zatrzymanie sodu), nefropatiach, kwasicy, biegunkach (typu cienkojelitowego).

Spadek poziomu:

ma miejsce wskutek zwiększonej utraty soli (przy wymiotach, biegunce, intensywnych potach), niedostatecznego poboru NaCl z pokarmem, zwiększonego poboru wody; występuje też przy niedoczynności kory nadnerczy, diurezie osmotycznej (np. przy cukrzycy), zastoinowej niewydolności serca (obrzęki), nefropatiach, zmniejszonym ciśnieniu koloidoosmotycznym (hypoalbuminemii), zasadowicy metabolicznej; ponadto po podaniu leków moczopędnych pętlowych (np. Furosemidu) i antagonistów aldosteronu (np. spironolaktonu).

71

Manual_new_2012.indb 71

12-12-18 09:13

5 Biochemia

Nazwa testu Cholesterol

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

0,3 ml surowicy, lub osocza z EDTA, Kinetyka enzymów, lub osocza z heparyną fotometria (1)

Wskazania:

diagnostyka zaburzeń przemiany materii, diagnostyka endokrynopatii.

Występowanie:

cholesterol pobierany jest z pożywieniem oraz syntetyzowany w wątrobie; jest produktem wyjściowym do syntezy hormonów sterydowych i kwasów żółciowych.

Wzrost poziomu:

po posiłkach, na tle żywieniowym, przy niedoczynności tarczycy, cukrzycy, nadczynności kory nadnerczy, zespole nerczycowym, hepatopatiach, zatkaniu przewodów żółciowych poza wątrobą, zespole hyperlipemicznym (np. często u pewnych linii sznaucerów miniaturowych i beagle’ów), ostrym zapaleniu trzustki i martwicy trzustki, idiopatycznej hypercholesteronemii u dobermanów i rottweilerów, zwyrodnieniu tłuszczowym u koników pony oraz wskutek podawania leków (np. glikokortykosterydów).

Spadek poziomu:

wskutek złego wchłaniania w przewodzie pokarmowym, zaburzonej funkcji wątroby (np. przy marskości, żylnym zespoleniu wrotno-systemowym; przy kacheksji, niewydolności zewnątrzwydzielniczej trzustki, enteropatiach prowadzących do utraty białek, nadczynności tarczycy.

Czynniki wpływające negatywnie:

hemoliza.

Uwaga:

do oznaczania pacjent musi być na czczo !

Cholinesteraza

0,3 ml surowicy, lub osocza z EDTA, Kinetyka enzymów, lub osocza z heparyną fotometria (1)

Wskazania:

diagnostyka hepatopatii, podejrzenie zatrucia związkami fosforoorganicznymi, przed podaniem środków zwiotczających mięśnie, jeśli dane z wywiadu wskazują na istniejącą hepatopatię.

Występowanie:

mózg, nerwy, erytrocyty; syntetyzowana w wątrobie.

Spadek poziomu:

przy ciężkich hepatopatiach, zatruciach organicznymi estrami kw. fosforowego i fosforanami alkilowymi (np. Parationem, E-605), leczeniu pochodnymi kwasu karbaminowego (np. neostygminą), silnym niedoborze białek, kacheksji, przewlekłych zakażeniach.

Wzrost poziomu:

ma miejsce przy nefropatiach i wysiękowych enteropatiach.

72

Manual_new_2012.indb 72

12-12-18 09:13

5 Biochemia

Nazwa testu CK (Kinaza kreatynowa, CPK)

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

0,3 ml surowicy, lub osocza z EDTA, Kinetyka enzymów, fotometria (1)

lub osocza z heparyną

Wskazania:

diagnostyka pierwotnych i wtórnych miopatii.

Występowanie:

mięsnie szkieletowe, mięsień sercowy, mózg, pęcherz moczowy (kot).

Wzrost poziomu:

przy miopatiach, zapaleniach mięśni (na tle zakaźnym, immunologicznym, hormonalnym), iniekcjach domięśniowych, ciężkim wysiłku fizycznym, tężcu, miopatii wysiłkowej, miopatii niedoborowej, wstrząsie, zatkaniu pęcherz moczowego (u kotów).

Czynniki wpływające negatywnie: Uwaga:

Cynk

(nie używać systemu Vacutainer ani probówek szklanych)

hemoliza, bilirubinemia. U psów poziom tego enzymu jest zależny od wieku. Nowonarodzone szczenięta mogą wykazywać nawet pięciokrotnie wyższe wartości niż zwierzęta dorosłe. 0,5 ml surowicy, lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną, włosy, tkanki

ICP-AES (1) ICP-MS (1)

W przypadku ptaków:

wystarczy mniejsza ilość surowicy (≤ 400 μl).

Wskazania:

parakeratoza i hiperkeratoza skóry, zmniejszona wydajność, upośledzona płodność i wzrost, złe gojenie się ran, osłabiona odpowiedź immunologiczna; u ptaków – podejrzenie zatrucia cynkiem.

Znaczenie:

uczestniczy w procesach metabolicznych z udziałem białek, lipidów i wit. A; bierze udział w procesach immunologicznych.

Spadek poziomu:

na tle żywieniowym, przy obecności antagonistów cynku, przy zmniejszonym wchłanianiu cynku.

Wzrost poziomu (ptaki):

u ptaków trzymanych w wolierach z ocynkowanego drutu.

Uwaga:

Przy wartościach > 2000 μg/l istnieje podejrzenie zatrucia cynkiem.

73

Manual_new_2012.indb 73

12-12-18 09:13

5 Biochemia

Nazwa testu Cystatyna C Wskaźnik:

Ilość/Materiał Uwagi 1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną

Metoda Nefelometria (3)

niewydolności nerek. Polipeptyd cystatyna C produkowana jest w stałych ilościach przez wszystkie komórki posiadające jądro komórkowe, następnie przesączana jest w całości przez kłębuszki nerkowe i wchłaniana zwrotnie w kanalikach. Dlatego może służyć, podobnie jak kreatynina, jako marker w celu rozpoznawania niewydolności nerek. p. rozdział 8, Nerki i drogi wyprowadzające mocz, Zmodyfikowany klirens egzogennej kreatyniny.

Cystyna

5 ml moczu

HPLC (3)

Wskazanie:

diagnostyka cystynurii i kamicy cystynowej.

Występowanie:

przy cystynurii chodzi o dziedziczne zaburzenie reabsorpcji cystyny (a również innych aminokwasów – lizyny, ornityny i argininy) w kanalikach bliższych nerek. Ponieważ cystyna jest nierozpuszczalna w moczu o pH kwaśnym i obojętnym (przy pH 5,5 – 7,0), w takich warunkach zwiększone stężenie tego aminokwasu może prowadzić do wytrącania się kryształków cystyny albo tworzenia się kamieni cystynowych w nerkach lub pęcherzu moczowym. Objawy kliniczne obserwowane są często dopiero przy wysoko zaawansowanej kamicy albo, gdy mają miejsce zakażenia bakteryjne dróg moczowych (krwiomocz, zaburzenia w oddawaniu moczu). Cystynuria opisywana była u wielu ras psów: bokserów, Cairn terierów, Welsh Corgi, owczarków niemieckich, dogów, terierów irlandzkich, nowofundlandów, terierów szkockich, mastifów, bulmastifów, Basenji, Chihuahua, Bichon Frise. U nowofundlandów i landseerów możliwe jest wykazanie cystynurii metodami genetycznymi – p. rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej / choroby dziedziczne. p.

rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej/choroby dziedziczne.

74

Manual_new_2012.indb 74

12-12-18 09:13

5 Biochemia

Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Elektroforeza białek 0,3 ml surowicy surowicy (żel agarozowy) Wskazania:

Metoda Elektroforeza strefowa (1)

diagnostyka zaburzeń w składzie białek surowicy (dysproteinemii), np. rozpoznawanie i ocena przebiegu stanów zapalnych, zakażeń, hepatopatii, niedoborów przeciwciał, gammopatii itd.

Stosunek albumin do globulin Zwiększenie:

hipogamaglobulinemia (np. u nowonarodzonych zwierząt, w związku z niedostatecznym pobraniem siary, rzadko), wrodzony niedobór immunologiczny, nabyty niedobór immunologiczny (np. przy nosówce u nowonarodzonych szczeniąt, zakażeniu parwowirusem psim, infekcjach FeLV i FIV).

Obniżenie:

p. p. p.

wzrost ilości globulin, spadek ilości albumin, FIP.

Albuminy Obniżenie:

zawartości albumin w surowicy może mieć miejsce przy niedoborach białka na tle żywieniowym, braku apetytu, wadliwym przyswajaniu produktów trawienia w przewodzie pokarmowym, hepatopatiach; przy utratach białek przez nerki (nerczyca, zespół nerczycowy), w przebiegu enteropatii, którym towarzyszy utrata białek, przy FIP, oparzeniach, utracie krwi, wysiękach do jam ciała, niedoczynności kory nadnerczy, schorzeniach układu nerwowego, hipergamaglobulinemii; względny niedobór jest skutkiem nadmiernego nawodnienia.

Wzrost:

przy odwodnieniu.

75

Manual_new_2012.indb 75

12-12-18 09:13

5 Biochemia

Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

α1-Globuliny Wzrost:

przy ostrych i podostrych stanach zapalnych (np. ostre zapalenie wątroby), gorączce, uszkodzeniach tkanek (w tym pooperacyjnych), złośliwych nowotworach (np. przewlekłej białaczce limfatycznej), zapaleniu kłębuszków nerkowych, amyloidozie nerek, reumatoidalnym zapaleniu stawów, chorobach zakaźnych (p. albuminy), nadczynności tarczycy, oparzeniach, siatkowicach (retikulozach); po przebytych zakażeniach; przy leczeniu cytostatykami; w przebiegu tocznia rumieniowatego (lupus erythematosus), oraz bakteryjnego zapalenia wsierdzia; przy ciąży; fizjologiczny wzrost poziomu α1-globulin występuje u noworodków.

Spadek:

przy wysiękowym zapaleniu jelit, zespole nerczycowym oraz ciężkich hepatopatiach.

α2-Globuliny Wzrost:

przy ostrych stanach zapalnych, oparzeniach, nowotworach złośliwych, białaczce limfatycznej, stłuszczeniu wątroby, zatkaniu przewodów żółciowych, zespole nerczycowym, przewlekłym odmiedniczkowym- i śródmiąższowym zapaleniu nerek, zaawansowanej niewydolności nerek, hiperlipoproteinemii, toczniu rumieniowatym, ciąży; po operacjach.

Spadek:

w ostrym wirusowym zapaleniu wątroby, przewlekłym czynnym zapaleniu wątroby, zespole nerczycowym, niedokrwistości hemolitycznej.

β-Globuliny Wzrost:

przy ostrych stanach zapalnych, hepatopatiach, zastoju żółci, nowotworach (szczególnie wątroby), ropnych zapaleniach skóry (piodermiach), zespole nerczycowym, mięsaku limfatycznym, toczniu rumieniowatym, ciąży; wskutek przewlekłej utraty krwi oraz hemolizy.

Spadek:

po operacjach; przy niedokrwistościach hemolitycznych, zaburzeniach krzepnięcia, hemofilii, chorobach autoimmunologicznych.

76

Manual_new_2012.indb 76

12-12-18 09:13

5 Biochemia

Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

γ- Globuliny Wzrost:

przy podostrych i przewlekłych stanach zapalnych, nowotworach (raku wątroby, mięsaku limfatycznym), chorobach zakaźnych i pasożytniczych (FIP, FIV, leiszmaniozie, erlichiozie), chorobach autoimmunologicznych (układowym toczniu rumieniowatym, reumatoidalnym zapaleniu stawów), kłębuszkowym zapaleniu nerek, amyloidozie nerek, ropnych zapaleniach skóry (piodermiach), oparzeniach, białaczce mieloidalnej, hepatopatiach, nefropatiach, niewydolności serca z objawami zastoju krwi (szczególnie w wątrobie), niedoczynności tarczycy.

Spadek:

przy nerczycy, zespole nerczycowym, białaczkach limfatycznych, niedoborze- i braku γ-globulin (hipo- i agammaglobulinemia), immunosupresji (np. wskutek długotrwałej terapii glikokortykosterydami, nadczynności kory nadnerczy).

77

Manual_new_2012.indb 77

12-12-18 09:13

5 Biochemia

Nazwa testu Fosfataza zasadowa (AP)

Ilość/Materiał Uwagi 0,3 ml surowicy, lub osocza z heparyną

Metoda Kinetyka enzymów, fotometria (1)

Wskazania:

hepatopatie, nadczynność kory nadnerczy, osteopatie.

Występowanie:

wątroba (enzym związany z błonami nabłonków dróg żółciowych), błona śluzowa jelita cienkiego, kości, nerki, łożysko, śledziona, leukocyty, erytrocyty.

Zwiększenie poziomu (fizjologiczne): Zwiększenie poziomu związane z wątrobą:

Niespecyficzne zwiększenie poziomu

Czynniki wpływające negatywnie: Uwaga!

Fosfataza zasadowa, termostabilna

podczas wzrostu organizmu. przy hepatopatiach z wewnątrz- i zewnątrzwątrobowym zastojem żółci (u kotów i przeżuwaczy reakcja słaba i opóźniona), nowotworach wątroby, toksycznych hepatopatiach, zapaleniu trzustki. występuje przy nadczynności kory nadnerczy (gł. u psów), nadczynności tarczycy, cukrzycy, nadczynności przytarczyc, osteopatiach, nowotworach, ciąży (szczególnie u kotów), w procesach gojenia tkanki kostnej; po podaniu niektórych leków (np. glikokortykosterydów, leków przeciwdrgawkowych, barbituranów, różnych antybiotyków). hemoliza, EDTA, silna lipemia i bilirubinemia. Zwierzęta młode wykazują wyraźnie wyższy poziom fosfatazy zasadowej, niż dorosłe ! 0,5 ml surowicy, lub osocza z heparyną

Kinetyka enzymów, fotometria (1)

Wskazanie:

diagnostyka zespołu Cushinga u psów.

Oznaczanie:

indukowanej przez sterydy (termostabilnej) frakcji fosfatazy zasadowej: poprzez endogenne lub egzogenne glikokortykosterydy indukowana jest przede wszystkim termostabilna frakcja fosfatazy zasadowej, podczas gdy FZ z kości, wątroby i nerek jest termolabilna. Termostabilną fosfatazę zasadową można wykryć poprzez ogrzanie surowicy do 65°C.

Czynniki wpływające negatywnie:

hemoliza, EDTA, silna lipemia i bilirubinemia.

78

Manual_new_2012.indb 78

12-12-18 09:13

5 Biochemia

Nazwa testu Fosforany

Ilość/Materiał Uwagi 0,3 ml surowicy, lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną

Metoda Fotometria (1)

Wskazania:

diagnostyka osteopatii, nefropatii, niedoczynności – i nadczynności przytarczyc; p. niżej.

Występowanie:

przeważnie w układzie kostnym oraz erytrocytach.

Wzrost poziomu:

u młodych zwierząt; przy nefropatiach (ograniczona wydajność sączenia kłębuszkowego), pierwotnej niedoczynności przytarczyc, hiperwitaminozie D, wtórnej nadczynności przytarczyc, na tle alimentarnym, nowotworach prowadzących do osteolizy, nadczynności tarczycy (u kotów), urazach tkanek miękkich, kwasicy, niedrożności dróg moczowych poza nerkami; po lekach (np. anabolikach, furosemidzie).

Spadek poziomu:

przy pierwotnej nadczynności przytarczyc, upośledzonym wchłanianiu jelitowym; po lekach (np. glikokortykosterydach, insulinie); przy złośliwej hiperkalcemii, hipowitaminozie D, rozmiękaniu kości, porażeniu poporodowym, zespole Fanconiego (genetycznie uwarunkowanym upośledzeniu funkcji cewek nerkowych), nadczynności kory nadnerczy, zasadowicy.

Czynniki wpływające negatywnie: Uwaga:

Frakcjonowane wydzielanie elektrolitów (FE) (koń)

hemoliza, krew pełna. Zwierzęta w okresie wzrostu mają wyraźnie wyższe poziomy fosforanów niż zwierzęta dorosłe. 2 ml surowicy+ 5 ml moczu

Fotometria (2)

Badanie:

stanowi część postępowania diagnostycznego mającego na celu wyjaśnienie zaburzeń czynnościowych kanalików nerkowych. Wraz z utratą zdolności kanalików do resorpcji wzrasta wydzielanie określonego elektrolitu i jego wartość FE. Zaburzenia równowagi gospodarki elektrolitowej mogą mieć negatywny wpływ na metabolizm mięśni, tak, że test ten może być również wykorzystywany do diagnostyki różnicowej zaburzeń dotyczących układu mięśniowego.

Badany:

jest poziom wydzielania Na, K, P i Cl.

79

Manual_new_2012.indb 79

12-12-18 09:13

5 Biochemia

Nazwa testu Fruktozamina

Ilość/Materiał Uwagi 0,3 ml surowicy, lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną

Metoda Fotometria (1)

Wskazania:

różnicowanie przewlekłej hiperglikemii, monitorowanie terapii cukrzycy.

Występowanie:

fruktozaminy są białkami surowicy glikozylowanymi (sprzęganymi z glukozą w procesie zwanym glikacją) w sposób insulinozależny. Występują w ilości proporcjonalnej do stężenia glukozy we krwi w okresie 1 – 3 tygodni poprzedzających badanie.

Wzrost poziomu:

ma miejsce przy cukrzycy oraz dłużej trwających hiperglikemiach spowodowanych innymi przyczynami.

Czynniki wpływające negatywnie: Uwagi:

hemoliza, silna bilirubinemia. Hipoalbuminemia może prowadzić do obniżenia poziomu fruktozaminy. Jeśli jednocześnie ma miejsce niedoczynność- lub nadczynność tarczycy, mogą być uzyskiwane wyniki fałszywie podwyższone (przy niedoczynności) lub fałszywie zaniżone (przy nadczynności).

γ -GT

(γ-glutamylo-transpeptydaza, GGTP)

0,3 ml surowicy, lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną

Fotometria (1)

Wskazania:

diagnostyka hepatopatii, zastój żółci (test ten u koni, bydła, świń i owiec jest bardziej przydatny, niż określanie fosfatazy zasadowej), ocena stopnia pobrania siary przez cielęta.

Występowanie:

wątroba (enzym związany z błonami komórkowymi nabłonków dróg żółciowych), nerki, trzustka, jelito cienkie.

Wzrost poziomu (specyficzny):

przy hepatopatiach przebiegających z zastojem żółci (wewnątrz- i pozawątrobowym).

Wzrost poziomu (niespecyficzny):

przy zapaleniu trzustki/jelita (obejmującym również wątrobę), morzyskach (koń), cukrzycy, niewydolności serca prawego, białaczce.

Czynniki wpływające negatywnie: Uwaga:

hemoliza, lipemia. U kotów poziom tego enzymu wzrasta wyjątkowo powoli i nieznacznie !

80

Manual_new_2012.indb 80

12-12-18 09:13

5 Biochemia

Nazwa testu GLDH (dehydrogenaza glutaminianowa)

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

0,3 ml surowicy, lub osocza z EDTA, Kinetyka enzymów, lub osocza z heparyną fotometria (1)

Wskazanie:

diagnostyka hepatopatii.

Występowanie:

wątroba (mitochondria, w części centralnej płacików).

Wzrost poziomu (małego stopnia):

nie ma znaczenia patologicznego; klinicznie istotny jest wzrost 3-krotny i wyższy, szczególnie przy następujących zaburzeniach dotyczących wątroby: zastoju żółci, niedotlenieniu, ostrym zapaleniu wątroby, martwicy hepatocytów, przewlekłym zapaleniu wątroby, zwłóknieniu i marskości wątroby, zatruciach oraz przy wątrobie zastoinowej wskutek schorzeń mięśnia sercowego.

Czynniki wpływające negatywnie: Uwaga:

hemoliza, lipemia. U koni występuje średniego stopnia wzrost aktywności tego enzymu również bez zmian w wątrobie.

81

Manual_new_2012.indb 81

12-12-18 09:13

5 Biochemia

Nazwa testu Glukoza

Ilość/Materiał Uwagi 0,3 ml surowicy, lub krwi z NaF, lub osocza z heparyną

Metoda Fotometria (1)

Wskazanie:

diagnostyka cukrzycy oraz wyspiaka (insulinoma).

Wzrost poziomu:

pierwotny ma miejsce przy cukrzycy. wtórny po posiłkach (do 150 mg/dl), podczas stresu (u kota do 400 mg/dl), przy nadczynności kory nadnerczy, nadczynności tarczycy, akromegalii, chorobach centralnego układu nerwowego, drgawkach, zapaleniu trzustki, ciężkich urazach; po podaniu niektórych leków (glukozy, glikokortykosterydów, ACTH, gestagenów, morfiny, adrenaliny, leków moczopędnych tiazydowych).

Spadek poziomu:

Czynniki wpływające negatywnie: Uwaga:

pierwotny występuje przy nadprodukcji insuliny przez trzustkę oraz wyspiaku (insulinoma). wtórny stwierdza się przy cukromoczu pochodzenia nerkowego, hepatopatiach, chorobach spichrzania glikogenu (glikogenozach), zaburzeniach przyswajania w przewodzie pokarmowym, w okresie wstrzymania żywienia, przy idiopatycznym syndromie hipoglikemicznym (u małych ras), niedoczynności tarczycy, posocznicy, niedoczynności kory nadnerczy, czerwienicy (policytemii) znacznego stopnia, hipoglikemii noworodków, hipoglikemii psów myśliwskich, zespole paraneoplastycznym; po podaniu niektórych leków (np. β-blokerów, preparatów przeciwhistaminowych). hemoliza, krew pełna jako materiał. Proszę przesyłać krew z NaF lub surowicę całkowicie wolną od erytrocytów bądź śladów hemolizy, nie pełną krew !

82

Manual_new_2012.indb 82

12-12-18 09:13

5 Biochemia

Nazwa testu Immunoglobulina G (IgG) u źrebiąt

Ilość/Materiał Uwagi 0,5 ml surowicy, lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną

Metoda Elektroforeza strefowa (1), fotometria (1)

Niedostateczne zaopatrzenie w IgG siarową jest jednym z najważniejszych czynników predysponujących do chorób zakaźnych u źrebiąt. Określanie poziomu IgG we krwi jednodniowych źrebiąt (u zwierząt podwyższonego ryzyka nawet od 8. – 12. godziny życia) pozwala na wczesne rozpoznanie i wdrożenie środków zaradczych.

Kreatynina

0,3 ml surowicy, lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną

Fotometria (1)

Wskazanie:

diagnostyka nefropatii.

Występowanie:

produkt przemiany materii w mięśniach (młodsze zwierzęta mają niższe stężenia kreatyniny w surowicy, niż zwierzęta dorosłe, dobrze umięśnione).

Wydalanie:

następuje głównie przez sączenie kłębuszkowe.

Wzrost stężenia:

stężenia jest niezależny od pożywienia!

Wzrost poziomu:

specyficzny ma miejsce przy nefropatiach (przy upośledzeniu czynności co najmniej 70 % nefronów) oraz przy azotemii pozanerkowej. niespecyficzny przy odwodnieniu, zachwianiu równowagi elektrolitowej, niewydolności sercowo-naczyniowej, niedoczynności kory nadnerczy, hipoalbuminemii; po podawaniu leków: (np. glikokortykosterydów, tetracyklin, cymetydyny, cefalosporyn, trimetoprimu), przy cukrzycowej kwasicy ketonowej, stanach katabolicznych tkanek (przy gorączce, urazach mięśni, stanach zapalnych mięśni).

Spadek poziomu:

przy wyniszczeniu.

Czynniki wpływające negatywnie:

hemoliza. p.

Rozdział 8, Nerki i drogi wyprowadzające mocz.

83

Manual_new_2012.indb 83

12-12-18 09:13

5 Biochemia

Nazwa testu Kwas β-hydroksymasłowy Wskazania:

Ilość/Materiał Uwagi 0,3 ml surowicy, lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną

Metoda Fotometria (1)

pomiar stężenia kwasu β-hydroksymasłowego jest bardzo czułą metodą wykrywania ketonemii.

Występowanie:

płyny ustrojowe (surowica, mleko, mocz).

Wzrost poziomu:

występuje przy: kwasicy ketonowej u psów i kotów (np. przy nie leczonej cukrzycy), ketozie (bydło), zatruciu ciążowym (owce), gorączce, stanach głodu.

Kwas foliowy

1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną

ECLIA (1)

Wskazania:

kontrola wydajności wchłaniania w jelicie cienkim, wykazanie przerostu bakterii w jelicie, przy zaburzeniach obrazu krwi i zaburzeniach funkcji układu immunologicznego.

Występowanie:

w postaci kwasu tetrahydrofoliowego – jako koenzym przy syntezie związków purynowych.

Wzrost poziomu:

przy dysbakteriozie, niewydolności trzustki.

Spadek poziomu:

w przypadku zaburzeń resorpcji w jelitach; jako efekt hamowania bakteryjnej syntezy kw. foliowego przez sulfonamidy.

Kwas moczowy

0,3 ml surowicy, lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną

Fotometria (1)

Wskazania:

diagnostyka tzw. Bronzing Syndrome u dalmatyńczyków oraz kamicy moczanowej.

Występowanie:

u dalmatyńczyków poziom kwasu moczowego w surowicy wynosi ok. 2 mg/dl; wydalanie: 400 – 600 mg moczanów na dobę.

U innych psów kwas moczowy metabolizowany jest w wątrobie do alantoiny (przez enzym urykazę), dlatego poziom kwasu moczowego jest mniejszy niż 1mg/dl, a wydzielanie dobowe moczanów – poniżej 100 mg. U ptaków określanie kwasu moczowego we krwi jest istotniejsze niż mocznika czy kreatyniny. Kwas moczowy u ptaków jest wskaźnikiem czynności nerek i przy uszkodzeniach nabłonków nerkowych (wywołanych przez niedobór witaminy A, zakażenia, brak dostępu do wody itd.) jego poziom wzrasta. Szczególnie przy dnie moczanowej stwierdza się wyraźnie podwyższone poziomy kwasu moczowego. 84

Manual_new_2012.indb 84

12-12-18 09:13

5 Biochemia

Nazwa testu Kwasy tłuszczowe wolne (bydło)

Ilość/Materiał Uwagi 0,5 ml schłodzonej surowicy, lub schłodzonego osocza z EDTA

Metoda Fotometria (2)

Wolne kwasy tłuszczowe (WKT lub NEFA – niezestryfikowane kwasy tłuszczowe) we krwi uważane są za dobry wskaźnik bilansu energetycznego u bydła (tylko w dłuższych okresach czasu). WKT pojawiają się we krwi wtedy, gdy krowa musi sięgnąć do swych rezerw energetycznych w celu podtrzymania normalnych czynności życiowych. Tak więc podwyższone stężenie WKT w osoczu wskazuje na zbyt niskie zaopatrzenie w energię, nie odpowiadające zapotrzebowaniu organizmu. Badania terenowe wykazały liniową zależność pomiędzy nasilaniem się różnych zaburzeń czynnościowych i schorzeń (takich jak zatrzymanie łożyska, ketoza, przemieszczenie trawieńca oraz mastitis), a podwyższonym poziomem WKT u krów w okresie zasuszenia. Poza tym stwierdzono ścisłą korelację pomiędzy koncentracją WKT w osoczu krwi oraz stężeniem WKT w pęcherzykach jajnikowych. Podwyższony poziom WKT we krwi ma negatywny wpływ na rozwój pęcherzyków. Czynniki wpływające negatywnie:

hemoliza, lipemia, żółtaczka.

85

Manual_new_2012.indb 85

12-12-18 09:13

5 Biochemia

Nazwa testu Kwasy żółciowe – test stymulacyjny

Ilość/Materiał Uwagi 2 x 0,3 ml surowicy, lub osocza z EDTA

Metoda Fotometria (1)

Wskazania:

rozpoznanie zaburzeń czynnościowych wątroby, podejrzenie żylnego zespolenia wrotno-systemowego.

Zasada testu:

w warunkach fizjologicznych, po spożyciu pokarmu bogatego w tłuszcze, wzrasta stężenie kwasów żółciowych we krwi. Gdy występują zaburzenia czynnościowe wątroby lub ma miejsce zespolenie żylne pomiędzy żyłą wrotną a żyłą główną, wzrost ten jest nadmiernie wysoki.

Przeprowadzenie testu:

1. Pierwsze pobranie krwi = poziom podstawowy kwasów żółciowych (krew pobierać od pacjenta na czczo!). 2. Posiłek obciążający (bogaty w tłuszcze). 3. Drugie pobranie krwi – 2 godz. po posiłku = poziom poposiłkowy kwasów żółciowych.

albo: 1. Pierwsze pobranie krwi = poziom podstawowy kwasów żółciowych (krew pobierać od pacjenta na czczo! 2. Podanie preparatu Takus® (Pharmacia) – 0,3 μg/kg m.c. i.m. 3. Drugie pobranie krwi – 20 min. po iniekcji = poziom kwasów żółciowych po stymulacji. Ocena:

poziom podstawowy < 20 μmol/l i poziom poposiłkowy zakres fizjologiczny, 20 μmol/l i poziom poposiłkowy 20-40 μmol/l wartości graniczne, poziom poposiłkowy > 40 μmol/l

stan patologiczny.

86

Manual_new_2012.indb 86

12-12-18 09:13

5 Biochemia

Nazwa testu LDH (dehydrogenaza mleczanowa)

Ilość/Materiał Uwagi 0,3 ml surowicy, lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną

Metoda Kinetyka enzymów, fotometria (1)

Wskazania:

diagnostyka miopatii, (hepatopatii).

Występowanie:

we wszystkich tkankach, szczególnie w mięśniach, wątrobie, erytrocytach.

Wzrost poziomu:

stwierdza się przy schorzeniach mięśni szkieletowych i sercowego, hepatopatiach, martwicy komórek, hemolizie, nowotworach złośliwych.

Czynniki wpływające negatywnie:

Lipaza

hemoliza, krew pełna. 0,3 ml surowicy, lub osocza z heparyną

Kinetyka enzymów, fotometria (1)

Wskazania:

diagnostyka schorzeń trzustki (części zewnątrzwydzielniczej).

Występowanie:

trzustka, błona śluzowa żołądka.

Wzrost poziomu:

przy ostrym zapaleniu trzustki (p. też specyficzna lipaza trzustkowa), martwicy trzustki, zatkaniu przewodu trzustkowego (spowodowanym przez guz trzustki), nefropatiach, hepatopatiach (rak), zatkaniu jelit, zapaleniu otrzewnej, zapaleniu pęcherzyka żółciowego, nadczynności kory nadnerczy; po niektórych lekach (np. glikokortykosterydach).

Czynniki wpływające negatywnie:

hemoliza, bilirubinemia.

87

Manual_new_2012.indb 87

12-12-18 09:13

5 Biochemia

Nazwa testu Magnez

Ilość/Materiał Uwagi 0,3 ml surowicy, lub osocza z heparyną

Metoda Kinetyka enzymów, fotometria (1)

Wskazanie:

diagnostyka zaburzeń gospodarki elektrolitowej.

Występowanie:

we wszystkich tkankach (przede wszystkim w kościach); pierwiastek istotny dla metabolizmu komórek oraz przewodnictwa bodźców w układzie nerwowym i mięśniowym (zmniejszenie stężenia prowadzi do skurczów, podwyższenie – do porażeń wiotkich).

Wzrost poziomu:

przy niedoczynności kory nadnerczy oraz niewydolności nerek (ze skąpomoczem lub bezmoczem).

Spadek poziomu:

ma miejsce przy zaburzeniach wchłaniania w przewodzie pokarmowym, tężyczce, zaburzeniach funkcji nerek, niedoczynności przytarczyc, hiperkalcemii, hiperkaliemii; po niektórych lekach (np. aminoglikozydach, amfoterycynie B, insulinie).

Czynniki wpływające negatywnie:

Mangan

hemoliza, hiperbilirubinemia, EDTA. 0,5 ml surowicy, lub włosy, lub tkanki Bydło: 3 ml krwi z EDTA, lub włosy

ICP-AES (1) ICP-MS (1)

Wskazania:

przy osłabionym tempie wzrostu zwierzęcia, zaburzeniach płodności, ronieniach, rodzeniu martwych płodów, zaburzeniach ze strony układu ruchu.

Spadek poziomu:

na tle alimentarnym.

88

Manual_new_2012.indb 88

12-12-18 09:13

5 Biochemia

Nazwa testu Miedź

Ilość/Materiał Uwagi 0,5 ml surowicy, lub włosy, lub tkanki Bydło: 3 ml krwi z EDTA lub z heparyną, lub włosy

Metoda ICP-AES (1) ICP-MS (1)

Wskazania (przede wszystkim u przeżuwaczy):

zmniejszenie wydajności, zahamowanie wzrostu zwierząt, zmiany dotyczące runa (owce), niezborność enzootyczna (jagnięta), diagnostyka hepatopatii oraz niedokrwistości hemolitycznej.

Występowanie:

składnik wielu enzymów; pierwiastek istotny w procesie hematopoezy; magazynowany w wątrobie.

Wzrost poziomu:

choroba spichrzania miedzi (u Bedlington terierów, West Highland White terierów, Cocker spanieli oraz pinczerów – rzadko jednak ma wtedy miejsce wzrost poziomu miedzi w surowicy; potwierdzenie poprzez badanie histologiczne), przy zatkaniu dróg żółciowych, z przyczyn alimentarnych (zatrucie miedzią, szczególnie u owiec- nie zawsze jednak dochodzi do podwyższenia poziomu miedzi).

Spadek poziomu:

pierwotny niedobór miedzi – wskutek zmniejszonego pobierania z pożywieniem, wtórny niedobór miedzi – przy zaburzeniach wchłaniania, w obecności antagonistów miedzi, np. molibdenu.

89

Manual_new_2012.indb 89

12-12-18 09:13

5 Biochemia

Nazwa testu Mleczany

Ilość/Materiał Uwagi 0,3 ml krwi z NaF

Metoda Fotometria (3)

Wskazania:

kontrola stopnia wytrenowania (koń); miopatie.

Występowanie:

kwas mlekowy powstaje w tkankach (mięśniach) poprzez beztlenowy rozkład glukozy; wytwarzany przez bakterie jelitowe w przypadku ich silnego namnożenia się przy podawaniu pasz bogatych w węglowodany.

Wzrost poziomu:

ma miejsce przy wzmożonej glikolizie w warunkach beztlenowych, przy upośledzonym metabolizmie w wątrobie (np. w wyniku wstrząsu), oparzeniach, białaczce, u noworodków w pierwszych 24 godzinach życia, po dużych wysiłkach fizycznych, przy skrętach-, zapętleniach- i pęknięciach jelit (koń); po operacjach.

Czynniki wpływające negatywnie: Uwaga:

krew pełna. Do pomiaru stężenia mleczanów należy stosować probówki z dodatkiem substancji hamującej glikolizę. Krew proszę pobierać do probówek z fluorkiem sodu. W miarę możliwości, w ciągu 15 min. od pobrania krwi należy ją poddać wirowaniu, a osocze odpipetować. W celu odróżnienia tej próbki od innych, radzimy odpowiednio oznaczyć probówkę zawierającą osocze z NaF. „Zwykła” surowica do tego celu nie nadaje się.

90

Manual_new_2012.indb 90

12-12-18 09:13

5 Biochemia

Nazwa testu Mocznik (jako azot mocznika – BUN)

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

0,3 ml surowicy, lub osocza z EDTA, Kinetyka enzymów, lub osocza z heparyną fotometria (1)

Azot mocznika (mg/dl) x 2,14 = mocznik (mg/dl) Wskazanie:

diagnostyka nefropatii / (hepatopatii).

Występowanie:

produkt przemiany materii białek, powstaje w wątrobie; wydalanie następuje głównie poprzez nerki.

Wzrost poziomu:

jest zależny od pożywienia! specyficzny wzrost poziomu ma miejsce przy nefropatiach (przy upośledzeniu czynności co najmniej 75 % nefronów) oraz przy azotemii pozanerkowej. niespecyficzny wzrost poziomu stwierdzany jest po posiłkach bogatych w białko, przy odwodnieniu, niewydolności sercowo-naczyniowej, krwawieniach do światła żołądka i jelit, zwiększonej przemianie materii (np. przy gorączce, zakażeniach), urazach mięśni i znacznych wysiłkach fizycznych, po podaniu pewnych leków (np. glikokortykosterydów, tetracyklin, tyroksyny), przy nadczynności tarczycy oraz niedoczynności kory nadnerczy.

Spadek poziomu:

specyficzny spadek poziomu przy ciężkich hepatopatiach oraz żylnym zespoleniu wrotno-systemowym. niespecyficzny spadek poziomu występuje przy diecie ubogiej w białka, wskutek stosowania sterydów anabolicznych oraz przy znacznego stopnia wielomoczu (polyuria) i wzmożonym pragnieniu (polydipsia) - np. przy nadczynności kory nadnerczy oraz moczówce prostej.

Czynniki wpływające negatywnie:

hemoliza.

91

Manual_new_2012.indb 91

12-12-18 09:13

5 Biochemia

Nazwa testu Potas Wskazanie:

Ilość/Materiał Uwagi 0,3 ml surowicy, lub osocza z heparyną

Metoda Elektroda jonoselektywna (1)

diagnostyka zaburzeń gospodarki elektrolitowej. Niedobór potasu we krwi prowadzi do porażeń mięśni gładkich i poprzecznie prążkowanych (obniżenie odcinka ST w EKG). Nadmiar potasu we krwi prowadzi do objawów nerwowomięśniowych i uszkodzenia mięśnia sercowego.

Występowanie:

96 – 98 % potasu występuje wewnątrzkomórkowo.

Wzrost poziomu:

może wynikać ze zmniejszonego wydalania potasu, stwierdzany jest przy niedoczynności kory nadnerczy (stosunek sodu do potasu mniejszy niż 27:1 przemawia za chorobą Addisona), nefropatiach (przebiegających ze skąpomoczem lub bezmoczem), pęknięciu pęcherza moczowego, zatkaniu dróg moczowych poza nerkami, cukrzycowej kwasicy ketonowej, uszkodzeniach tkanek (wydostawanie się potasu z komórek), niedotlenieniu, stanach hemolitycznych (gł. u Akita Inu i Shiba Inu), kwasicy.

Spadek poziomu:

spowodowany jest żywieniem karmą ubogą w potas, nasilonym wydalaniem (np. przy przewlekłej biegunce lub/i wymiotach), zwiększoną diurezą, przewlekłymi schorzeniami wątroby, nadczynnością kory nadnerczy (spadek niewielkiego stopnia), podawaniem leków (np. glikokortykosterydów, leków moczopędnych, insuliny), schorzeniami nerek (przebiegających z wielomoczem) oraz zasadowicą.

Czynniki wpływające negatywnie:

hemoliza, lipemia, EDTA jako antykoagulant, b. silna hiperproteinemia.

92

Manual_new_2012.indb 92

12-12-18 09:14

5 Biochemia

Nazwa testu Selen

Ilość/Materiał Uwagi 0,5 ml surowicy, lub włosy, lub tkanki

Metoda ICP-AES (1) ICP-MS (1)

Wskazania:

zaburzenia gospodarki selenowej, charłactwo, obumieranie zarodków, spadek wydajności, zaburzenia płodności, zwiększona podatność na zachorowania, osłabiona odporność.

Występowanie:

antyoksydant, funkcje metaboliczne przy syntezie prostaglandyn i przemianach związków sterydowych oraz cholesterolu.

Spadek poziomu:

: na tle alimentarnym, przy zwiększonym zapotrzebowaniu (w czasie wzrostu, stresu, u krów o wysokiej wydajności mlecznej), przy niedoborze witaminy E; w związku z obecnością antagonistów selenu (cynku i siarki).

Sód

0,3 ml surowicy, lub osocza z EDTA, Elektroda lub osocza z heparyną jonoselektywna (1)

Wskazanie:

diagnostyka zaburzeń gospodarki elektrolitowej.

Występowanie:

śródkomórkowo oraz w przestrzeni pozakomórkowej (odpowiedzialny za ciśnienie osmotyczne płynu pozakomórkowego).

Wzrost poziomu:

przy odwodnieniu (utracie płynów, zmniejszonym przyjmowaniu płynów), zwiększonym spożywaniu chlorku sodu, nadczynności kory nadnerczy, (biegunkach i wymiotach), gorączce, cukrzycy (po terapii insuliną), moczówce prostej; przy podawaniu mineralokortykosterydów (zatrzymanie sodu), nefropatiach, niedrożności dróg moczowych poza nerkami.

Spadek poziomu:

ma miejsce przy zwiększonej utracie chlorku sodu (spowodowanej przez wymioty, biegunkę, intensywne poty), niedostatecznej ilości chlorku sodu w pożywieniu, po pobraniu dużej ilości wody, niedoczynności kory nadnerczy, diurezie osmotycznej (np. w cukrzycy), niewydolności serca prowadzącej do zastojów krwi (obrzęki), nefropatiach, stosowaniu leków – diuretyków pętlowych (np. furosemidu) oraz antagonistów aldosteronu (np. spironolaktonu); przy obniżonym ciśnieniu onkotycznym (hipoalbuminemii).

Czynniki wpływające negatywnie:

lipemia, b. silna hiperproteinemia.

93

Manual_new_2012.indb 93

12-12-18 09:14

5 Biochemia

Nazwa testu Spec cPL® Psia specyficzna lipaza trzustkowa

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

1 ml surowicy

ELISA (1)

W tym teście immunologicznym mierzona jest wyłącznie lipaza we krwi; jest ona syntetyzowana przez komórki acinarne części zewnątrzwydzielniczej trzustki. Dlatego test ten jest obecnie najbardziej niezawodnym, przy minimalnej inwazyjności, sposobem rozpoznawania stanów zapalnych trzustki. Metoda odznacza się wysoką swoistością (>95 %) oraz czułością (>95%). Zmiany zapalne w obrębie trzustki prowadzą do podwyższenia poziomu specyficznej lipazy trzustkowej, natomiast wcześniejsze spożycie pokarmu takiego wpływu nie ma. W przeciwieństwie do zwykłych lipaz, na wynik oznaczania specyficznej lipazy trzustkowej nie mają także wpływu nefropatie, hepatopatie, stany zapalne żołądka, zespół Cushinga oraz podawanie glikokortykosterydów. Badanie jest wskazane przy diagnostyce stanów bólowych brzucha, wymiotach, podejrzeniu ostrego bądź przewlekłego zapalenia trzustki oraz w celu wyjaśnienia podwyższonego poziomu lipazy. Występowanie:

Spec fPL® Kocia specyficzna lipaza trzustkowa

trzustka. 0,5 ml surowicy

ELISA (1)

Test ten, podobnie jak Spec cPL® u psów, wykrywa wyłącznie specyficzną lipazę trzustkową u kotów. Test przeznaczony jest do rozpoznawania zarówno przypadków przewlekłych zapalenia trzustki (częstszych u kotów), jak i stanów ostrych i odznacza się dość wysoką swoistością (86 %) oraz czułością (83%). Wskazania: ospałość, zmniejszony apetyt, odwodnienie, utrata masy ciała, żółtaczka, cukrzyca, schorzenia wątroby lub przewodu pokarmowego. Występowanie:

trzustka.

94

Manual_new_2012.indb 94

12-12-18 09:14

5 Biochemia

Nazwa testu cTLI (pies) fTLI (kot)

Ilość/Materiał Uwagi 1 ml surowicy 1 ml surowicy

Metoda CLIA (1) RIA (3)(USA)

Test TLI (Trypsin-Like-Immunoreactivity) mierzy poziom specyficznych dla trzustki enzymów: trypsyny i trypsynogenu we krwi. Na wynik testu nie ma wpływu podawanie uzupełniające enzymów trzustkowych per os. Zmiany zapalne poszczególnych odcinków wydzielniczych trzustki, jak również uprzednie spożycie pokarmu, mogą prowadzić do podwyższenia stężenia TLI w surowicy, a przez to do błędnej interpretacji wyników. Przed pobraniem krwi zwierzęta powinny być głodzone przez co najmniej 6 godzin. Proszę zwrócić uwagę, że np. niewydolność zewnątrzwydzielnicza trzustki (EPI) spowodowana zatkaniem przewodów trzustkowych, nie będzie wykryta za pomocą tej metody (W takim przypadku radzimy określać poziom elastazy 1 w kale u psów). Wskazanie:

diagnostyka niewydolności zewnątrzwydzielniczej trzustki (EPI).

Występowanie:

trzustka.

Wzrost poziomu:

ostre zapalenie trzustki (wzrost krótkotrwały), ostry rzut przewlekłego, nawracającego zapalenia trzustki (w celu wyjaśnienia polecamy określanie specyficznej lipazy trzustkowej).

Spadek poziomu:

przy zewnątrzwydzielniczej niedoczynności trzustki.

Czynniki wpływające negatywnie:

hemoliza.

Troponina I

0,3 ml surowicy (schłodzonej)

CLIA (1)

Wskazanie:

rozpoznanie (ostrych) uszkodzeń mięśnia sercowego.

Występowanie:

mięsień sercowy, (mięsnie szkieletowe).

Podwyższenie poziomu:

ma miejsce przy kardiomiopatiach z uszkodzeniem komórek mięśnia sercowego.

95

Manual_new_2012.indb 95

12-12-18 09:14

5 Biochemia

Nazwa testu Trójglicerydy

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

0,3 ml surowicy, lub osocza z EDTA, Kinetyka enzymów, lub osocza z heparyną fotometria (1)

Wskazanie:

diagnostyka zaburzeń przemiany materii.

Występowanie:

dostarczone z pokarmem (lipidy egzogenne) lub tworzone w wątrobie (lipidy endogenne).

Wzrost poziomu:

pierwotna hiperlipemia (wrodzona): hiperlipemia idiopatyczna (może być częściej stwierdzana u określonych linii takich ras, jak sznaucery miniaturowe i beagle); hipelipemia u koników pony; zespół mobilizacji tłuszczu u bydła.

·

wtórna hiperlipemia (nabyta): po posiłkach (do 12 godzin po spożyciu pokarmu można stwierdzać podwyższony poziom lipidów we krwi), przy cukrzycy, niedoczynności tarczycy, nadczynności kory nadnerczy, zastoju żółci, ostrym zapaleniu trzustki, martwicy trzustki, wysiękowych enteropatiach, zespole nerczycowym; po podaniu glikokortykosterydów; wzrost poziomu trójglicerydów stwierdza się także w okresie „odchudzania” zwierząt otyłych.

Czynniki wpływające negatywnie:

spożycie pokarmu (przed pobieraniem krwi pacjent powinien nie jeść przez 12 godzin).

96

Manual_new_2012.indb 96

12-12-18 09:14

5 Biochemia

Nazwa testu Wapń

Ilość/Materiał Uwagi 0,3 ml surowicy, lub osocza z heparyną

Metoda Fotometria (1)

Wskazania:

p. niżej.

Występowanie:

głównie w kościach.

Wzrost poziomu:

ma miejsce przy pierwotnej i trzeciorzędowej nadczynności przytarczyc, hiperwitaminozie D, niedoczynności kory nadnerczy, kwasicy, nowotworach (lymphoma, adenocarcinoma), guzach z towarzyszącą osteolizą, zapaleniu kości i szpiku kostnego, zrzeszotnieniu kości, schorzeniach nerek, hiperalbuminemii (wzrost frakcji wapnia związanej z białkami), złośliwej hiperkalcemii.

Spadek poziomu:

obserwuje się przy niedoczynności przytarczyc, wtórnej (nerkowej) nadczynności przytarczyc, nefropatiach, hipoalbuminemii, hipowitaminozie D, (martwiczym) zapaleniu trzustki, tężyczce, rzucawce (eclampsia), porażeniu poporodowym, zaburzeniach wchłaniania jelitowego, podwyższonym poziomie kalcytoniny, zatruciu glikolem etylenowym.

Czynniki wpływające negatywnie:

Witamina A

hemoliza, lipemia, EDTA jako antykoagulant. 1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną

HPLC (2)

Wskazania:

– – – – – –

metaplastyczne rogowacenie nabłonków, zwiększona podatność na zakażenia, różne objawy dotyczące oczu, zaburzenia płodności, osteopatie, neuropatie.

Występowanie:

właściwą formą czynną jest retinol, powstający z przekształcenia β-karotenu (z wyjątkiem kotów); głównym miejscem magazynowania jest wątroba.

Spadek poziomu:

na tle żywieniowym, przy niedoborze białek transportowych, biegunkach, zakażeniach i inwazjach pasożytniczych (zwiększone zużycie), hepatopatiach (zaburzenia w magazynowaniu), upośledzonej przemianie karotenu (wysoki poziom azotanów, niedobór fosforanów i witaminy E).

Wzrost poziomu:

na tle żywieniowym.

Uwaga:

Przesyłać materiał schłodzony i zabezpieczony przed światłem ! 97

Manual_new_2012.indb 97

12-12-18 09:14

5 Biochemia

Nazwa testu Witamina B1 (tiamina)

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

1 ml krwi z EDTA

HPLC (2)

Wskazanie:

diagnostyka zaburzeń centralnego układu nerwowego.

Występowanie:

koenzym w metabolizmie ketokwasów (przekształcanie pirogronianu w acetylo-CoA).

Spadek poziomu:

wskutek działania bakterii wytwarzających tiaminazę, na tle żywieniowym (przy podawaniu wyłącznie surowych ryb), przy martwicy kory mózgowej (CCN) u owiec.

Uwaga:

Krew z EDTA musi być zabezpieczona przed światłem !

Witamina B2 (ryboflawina)

0,5 ml krwi z EDTA

HPLC (2)

Wskazania:

– – – – – – –

Występowanie:

uczestniczy w procesach utleniania.

Spadek poziomu:

na tle żywieniowym.

Uwaga:

Krew z EDTA musi być zabezpieczona przed światłem !

Witamina B6 (pirydoksyna)

zahamowanie wzrostu, zaburzenia płodności, schorzenia skóry i wytworów rogowych, niedokrwistość, zmniejszona odporność, zapalenie spojówek/zapalenie rogówki, miopatie.

0,3 ml krwi z EDTA

HPLC (2)

Wskazania:

– niedokrwistości, wychudzenie (małe zwierzęta, koń, bydło). – drgawki (małe zwierzęta), – zaburzenia wzrostu, biegunka, atrofia mięśni (świnia).

Występowanie:

koenzym w metabolizmie aminokwasów; szczególnie duże zapotrzebowanie wykazują koty.

Spadek poziomu:

po lekach (np. penicylaminie), na tle żywieniowym (skrzyp polny).

Uwaga:

Materiał musi być zabezpieczony przed światłem !

98

Manual_new_2012.indb 98

12-12-18 09:14

5 Biochemia

Nazwa testu Witamina B12 (kobalamina)

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

0,3 ml surowicy, lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną

ECLIA (1)

Wskazanie:

diagnostyka schorzeń żołądkowo-jelitowych.

Wskazania:

– rozkład kwasu propionowego, – resynteza z metioniny.

Zmniejszenie poziomu:

ma miejsce przy upośledzonej sprawności resorpcyjnej jelita, niewydolności trzustki (brakujący czynnik wewnątrzpochodny) oraz przy zmniejszonej podaży kobaltu.

Witamina D3 (1,25-di-OH) Witamina D3 (25-OH)

0,5 ml surowicy, lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną 0,5 ml surowicy, lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną

RIA (3) RIA (3)

Wskazanie:

diagnostyka osteopatii.

Występowanie:

wytwarzana w skórze z 7-dehydrocholesterolu lub wchłaniana w jelicie cienkim (z pokarmu); w wątrobie ulega hydroksylacji do 25-hydroksy-cholekalcyferolu, a w nerkach przekształcana w 1, 25-dihydroksy-cholekalcyferol.

Spadek poziomu:

przy hepatopatiach, nefropatiach, nadmiernej podaży fosforanów, intensywnym wzroście, niedoborze promieniowania UV, przewlekłych biegunkach.

Zwiększenie poziomu:

na tle jatrogennym (10-krotne przedawkowanie wit. D) lub żywieniowym.

Witamina E (tokoferol)

0,5 ml surowicy,lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną

HPLC (2)

Wskazania:

diagnostyka miopatii, zatrzymanie łożyska, zaburzenia płodności, „yellow fat disease” (koń, kot).

Znaczenie:

przeciwutleniacz.

Spadek poziomu:

przy niskiej zawartości wit. E w pokarmie (karma źle składowana lub zepsuta), przy dużej zawartości nienasyconych kwasów tłuszczowych w pokarmie, niedoborze wit. A i karotenu, zwiększonym zapotrzebowaniu (u zwierząt wysokowydajnych, przy stresie, hepatopatiach); przy niedoborze selenu.

99

Manual_new_2012.indb 99

12-12-18 09:14

5 Biochemia

Nazwa testu Witamina H (biotyna)

Ilość/Materiał Uwagi 0,3 ml surowicy, lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną

Metoda Enzymbindungsassay (3)

Wskazania:

diagnostyka schorzeń skóry, włosów i rogów, zaburzenia wzrostu, zaburzenia płodności.

Znaczenie:

uczestniczy w licznych procesach karboksylacji; syntetyzowana w jelicie.

Zmniejszenie poziomu: (rzadko)

na tle żywieniowym.

Żelazo

0,3 ml surowicy, lub osocza z heparyną

Fotometria (1)

Wskazanie:

diagnostyka różnicowa niedokrwistości i schorzeń niedoborowych.

Występowanie:

pobierane z pożywieniem, uwalniane przy rozpadzie hemoglobiny.

Wzrost poziomu:

przy niedokrwistości hemolitycznej, hepatopatiach, hemochromatozie.

Spadek poziomu:

ma miejsce przy przewlekłych utratach krwi, u młodych zwierząt żywionych wyłącznie mlekiem, przy zakażeniach, nowotworach i nefropatiach.

Czynniki wpływające negatywnie:

hemoliza.

100

Manual_new_2012.indb 100

12-12-18 09:14

6 Toksykologia oraz wykrywanie leków 6.1 Leki Nazwa testu Bromki

Ilość/Materiał Uwagi 0,5 ml surowicy, lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną

Metoda ICP-MS (1)

Do kontroli poziomu substancji czynnej w ramach terapii bromkiem potasu. Pobranie krwi powinno być wykonane po ok. 1-4 miesiącach od rozpoczęcia terapii lub jej przestawienia, na krótko przed podaniem leku. Następnie co 6-9 mies. należy wykonać badanie kontrolne.

Digoksyna

1 ml surowicy

CLIA (1)

(nie używać probówek z żelem rozdzielającym do analizy surowicy) Do badania poziomu substancji czynnej w ramach terapii digoksyną. Pobranie krwi powinno być wykonane najwcześniej po 10 dniach od rozpoczęcia terapii lub jej przestawienia, po 8 godzinach od podania preparatu.

Fenobarbital

1 ml surowicy

fotomeria (1)

(nie używać probówek z żelem rozdzielającym do analizy surowicy) Do badania poziomu substancji czynnej w ramach terapii fenobarbitalem. Pobranie krwi powinno być wykonane najwcześniej 10 dni od rozpoczęcia terapii lub jej przestawienia, na krótko przed podaniem leku.

101

Manual_new_2012.indb 101

12-12-18 09:14

6 Toksykologia oraz wykrywanie leków 6.2 Toksykologia Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Arsen

0,5 ml surowicy/moczu lub tkanka

Chrom

1 ml surowicy lub tkanka

Kadm

0,5 ml surowicy lub tkanka

ICP-MS (1)

Kobalt

0,5 ml surowicy lub tkanka

ICP-MS (1)

Molibden

1 ml surowicy lub tkanka

Nikiel

0,5 ml surowicy/moczu lub tkanka

ICP-MS (1)

Ołów

0,5 ml krwi z EDTA, lub tkanka

ICP-MS (1)

Tal

0,5 ml surowicy, lub tkanka

ICP-MS (1)

Tal (w moczu)

0,5 ml moczu, lub tkanka

ICP-MS (1)

Tal (we włosach)

włosy, lub tkanka

ICP-MS (1)

ICP-MS (1)

ICP-AES (1)

ICP-AES (1)

Inne pierwiastki – na życzenie Profil metali ciężkich, duży

1ml surowicy+1 ml krwi z EDTA + 5 ml moczu

ICP-MS (1), ICP-AES (1)

Obejmuje badania w kierunku następujących pierwiastków: As, Cd, Cr, Ni, Pb, Tl. Wskazanie:

podejrzenie zatrucia związkami nieorganicznymi, spożycie trucizn lub farb.

Objawy:

– ostre: kolka, wymioty, biegunka, drgawki, niezborność, porażenia, anemia, – przewlekłe: zmiany skórne, bezobjawowo.

102

Manual_new_2012.indb 102

12-12-18 09:14

6 Toksykologia oraz wykrywanie leków 6.3 Wykrywanie leków Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Badanie przy zakupie koni.

Oferujemy Państwu możliwość wykrywania, przy użyciu najnowocześniejszych metod, różnych preparatów leczniczych oraz innych substancji w materiałach pobranych od koni. Stosowanie leków i innych preparatów przed- lub w czasie zawodów (doping) podlega odpowiednim przepisom i regulacjom – krajowym oraz międzynarodowym – dla dobra zwierząt, w imię zasad uczciwej konkurencji, a także dla bezpieczeństwa uczestników zawodów. W ramach tej usługi możliwy jest monitoring następujących preparatów leczniczych:

Monitorowanie niesterydowych leków przeciwzapalnych (NSAID) Badanie w kierunku NSAID obejmuje wykrywanie fenylobutazonu, fluniksyny, ketoprofenu, kwasu salicylowego, meloksykamu i innych.

Monitorowanie glikokortykosteroidów Badanie obejmuje wykrywanie metyloprednizolonu, betametazonu, deksametazonu, triamcinolonu, kortyzolu i innych.

Monitorowanie leków uspokajających Badanie obejmuje wykrywanie acepromazyny, morfiny, flufenazyny, propranololu, diazepamu i innych.

Monitorowanie leków znieczulających miejscowo Badanie obejmuje wykrywanie lidokainy, prokainy, bupiwakainy, mepiwakainy, benzokainy i innych.

Monitorowanie sterydów anabolicznych Uwaga!

Jako materiał do badania pobierany jest wyłącznie mocz!!!

Badanie w kierunku anabolików obejmuje wykrywanie nandrolonu, boldenonu, mesterolonu, metandriolu, stanozololu i innych. Uwaga:

nie są tu potrzebne specjalnie zabezpieczone naczynia – materiał poddawany jest badaniu bezpośrednio po jego otrzymaniu. W przypadku gdy chcieliby Państwo wykonać testy nie wyszczególnione w poniższym zestawieniu, prosimy o kontakt telefoniczny z naszym laboratorium. 103

Manual_new_2012.indb 103

12-12-18 09:14

6 Toksykologia oraz wykrywanie leków 6.3 Wykrywanie leków Nazwa testu Badanie skriningowe substancji obcego pochodzenia

Ilość/Materiał Uwagi 20 ml surowicy/ moczu

Metoda GC/MS, LC/MS (3)

Monitorowanie:

glikokortykosterydów: kortyzol, prednizolon, betametazon, deksametazon, flumetazon, triamcynolon i inne.

Monitorowanie:

niesterydowych leków przeciwzapalnych (NLPZ): fenylobutazon, fluniksyna (megluminian), Rofecoxib, Celecoxib, kwas meklofenamowy, ketoprofen, Vedaprofen, salicylany i inne.

Monitorowanie:

leków uspokajających/trankwilizerów: diazepam, acepromazyna, detomidyna, romifidyna, flufenazyna, ksylazyna i inne.

Monitorowanie:

leków pobudzających: teofilina, teobromina, amfetamina, kofeina i inne.

Monitorowanie:

leków znieczulających miejscowo: lidokaina, prokaina, mepiwakaina, tetrakaina, benzokaina i inne.

Monitorowanie:

innych substancji: clenobuterol, furosemid, barbiturany, opiaty i inne.

Monitorowanie leków przeciwzapalnych

15 ml surowicy/moczu

GC/MS, LC/MS (3)

Glikokortykosterydy + niesterydowe leki przeciwzapalne (p. wyżej).

Monitorowanie leków pobudzających

8 ml surowicy/moczu

GC/MS, CEDIA (3)

Teofilina, teobromina, amfetamina, kofeina.

Monitorowanie NSAID

10 ml surowicy/moczu

GC/MS, LC/MS (3)

Fenylobutazon, fluniksyna (megluminian), Rofecoxib, Celecoxib, kwas meklofenamowy, Ketoprofen, Vedaprofen, salicylany i inne.

Monitorowanie 10 ml surowicy/moczu glikokortykosteroidów

LC/MS, MS (3)

Kortyzol, prednizolon, betametazon, deksametazon, flumetazon, triamcynolon i inne. 104

Manual_new_2012.indb 104

12-12-18 09:14

6 Toksykologia oraz wykrywanie leków 6.3 Wykrywanie leków Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Monitorowanie 10 ml surowicy/moczu leków uspokajających / / trankwilizerów

Metoda LC/MS, MS (3)

Diazepam, acepromazyna, detomidyna, Romifidyna, flufenazyna, ksylazyna i inne.

Monitorowanie leków znieczulających miejscowo

10 ml surowicy/moczu

LC/MS, MS (3)

Prokaina, lidokaina mepiwakaina, tetrakaina, benzokaina i inne.

Monitorowanie 10 ml surowicy/moczu trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych

LC/MS, MS (3)

Doksepina, Imipramina, Clomipramina, Amitriptylina, Trimipramina i inne.

105

Manual_new_2012.indb 105

12-12-18 09:14

7 Schorzenia żołądkowo-jelitowe, wątroba, trzustka 7.1 Schorzenia żołądkowo-jelitowe Nazwa testu Biegunki - profil B

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

3 ml surowicy

(pies, kot) cTLI/fTLI, kwas foliowy, wit. B12.

Biegunki - profil C

kał (co najmniej 1 pełna próbówka)

(1)

(pies, kot, fretka) p.

Biegunki - profil E (pies)

rozdział 16, Mikrobiologia.

kał (co najmniej 1 pełna próbówka) p.

rozdział 16, Mikrobiologia.

Wykrywanie kał, wymaz z prostnicy enteropatogenów jelitowych p.

Wykrywanie pałeczek Salmonella

Wykrywanie laseczek Clostridium sp.

Badanie hodowlane (1)

rozdział 16, Mikrobiologia.

kał, wymaz z prostnicy

p.

(1)

Badanie hodowlane (1)

rozdział 16, Mikrobiologia.

kał

Badanie hodowlane (1)

(badanie ilościowe, bez różnicowania drobnoustrojów) p.

rozdział 16, Mikrobiologia.

Wykrywanie kał enterotoksyny Clostridium perfringens p.

Kwas foliowy

ELISA (2)

rozdział 16, Mikrobiologia.

1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną p.

ECLIA (1)

rozdział 5, Biochemia.

106

Manual_new_2012.indb 106

12-12-18 09:14

7 Schorzenia żołądkowo-jelitowe, wątroba, trzustka 7.1 Schorzenia żołądkowo-jelitowe Nazwa testu Witamina B12 (kobalamina)

Ilość/Materiał Uwagi 1 ml surowicy lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną p.

Krew utajona

Wirusologiczne badanie kału

CLIA (1)

rozdział 5, Biochemia.

kał, 1/3 próbówki kałowej p.

Uwaga:

Metoda

Chromatografia (2)

rozdział 16, Mikrobiologia.

aby nie zafałszowywać wyniku badania, na 3 dni przed pobraniem materiału nie należy podawać mięsa surowego. kał, co najmniej ½ próbówki kałowej

Mikroskop elektronowy (3)

Wydalone z kałem wirusy są wykrywane i klasyfikowane za pomocą mikroskopu elektronowego. też rozdział 13, Choroby zakaźne, wykrywanie korop. nawirusów, rotawirusów i parwowirusów.

Badanie ilościowe jaj pasożytów

kał (min. 2 pełne probóki)

(koń, przeżuwacze, wielbłądowate Nowego świata) p.

Komora do liczenia, flotacja (1) (metoda McMastera)

rozdział 17, Parazytologia.

Profil 1 ml surowicy Trzustkowo-Jelitowy (pies, kot)

Chromatografia (2)

Spec cPL® / Spec fPL®, kwas foliowy, witamina B12, cTLI (pies). p.

opis poszczególnych parametrów.

Pasożyty wewnętrzne

kał, co najmniej ½ próbówki kałowej Metoda flotacji (1) (pies, kot, małpy, świnia, ptaki, małe ssaki) p.

Uwaga:

rozdział 17, Parazytologia.

Do badania na pasożyty proszę zebrać materiał z różnych miejsc !

107

Manual_new_2012.indb 107

12-12-18 09:14

7 Schorzenia żołądkowo-jelitowe, wątroba, trzustka 7.1 Schorzenia żołądkowo-jelitowe Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Pasożyty wewnętrzne

kał, co najmniej 1 pełna próbówka kałowa (koń, wielbłądowate Nowego świata) p.

Pasożyty wewnętrzne

(przeżuwacze)

Pasożyty wewnętrzne (gady)

Pasożyty wewnętrzne

(jeż)

Pasożyty płucne

(wszystkie zwierzęta z wyj. ptaków)

Metoda flotacji/ metoda sedymentacji/ larwoskopia (1)

rozdział 17, Parazytologia.

kał, co najmniej 1 pełna próbówka kałowa

p.

Preparat bezpośr. barwiony i nie barwiony metoda flotacji (1)

rozdział 17, Parazytologia.

kał, co najmniej 1 pełna próbówka kałowa

p.

Metoda flotacji/ metoda sedymentacji/ larwoskopia (1)

rozdział 17, Parazytologia.

kał, co najmniej ½ próbówki kałowej

p.

Metoda flotacji / metoda sedymentacji (1)

rozdział 17, Parazytologia.

kał, co najmniej 1 pełna próbówka kałowa

p.

Metoda

Larwoskopia (met. Baermann-Wetzela)(1)

rozdział 17, Parazytologia.

Wykrywanie jaj przywr kał, co najmniej

Metoda sedymentacji (1)

1 pełna próbówka kałowa p.

Wykrywanie antygenu lamblii (Giardia sp.)

rozdział 17, Parazytologia.

kał, porcja wielkości grochu

p.

ELISA (1)

rozdział 17, Parazytologia.

108

Manual_new_2012.indb 108

12-12-18 09:14

7 Schorzenia żołądkowo-jelitowe, wątroba, trzustka 7.1 Schorzenia żołądkowo-jelitowe Nazwa testu Wykrywanie antygenu Cryptosporidium sp.

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

kał, porcja wielkości grochu

ELISA (1)

p.

rozdział 17, Parazytologia.

Diagnostyka parwowirozy/panleukopenii. Wykrywanie antygenu parwowirusów (pies, kot)

kał (porcja wielkości grochu), wymaz z prostnicy kał (pies) p.

Immunochromatografia (1)

rozdział 13, Choroby zakaźne.

Wykrywanie 0,5 ml surowicy przeciwciał przeciwko parwowirusom (pies, kot) p.

EIA (1)

Odczyn zahamowania hemaglutynacji (1)

rozdział 13, Choroby zakaźne.

Diagnostyka zakażeń rotawirusami. Wykrywanie antygenu rotawirusów

kał (porcja wielkości grochu)

p.

Immunochromatografia (1)

rozdział 13, Choroby zakaźne.

Diagnostyka zakażeń Helicobacter sp.

Wykrywanie DNA Helicobacter

p.

rozdizał 13, Choroby zakaźne.

p.

rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

bioptat żołądka, kał

p.

PCR (1)

rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

109

Manual_new_2012.indb 109

12-12-18 09:14

7 Schorzenia żołądkowo-jelitowe, wątroba, trzustka 7.2 Choroby wątroby Nazwa testu Profil wątrobowy 1

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

1 ml surowicy

Mocznik (BUN), bilirubina, ALT (GPT), AP, γ-GT, GLDH, AST (GOT), kwasy żółciowe, albuminy.

Profil wątrobowy 2 (pies, kot)

1 ml surowicy + 1 ml krwi z EDTA + 1 ml osocza cytrynianowego zamrożonego + rozmaz krwi

Profil wątrobowy 1 + morfologia „mała”, Quick-Test (PT), aPTT, elektroforeza białek surowicy.

Diagnostyka zakaźnego zapalenia wątroby u psów (hepatitis contagiosa canum). Wykrywanie 0,5 ml surowicy przeciwciał przeciwko adenowirusom (pies) p.

OWD (3)

rozdział 13, Choroby zakaźne.

Diagnostyka leptospirozy. Wykrywanie przeciwciał przeciwko Leptospira

1 ml surowicy

p.

Wykrywanie DNA Leptospira

MAR (1)

rozdział 13, Choroby zakaźne.

2 ml krwi z EDTA,

PCR (1)

5 ml moczu, płyn wodnisty oka, ciało szkliste p.

rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

110

Manual_new_2012.indb 110

12-12-18 09:14

7 Schorzenia żołądkowo-jelitowe, wątroba, trzustka 7.3 Schorzenia części zewnątrzwydzielniczej trzustki Nazwa testu Profil biegunkowy B

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

3 ml surowicy

(pies, kot)

cTLI/fTLI, kwas foliowy, wit. B12. p. – rozdział 5, Biochemia, opis poszczególnych parametrów.

Profil biegunkowy E

kał (co najmniej 1 pełna próbówka)

(1)

(pies)

p.

cTLI (pies)

1 ml surowicy (osocza z EDTA, osocza z heparyną) p.

fTLI (kot)

rozdział 16, Mikrobiologia.

rozdział 5, Biochemia.

1 ml surowicy, osocza z EDTA, osocza z heparyną p.

ELISA (1)

rozdział 5, Biochemia.

Specyficzna lipaza 0,5 ml surowicy trzustkowa (Spec fPL®) (kot) p.

RIA (3)

rozdział 5, Biochemia.

Specyficzna lipaza 1 ml surowicy trzustkowa (Spec cPL®) (pies) p.

CLIA (1)

ELISA (1)

rozdział 5, Biochemia.

Profil 1 ml surowicy Trzustkowo-Jelitowy (pies, kot) Spec cPL®/ Spec fPL®, kwas foliowy, witamina B12, cTLI (pies). p. rozdział 5, Biochemia.

111

Manual_new_2012.indb 111

12-12-18 09:14

7 Schorzenia żołądkowo-jelitowe, wątroba, trzustka 7.3 Schorzenia części zewnątrzwydzielniczej trzustki Nazwa testu Elastaza

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

kał, porcja wielkości grochu

ECLIA (1)

p.

Kwas foliowy

1 ml surowicy, osocza z EDTA, osocza z heparyną p.

Witamina B12 (kobalamina)

rozdział 16, Mikrobiologia.

rozdział 5, Biochemia.

1 ml surowicy, osocza z EDTA, osocza z heparyną p.

CLIA (1)

rozdział 5, Biochemia.

Stopień trawienia kał (porcja wielkości grochu) pokarmu (test strawności) p.

ECLIA (1)

Badanie mikroskopowe (1)

rozdział 16, Mikrobiologia.

112

Manual_new_2012.indb 112

12-12-18 09:14

8 Nerki oraz przewody wyprowadzające mocz 8.1 Badania krwi Nazwa testu Profil nerkowy

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

1 ml surowicy

(1)

Mocznik (BUN), kreatynina, białko całkowite, sód, potas, wapń, fosforany.

Wykrywanie DNA Leptospira

0,5 ml krwi z EDTA, lub 5 ml moczu, lub płyn wodnisty oka, lub ciało szkliste p.

Wykrywanie przeciwciał przeciwko Leptospira

rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

1 ml surowicy

p.

PCR (1)

MAR (1)

rozdział 13, Choroby zakaźne.

Zmodyfikowany klirens 4 x 0,5 ml surowicy kreatyniny egzogennej

Fotometria (1)

Postępowanie to służy ocenie wydolności filtracyjnej kłębuszków nerkowych. Wyliczenie opiera się na szybkości usuwania z surowicy substancji wskaźnikowej pochodzenia egzogennego – kreatyniny. Po pobraniu krwi dla określenia stężenia podstawowego kreatyniny endogennej w surowicy oraz iniekcji markera (kreatyniny egzogennej), pobierane są w czasie 3 – 8 godzin 3 dalsze próbki krwi. W celu zamówienia markera (kreatyniny), jak również dla dokładniejszych wskazówek odnośnie przeprowadzenia testu, proszę zwrócić się do laboratorium.

Diagnostyka 1 ml surowicy + 1 ml krwi z EDTA wielomoczu/ + rozmaz krwi + 10 ml moczu wzmożonego pragnienia (polidypsja/poliuria) Obraz różnicowy krwi, kreatynina, wapń, sód, potas, glukoza, fruktozamina, ALT, fosfataza zasadowa, kwasy żółciowe, białko całkowite, albuminy, badanie ogólne moczu, badanie osadu moczu, stosunek białek do kreatyniny, stosunek kortyzolu do kreatyniny (pies), FT4 (kot).

113

Manual_new_2012.indb 113

12-12-18 09:14

8 Nerki oraz przewody wyprowadzające mocz 8.2 Badania moczu Nazwa testu Badanie ogólne moczu

Ilość/Materiał Uwagi 5 ml moczu

Metoda Paski diagnostyczne, refraktometr (1)

pH, białko, glukoza, azotyny, ciała ketonowe, krew, bilirubina, urobilinogen, ciężar właściwy.

Badanie osadu moczu Wykrywanie leukocytów, erytrocytów, nabłonków, kryształów, cylindrów.

5 ml moczu

Badanie mikroskopowe (1)

Przechowywanie moczu prowadzi do zmian w obrębie komórek oraz namnażania się bakterii. Do momentu wysłania mocz powinien być przechowywany w lodówce; jednak chłodzenie może prowadzić z kolei do tworzenia się kryształów, które nie występowały w świeżo oddanym moczu. W przypadku stwierdzenia obecności azotynów albo bakterii w osadzie, powinno być dodatkowo wykonane badanie bakteriologiczne. W tym celu prosimy o ponowne nadesłanie jałowo pobranego moczu.

Stosunek białek do kreatyniny Wskazania:

1 ml moczu

Fotometria (1)

nefropatie, różnicowanie białkomoczu. Z uwagi na dobrą korelację ilorazu białko/kreatynina z dobowym wydalaniem białek, test ten służy do ustalania przyczyny białkomoczu. Z powodu swej wysokiej czułości może być on zastosowany do wczesnego wykrywania nieprawidłowości dotyczących kłębuszków nerkowych. Kreatynina służy jedynie jako wartość odniesienia.

Zwiększenie ilorazu:

białko/kreatynina ma miejsce przy białkomoczu nerkowym i pozanerkowym.

Wzros dużego stopniat:

stwierdza się przy kłębuszkowym zapaleniu nerek i amyloidozie nerek.

Wzrost średniego stopnia:

przy śródmiąższowym zapaleniu nerek i przewlekłych nefropatiach.

Czynniki wpływające negatywnie:

ropomocz, krwiomocz.

114

Manual_new_2012.indb 114

12-12-18 09:14

8 Nerki oraz przewody wyprowadzające mocz 8.2 Badania moczu Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Elektroforeza 5 ml moczu SDS-PAGE (elektroforeza białek moczu) Wskazanie:

Metoda Elektroforeza SDS-PAGE (3)

dla dalszego różnicowania białkomoczu. Za pomocą tej techniki może być oceniany nie tylko profil białek występujących w moczu, ale również stwierdzenie wydalania obecności poszczególnych białek o określonych masach cząsteczkowych. Ilość i skład białek pojawiających się w moczu pozwalają na wnioski co do lokalizacji oraz wielkości uszkodzenia nerek (różnicowanie uszkodzeń dotyczących kłębuszków i cewek nerkowych). Można przy tym odróżnić pozanerkowe przyczyny białkomoczu.

W warunkach fizjologicznych: białka o m.cz. > 67000 D są zatrzymywane przez błonę podstawną kłębuszków nerkowych; tylko niewielka część ulega filtracji. Białka o m.cz. < 40000 D przechodzą przez błonę filtracyjną, jednak większa ich część ulega wtórnej resorpcji w kanalikach nerkowych. W przypadku białkomoczu przednerkowego:

dochodzi do wzrostu ilości białek drobnocząsteczkowych (np. białka Bence-Jonesa, mioglobina, hemoglobina, α1mikroglobulina).

Białkomocz kłębuszkowy:

polega na zwiększeniu ilości białek wielkocząsteczkowych: - filtracja w kłębuszkach jest – upośledzona, - wchłanianie zwrotne w kanalikach – niezaburzone. Dopiero przy przekroczeniu zdolności kanalików do resorpcji zwrotnej dochodzi do białkomoczu kłębuszkowego. W elektroforegramie występują albuminy i ewent. IgG.

Białkomocz cewkowy:

wzrost ilości białek drobnocząsteczkowych: - filtracja w kłębuszkach jest – prawidłowa, - wchłanianie zwrotne w kanalikach – upośledzone. W elektroforegramie stwierdza się albuminy, α1- mikroglobuliny.

Białkomocz kłębuszkowo-cewkowy:

wzrost ilości białek drobnocząsteczkowych i wielkocząsteczkowych: - filtracja w kłębuszkach jest – upośledzona, - wchłanianie zwrotne w kanalikach – również upośledzone. Stwierdza się IgG, albuminy, α1- mikroglobuliny.

Białkomocz zanerkowy:

wzrost białek wielkocząsteczkowych o m.cz.> 250000 D – w przypadku krwawienia w odcinkach położonych za kłębuszkami nerkowymi oraz stanów zapalnych przewodów wyprowadzających mocz. W elektroforegramie stwierdza się: IgG, albuminy. 115

Manual_new_2012.indb 115

12-12-18 09:14

8 Nerki oraz przewody wyprowadzające mocz 8.2 Badania moczu Nazwa testu Określanie ciśnienia osmotycznego Obniżenie:

Analiza kamieni moczowych

Ilość/Materiał Uwagi 2 ml moczu

Metoda Pomiar obniżenia punktu zamrażania (3)

ma miejsce przy przewlekłej niewydolności nerek (rzadko przy ostrej niewydolności nerek). kamień moczowy

FT-IR (1)

Określa się wielkość, kształt, wygląd oraz skład chemiczny (spektrometria w podczerwieni).

Badanie mocz (jałowy) bakteriologiczne (w warunkach tlenowych)

Badanie hodowlane (1)

Hodowla w warunkach tlenowych umożliwia wykazanie przeważającej większości patogennych gatunków bakterii. W badaniu bakteriologicznym określa się i podaje gatunek bakterii oraz ich liczbę w moczu. Dodatkowo wykonywane wykrywanie substancji hamujących daje wskazówkę odnośnie wydalania z moczem związków przeciwbakteryjnych. p.

rozdział 16, Mikrobiologia.

116

Manual_new_2012.indb 116

12-12-18 09:14

8 Nerki oraz przewody wyprowadzające mocz 8.2 Badania moczu Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Badanie monitorujące 1 ml moczu w kierunku raka z komórek przejściowych moczowodu (T-cell carcinoma, TCC) (tylko pies)

Metoda Aglutynacja lateksowa (2)

Test ten służy jako badanie skriningowe u psów, które są (np. genetycznie) predysponowane do nowotworów układu moczowego. Przy już rozpoznanych guzach test nadaje się tylko wtedy, gdy nie występuje krwiomocz! Rak komórek przejściowych (TCC, Transitional Cell Carcinoma) stanowi największą część nowotworów złośliwych dolnych odcinków układu moczowego u psów. Występuje on w postaci pojedynczych lub licznych guzów i odznacza się przy zaawansowanym stanie przerzutami do okolicznych węzłów chłonnych i innych narządów. Za pomocą testu aglutynacji biernej (z przeciwciałami opłaszczonymi na cząstkach lateksu) wykrywane są w moczu kompleksy białkowe związane z TCC (czułość 90 %, specyficzność 78 %). Uwaga:

Wyniki fałszywie dodatnie są możliwe przy: - krwiomoczu, - znacznym białkomoczu, - znacznym cukromoczu, - ropomoczu. Stabilność próbki: 48 godz. (jeśli nie ma gwarancji, że próbka dotrze w tym czasie do laboratorium, proszę nadesłać ją w stanie głębokiego zamrożenia).

117

Manual_new_2012.indb 117

12-12-18 09:14

9 Układ mięśniowy, układ kostny, stawy 9.1 Choroby zakaźne układu mięśniowego Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Toksoplazmoza. p.

rozdział 13, Choroby zakaźne.

Bezpośrednie kał (co najmniej wykazanie toksoplazm ½ próbówki kałowej) p.

Wykazywanie Toxoplasma gondii (wykrywanie DNA)

rozdział 13, Choroby zakaźne.

punktat, płyn mózgowo-rdzeniowy bioptat mięśni

p.

PCR (1)

rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

Wykrywanie 1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, przeciwciał przeciwko lub osocza z heparyną Toxoplasma p.

Metoda flotacji (1)

IF (1)

rozdział 13, Choroby zakaźne.

Zarażenia wywołane przez Neospora. p.

rozdział 13, Choroby zakaźne.

Wykrywanie 1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, przeciwciał przeciwko lub osocza z heparyną Neospora p.

IF (1)

rozdział 13, Choroby zakaźne.

118

Manual_new_2012.indb 118

12-12-18 09:14

9 Układ mięśniowy, układ kostny, stawy 9.2 Choroby niezakaźne układu mięśniowego Nazwa testu Profil mięśniowy

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

1 ml surowicy

CK, LDH, AST (GOT), wapń, żelazo. p.

Mleczany

0,3 ml krwi z NaF p.

Witamina E (tokoferol)

Fotometria (1)

rozdział 5, Biochemia.

2 ml surowicy, lub osocza z EDTA,

HPLC (3)

lub osocza z heparyną p.

Selen

rozdział 13, Choroby zakaźne.

rozdział 5, Biochemia.

1 ml surowicy, włosy

p.

ICP-AES (1), ICP-MS (1) ICP-AES (2)

rozdział 5, Biochemia.

Diagnostyka myasthenia gravis. p.

rozdział 14, Immunologia i alergia.

Wykrywanie 1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, przeciwciał lub osocza z heparyną przeciwko receptorowi acetylocholinowemu p.

RIA (3)

rozdział 14, Immunologia i alergia.

HYPP (Hyperkalemic periodic paralysis). HYPP

1 ml krwi z EDTA p.

PCR (1)

rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

119

Manual_new_2012.indb 119

12-12-18 09:14

9 Układ mięśniowy, układ kostny, stawy 9.3 Choroby niezakaźne układu kostnego Nazwa testu Witamina D3 (1,25-di-OH)

Witamina D3 (25-OH)

Ilość/Materiał Uwagi 3 ml surowicy, lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną 2 ml surowicy, lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną p.

Metoda RIA (3) RIA (3)

rozdział 5, Biochemia.

120

Manual_new_2012.indb 120

12-12-18 09:14

9 Układ mięśniowy, układ kostny, stawy 9.4 Choroby zakaźne stawów Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Maź stawowa.

Maź stawowa jest z reguły klarowna i uboga w komórki. Przy schorzeniach stawów określanie rodzaju komórek oraz zawartości białka w mazi może wyjaśnić charakter i genezę choroby. Pozwala na rozróżnienie przyczyn urazowych, ostrych procesów zapalnych lub zakaźnych oraz schorzeń zwyrodnieniowych stawów.

Badanie mazi stawowej – profil 1

1 ml mazi stawowej

Liczba komórek, białko całkowite, barwa, lepkość, zmętnienie.

Badanie mazi stawowej – profil 2

2 ml mazi stawowej

Profil 1 + cytologia. Uwaga:

Już w ciągu kilku godzin po pobraniu mazi stawowej może dochodzić w niej do zmian, które mają wyraźny wpływ na wynik badania (m.in. poprzez lizę komórek). Do badań cytologicznych można ewentualnie przygotować również rozmaz osadu (po 3-5 minutowym wirowaniu przy 1500 obr./min.). W przypadku występowania drobnoustrojów chorobotwórczych przeprowadzana jest zasadniczo ich identyfikacja oraz badanie wrażliwości na antybiotyki.

Diagnostyka boreliozy. Diagnostyka Borrelia płyn mózgowo-rdzeniowy, burgdorferi sensu lato punktat, tkanki, kleszcz

RT-PCR (1)

(wykrywanie DNA) p.

Wykrywanie przeciwciał (IgM, IgG) przeciwko Borrelia

rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną

p.

ELISA (1)

rozdział 13, Choroby zakaźne.

121

Manual_new_2012.indb 121

12-12-18 09:14

9 Układ mięśniowy, układ kostny, stawy 9.4 Choroby zakaźne stawów Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Wykrywanie 1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, przeciwciał przeciwko lub osocza z heparyną Borrelia p.

Metoda Immunoblot (1)

rozdział 13, Choroby zakaźne.

Wykrywanie 1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, przeciwciał przeciwko lub osocza z heparyną C6 Borrelia

ELISA (1)

(badanie jakościowe)

p.

Borrelia Quant C6®

rozdział 13, Choroby zakaźne.

1 ml surowicy

ELISA (1)

(pies)

Wykrywanie przeciwciał przeciwko C6 Borrelia (badanie ilościowe). p.

rozdział 13, Choroby zakaźne.

122

Manual_new_2012.indb 122

12-12-18 09:14

9 Układ mięśniowy, układ kostny, stawy 9.5 Choroby niezakaźne stawów Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Reumatoidalne zapalenie wielostawowe (Polyarthritis rheumatoides). Czynniki reumatoidalne

1 ml surowicy

p.

Odczyn aglutynacji (1)

rozdział 14, Immunologia i alergia.

Układowy toczeń rumieniowaty (SLE). Przeciwciała 1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, przeciwjądrowe (ANA) p.

IF (1)

rozdział 14, Immunologia i alergia.

123

Manual_new_2012.indb 123

12-12-18 09:14

10 Ośrodkowy układ nerwowy 10.1 Choroby zakaźne centralnego układu nerwowego Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Bornaska choroba. p.

rozdział 13, Choroby zakaźne

Wykrywanie przeciwciał przeciwko wirusowi choroby bornaskiej

1 ml surowicy, lub osocza z EDTA,

IF (3)

lub osocza z heparyną, lub płynu mózgowo-rdzeniowego p.

rozdział 13, Choroby zakaźne

Borelioza. Diagnostyka Borrelia płyn mózgowo-rdzeniowy, burgdorferi sensu lato punktat, tkanki, kleszcz

RT-PCR (1)

(wykrywanie DNA) p.

Wykrywanie przeciwciał (IgM, IgG) przeciwko Borrelia

rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną

p.

rozdział 13, Choroby zakaźne.

Wykrywanie 1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, przeciwciał przeciwko lub osocza z heparyną Borrelia p.

ELISA (1)

Immunoblot (1)

rozdział 13, Choroby zakaźne.

Wykrywanie 1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, przeciwciał przeciwko lub osocza z heparyną C6 Borrelia

ELISA (1)

(badanie jakościowe)

p.

rozdział 13, Choroby zakaźne.

124

Manual_new_2012.indb 124

12-12-18 09:14

10 Ośrodkowy układ nerwowy 10.1 Choroby zakaźne centralnego układu nerwowego Nazwa testu Borrelia Quant C6®

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

1 ml surowicy

ELISA (1)

(pies)

Wykrywanie przeciwciał przeciwko C6 Borrelia (badanie ilościowe). p.

rozdział 13, Choroby zakaźne.

CAE (Caprine Arthritis and Encephalitis – zapalenie stawów i mózgu kóz). Wykrywanie 1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, przeciwciał przeciwko lub osocza z heparyną wirusowi CAE p.

ELISA (3)

rozdział 13, Choroby zakaźne.

Encephalitozoonoza/Nosematoza. Wykrywanie Encephalitozoon cuniculi

1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną oraz/lub 3 ml moczu p.

IF (3)

rozdział 13, Choroby zakaźne.

FIP (Zakaźne zapalenie otrzewnej kotów). Wykrywanie punktat, lub płyn mózgowo-rdzeniowy, PCR (1) koronawirusów lub 1ml krwi z EDTA, lub kał / wymaz z prostnicy kotów (wykrywanie RNA) p.

rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

Wykrywanie 1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, przeciwciał przeciwko lub osocza z heparyną koronawirusowi kociemu (przeciwciała przeciwko FIP) p.

IF (3)

rozdział 13, Choroby zakaźne.

125

Manual_new_2012.indb 125

12-12-18 09:14

10 Ośrodkowy układ nerwowy 10.1 Choroby zakaźne centralnego układu nerwowego Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

FSME (Wiosenno-letnie zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego). Wykrywanie wirusa 0,5 ml płynu mózgowo-rdzeniowego; wiosenno-letniego kleszcz zapalenia mózgu i rdzenia kręgowego (RNA) p. p.

rozdział 13, Choroby zakaźne. rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

Wykrywanie 1 ml surowicy przeciwciał przeciwko wirusowi FSME p.

PCR (1)

OWD (3)

rozdział 13, Choroby zakaźne.

Herpeswirus psów (CHV 1) – zakażenia. Wykrywanie CHV 1 (DNA)

suche wymazy: z pochwy, nosa, gardła PCR (1) lub tkanki, lub poronione płody/błony płodowe p. p.

Wykrywanie przeciwciał przeciwko CHV 1

rozdział 13, Choroby zakaźne. rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

1 ml surowicy

p.

Odczyn seroneutralizacji (3)

rozdział 13, Choroby zakaźne.

Herpeswirus koni – zakażenia. Wykrywanie

(Wykrywanie DNA EHV-1/2/4/5)

suche wymazy: z nosa, gardła, spojówek PCR (1) lub wydzielina z tchawicy, lub 2 ml krwi z EDTA, lub wody płodowe, lub płyn mózgowo-rdzeniowy p.

rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

126

Manual_new_2012.indb 126

12-12-18 09:14

10 Ośrodkowy układ nerwowy 10.1 Choroby zakaźne centralnego układu nerwowego Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Wykrywanie 1 ml surowicy przeciwciał przeciwko EHV-1/4 p.

Metoda Odczyn seroneutralizacji (3)

rozdział 13, Choroby zakaźne.

Herpeswirus kotów (FHV 1) – zakażenia. Wykrywanie FHV 1

(DNA)

suche wymazy: z nosa, gardła, rogówki/spojówki, pochwy, lub poroniony płód/łożysko

rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

p.

Wykrywanie przeciwciał przeciwko FHV 1

PCR (1)

1 ml surowicy

p.

Odczyn seroneutralizacji (3)

rozdział 13, Choroby zakaźne.

Maedi/Visna. Wykrywanie 1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, przeciwciał przeciwko lub osocza z heparyną wirusowi choroby Maedi-Visna p.

ELISA (3)

rozdział 13, Choroby zakaźne.

Neospora sp. – zakażenia. Wykrywanie 1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, przeciwciał przeciwko lub osocza z heparyną Neospora caninum p.

Wykrywanie Neospora sp.

rozdział 13, Choroby zakaźne.

0,5 ml płynu mózgowo-rdzeniowego, kał p.

IF (3)

RT-PCR (1)

rozdział 13, Choroby zakaźne.

127

Manual_new_2012.indb 127

12-12-18 09:14

10 Ośrodkowy układ nerwowy 10.1 Choroby zakaźne centralnego układu nerwowego Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Toksoplazmoza. Bezpośrednie Kał (co najmniej wykazanie toksoplazm ½ probówki kałowej) p.

Wykrywanie Toxoplasma gondii (DNA)

metoda flotacji (1)

rozdział 13, Choroby zakaźne.

1 ml krwi z EDTA, lub płun mózgowo-rdzeniowy, lub suchy wymaz z pochwy, lub wypłuczyny z oskrzeli, lub łożysko/płód p.

PCR (1)

rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

Wykrywanie 1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, przeciwciał lub osocza z heparyną przeciwko Toxoplasma p.

IF (1)

rozdział 13, Choroby zakaźne.

Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego. Prosimy zwrócić uwagę, że już po 4 godz. po pobraniu może dojść do zmian mających znaczny wpływ na wynik badania. Do badania cytologicznego można ewentualnie przygotować rozmaz osadu płynu mózgowo-rdzeniowego (po wirowaniu 5 min. przy 1000 obr./min.) Przy użyciu metody PCR można wykryć w płynie mózgowo-rdzeniowym różnorodne czynniki zakaźne. p.

rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

PMR – profil 1 ok. 3 ml PMR (płyn mózgowo-rdzeniowy) Liczba komórek (leukocyty, erytrocyty), białko całkowite. Uwaga:

określanie liczby komórek powinno być wykonywane tak szybko, jak tylko możliwe (najpóźniej do 4 godz. od pobrania materiału), ponieważ komórki bardzo szybko ulegają lizie w ubogim w białka środowisku PMR. Transport ma negatywny wpływ na wynik.

128

Manual_new_2012.indb 128

12-12-18 09:14

10 Ośrodkowy układ nerwowy 10.1 Choroby zakaźne centralnego układu nerwowego Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

PMR – profil 2 ok. 3 ml PMR (płyn mózgowo-rdzeniowy) Profil 1 + cytologia. Uwaga:

określanie liczby komórek powinno być wykonywane tak szybko, jak tylko możliwe (najpóźniej do 4 godz. od pobrania materiału), ponieważ komórki bardzo szybko ulegają lizie w ubogim w białka środowisku PMR. Transport ma negatywny wpływ na wynik.

PMR – profil 3 ok. 3 ml PMR (płyn mózgowo-rdzeniowy) Profil 2 + bakteriologia (tlenowo i beztlenowo). Uwaga:

określanie liczby komórek powinno być wykonywane tak szybko, jak tylko możliwe (najpóźniej do 4 godz. od pobrania materiału), ponieważ komórki bardzo szybko ulegają lizie w ubogim w białka środowisku PMR. Transport ma negatywny wpływ na wynik. W przypadku stwierdzenia drobnoustrojów patogennych przeprowadzana jest zwykle ich identyfikacja oraz antybiogram.

129

Manual_new_2012.indb 129

12-12-18 09:14

10 Ośrodkowy układ nerwowy 10.2 Choroby niezakaźne centralnego układu nerwowego Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Zespół wątrobowo-mózgowy. Amoniak

1 ml zamrożonego osocza z EDTA p.

Uwaga:

Test tolerancji na związki amonowe

Fotometria (1)

rozdział 5, Biochemia.

krew pobierać do wcześniej schłodzonych naczyń, zaraz zamknąć, wirować i osocze zamrozić; przesyłać w stanie głębokiego zamrożenia. Pacjent musi być przez 12 godz na czczo ! 2 x 1 ml zamrożonego osocza z EDTA

Wykonanie i interpretacja – p.

Fotometria (1)

rozdział 5, Chemia kliniczna

Badanie stężenia czynnego preparatów przeciwpadaczkowych. Bromki

1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną p.

Fenobarbital

ICP-MS (1)

rozdział 6, Toksykologia i wykrywanie leków.

1 ml surowicy p.

CLIA (1)

rozdział 6, Toksykologia i wykrywanie leków.

130

Manual_new_2012.indb 130

12-12-18 09:14

11 Choroby skóry 11.1 Zakaźne choroby skóry Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Świerzb wywołany przez Sarcoptes sp. Wykrywanie przeciwciał przeciwko Sarcoptes

1 ml surowicy, lub osocza z EDTA,

ELISA (1)

lub osocza z heparyną p.

rozdział 13, Choroby zakaźne.

Ektopasożyty. Ektopasożyty

zeskrobiny, włosy, strupy p.

Badanie mikroskopowe (1)

rozdział 17, Parazytologia.

Mikrobiologia Badanie bakteriologiczne

wymaz i/lub tkanka

Badanie hodowlane (1)

(hodowla w warunkach tlenowych) p.

Badanie w kierunku dermatofitów /grzybów skórnych

rozdział 16, Mikrobiologia.

zeskrobiny skóry, włosy

p.

rozdział 16, Mikrobiologia.

Badanie w kierunku wymaz i/lub tkanka grzybów drożdżopodobnych i pleśniowych p. Uwaga:

Badanie mikroskopowe (1)

Badanie mikroskopowe (1)

rozdział 16, Mikrobiologia.

Wymazy bakteriologiczne z przewodu słuchowego są zawsze poddawane przez nas badaniu mikologicznemu w kierunku drożdżaków (w ramach jednej opłaty za badanie bakteriologiczne). Należy na skierowaniu zaznaczyć miejsce pobrania wymazu.

131

Manual_new_2012.indb 131

12-12-18 09:14

11 Choroby skóry 11.1 Zakaźne choroby skóry Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Leiszmanioza. Wykrywanie Leishmania sp. (DNA)

bioptaty: ze skóry, wątroby, śledziony, lub punktat z węzłow chłonnych, lub suchy wymaz z nosa p.

rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

Wykrywanie 1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, przeciwciał lub osocza z heparyną przeciwko Leishmania p.

RT- PCR (1)

IF (1)

rozdział 13, Choroby zakaźne.

132

Manual_new_2012.indb 132

12-12-18 09:14

11 Choroby skóry 11.2 Alergiczne/niezakaźne choroby skóry Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Diagnostyka alergii. p.

rozdział 14, Immunologia i alergia.

Wykrywanie 1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, przeciwciał lub osocza z heparyną przeciwjądrowych (ANA) p.

Witamina H (biotyna)

(surowica, włosy)

rozdział 5, Biochemia.

0,5 ml surowicy, lub włosy, lub mocz p.

Cynk

rozdział 14, Immunologia i alergia.

1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, immunologiczna lub osocza z heparyną reakcja enzymatyczna (3) p.

Tal (włosy, mocz)

IF (1)

rozdział 6, Toksykologia i wykrywanie leków.

1 ml surowicy, lubosocza z EDTA, lub osocza z heparyną p.

ICP-MS (1)

ICP-AES (1, 2)

rozdział 5, Biochemia.

Choroby skóry na tle hormonalnym p.

rozdział 12, Endokrynologia.

Badanie histologiczne skóry p.

rozdział 18, Histologia.

133

Manual_new_2012.indb 133

12-12-18 09:14

12 Endokrynologia 12.1 Hormony/zaburzenia czynnościowe kory nadnerczy Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Nadczynność kory nadnerczy (zespół Cushinga). Zespół Cushinga jest jednym z najczęstszych zaburzeń endokrynologicznych u psów, rzadko natomiast występuje u kotów. Schorzenie występuje na ogół u starszych zwierząt (powyżej 6. roku), z mniej więcej równą częstością u obu płci. Rasami predysponowanymi są pudle, jamniki, beagle, boksery, teriery, owczarki niemieckie oraz labradory. Ze względu na etiologię, wyróżnia się: a.

Postać przysadkową zespołu Cushinga (Pituitary Dependent Hyperadrenocorticism, PDH). Spowodowany jest przez gruczolaka przysadki (rzadziej przez gruczolakoraka); wskutek stale zwiększonego wydzielania ACTH dochodzi do obustronnego rozrostu kory nadnerczy i wzmożonej sekrecji kortyzolu. Ta forma powoduje u psów ok. 80 – 85 % przypadków zespołu Cushinga.

b.

Postać nadnerczową zespołu Cushinga Cushinga (Functional Adrenocortical Tumor, FAT). W ok. 15 – 20% przypadków choroby do nadmiernej produkcji kortyzolu prowadzą autonomiczne gruczolaki lub gruczolakoraki kory nadnerczy.

c.

Jatrogenny zespół Cushinga Wskutek długotrwałego podawania egzogennych glikokortykosterydów dochodzi do wystąpienia typowych dla schorzenia objawów.

Wskutek nadmiernego uwalniania kortyzonu dochodzi do zwiększonej glukoneogenezy, immunosupresji, działania przeciwzapalnego, katabolizmu białek oraz zwiększonej lipolizy. Częstymi objawami klinicznymi są: – polyuria/polydipsia, – polyphagia, – otyłość brzuszna, – obwisły brzuch (powiększenie wątroby, osłabienie mięśni, gromadzenie się tłuszczu w obrębie jamy brzusznej), – przerzedzenie włosów, wyłysienia (po wystrzyżeniu włosy odrastają b. słabo) – cienka skóra, – sapanie, – osłabienie mięśni, zanik mięsni. U koni zespół Cushinga stanowi jedyną często występującą i znaczącą endokrynopatię i jest schorzeniem starych koni. Powodem jest dysfunkcja części pośredniej przysadki. Typowymi zmianami klinicznymi są nadmierne owłosienie (hirsutismus), zanik mięśni, nieprawidłowe rozmieszczenie tkanki tłuszczowej, zmniejszenie wydolności, polydipsia/ polyuria, często nawracający ochwat. Aby wyniki wszystkich testów były miarodajne, podczas pobierania krwi koń musi stać spokojnie i nie wykazywać objawów bólowych. Ból (np. związany z ochwatem) lub sytuacje stresowe przed- lub w trakcie pobierania materiału mogą prowadzić do wyników fałszywie dodatnich. Sezonowa zmienność aktywności układu przysadka-nadnercza w okresie jesiennym u zdrowych koni może również prowadzić do wyników fałszywie dodatnich we wszystkich niżej omówionych testach. Wynik ujemny badania przeprowadzonego w jesieni z dużym prawdopodobieństwem wyklucza syndrom Cushinga, podczas gdy wynik dodatni u koni 134

Manual_new_2012.indb 134

12-12-18 09:14

12 Endokrynologia 12.1 Hormony/zaburzenia czynnościowe kory nadnerczy Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

z niewyraźnymi objawami klinicznymi powinien być zweryfikowany przez ponowne badanie w okresie pomiędzy styczniem a sierpniem. Do diagnostyki zespołu Cushinga wykorzystuje się różne niespecyficzne parametry, jak również endokrynologiczne testy czynnościowe.

Kortyzol

0,5 ml surowicy,

ECLIA (1)

Wskutek epizodycznego wydzielania u psów oraz b. silnego wpływu stresu na sekrecję u kotów, jednorazowe określanie poziomu kortyzolu nie nadaje się do diagnostyki zespołu Cushinga, ani do monitorowania terapii. U koni z zespołem Cushinga poziom tego hormonu może być zarówno zbyt niski, normalny, jak i zbyt wysoki, ponieważ w tym schorzeniu zaburzony jest przede wszystkim dobowy rytm wydzielania. Określanie stężenia kortyzolu samo w sobie nie ma większego znaczenia przy rozpoznawaniu zespołu Cushinga u koni; istotne jest jedynie wtedy, gdy stanowi element specyficznych testów hormonalnych.

Testy czynnościowe do rozpoznawania nadczynności kory nadnerczy / zespołu Cushinga u koni (ECS). Test hamowania małą dawką deksametazonu (Dexamethason low-dose Test) (test skriningowy, LDDS) 2 oznaczenia poziomu kortyzolu 3 oznaczenia poziomu kortyzolu

2 x 0,5 ml surowicy

ECLIA (1)

3 x 0,5 ml surowicy

ECLIA (1)

Zasada testu:

produkowany w przysadce ACTH stymuluje pod kontrolą podwzgórza korę nadnerczy do produkcji kortyzolu. Wzrost poziomu tego ostatniego, poprzez ujemne sprzężenie zwrotne, prowadzi do zmniejszenia sekrecji ACTH. Ma to również miejsce przy podaniu egzogennego deksametazonu.

Fizjologicznie:

wskutek ujemnego sprzężenia zwrotnego, po ok. 2 – 3 godzinach dochodzi do supresji wydzielania ACTH, trwającej ok. 24 – 48 godzin. Kora nadnerczy produkuje mniej kortyzolu; jego poziom we krwi spada.

135

Manual_new_2012.indb 135

12-12-18 09:14

12 Endokrynologia 12.1 Hormony/zaburzenia czynnościowe kory nadnerczy Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Postać nadnerczowa zespołu Cushinga:

guzy kory nadnerczy produkują kortyzol w sposób autonomiczny (niezależny od stymulacji ACTH). Deksametazon hamuje wydzielanie ACTH, nie prowadzi jednak do zmniejszenia wydzielania kortyzolu – stąd jego poziom nie spada lub tylko nieznacznie.

Postać przysadkowa zespołu Cushinga:

w odróżnieniu od zwierząt zdrowych, podanie deksametazonu pacjentom z zespołem Cushinga nie ma żadnego lub tylko nieznaczny wpływ na przysadkę. Sekrecja ACTH nie jest wstrzymana lub jest zahamowana tylko na krótko, potem ACTH jest wydzielany w dalszym ciągu, stymulując korę nadnerczy do produkcji kortyzolu. Poziom tego ostatniego nie spada wcale lub tylko nieznacznie, albo na krótki czas.

Czułość tego testu wynosi 85 – 95 %, swoistość określana jest na 70 – 75 %. Wykonanie testu (pies, kot)

1. Pierwsze pobranie krwi poziom podstawowy kortyzolu. 2. Iniekcja deksametazonu dożylnie, w dawce 0,01 mg/kg m.c. (pies) lub 0,1 mg/kg m.c. (kot). 3. Drugie pobranie krwi po 8 godz. od iniekcji poziom supresyjny kortyzolu. 4. (Ewentualnie dodatkowe pobranie krwi po 4 godz. po iniekcji).

Interpretacja wyników (pies, kot)

-

-

poziom po 4 godz. oraz po 8 godz. < 1,0 μg/dl: stan fizjologiczny, poziom po 4 godz. oraz po 8 godz. > 1,4 μg/dl: podejrzenie zespołu Cushinga (postać przysadkowa lub nadnerczowa), poziom po 4 godz. < 1,4 μg/dl a po 8 godz. > 1,4 μg/dl lub: poziom po 4 godz. < 50 % poziomu podstawowego, a po 8 godz. > 1,4 μg/dl: podejrzenie zespołu Cushinga (bardziej prawdopodobna jest postać przysadkowa, ale nie wykluczona postać nadnerczowa), poziom po 8 godz. < 50 % poziomu podstawowego, lecz > 1,4 μg/dl: podejrzenie zespołu Cushinga (bardziej prawdopodobna jest postać przysadkowa, ale nie wykluczona postać nadnerczowa).

136

Manual_new_2012.indb 136

12-12-18 09:14

12 Endokrynologia 12.1 Hormony/zaburzenia czynnościowe kory nadnerczy Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Wykonanie testu (koń)

1. Pierwsze pobranie krwi (godz. 17.00) poziom podstawowy kortyzolu. 2. Iniekcja deksametazonu w dawce 0,04 mg/kg (4 mg/100 kg) m.c. domięśniowo lub dożylnie. 3. Następnego dnia drugie pobranie krwi 19-24 godz. po iniekcji (ok. 12.00) poziom supresyjny kortyzolu. (Ewentualnie dodatkowe pobranie krwi po 15 godz. po iniekcji – godz. 8.00).

Uwaga:

próbówki opisać jako „próba 1” i „próba 2” (ewent. „próba 3”).

Interpretacja wyników (koń)

U zdrowych koni glikokortykosterydy egzogenne powodują obniżenie sekrecji kortyzolu do poziomu 1,0 – 0,5 μg/dl (supresja wskutek ujemnego sprzężenia zwrotnego). U koni z zespołem Cushinga deksametazon nie indukuje ujemnego sprzężenia zwrotnego i nie dochodzi do istotnego spadku stężenia kortyzolu.

Test supresji deksametazonem jest u psów, kotów oraz koni testem z wyboru do diagnostyki nadczynności kory nadnerczy.

137

Manual_new_2012.indb 137

12-12-18 09:14

12 Endokrynologia 12.1 Hormony/zaburzenia czynnościowe kory nadnerczy Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Test stymulacji przy użyciu ACTH (pies, kot) 2 oznaczenia poziomu kortyzolu

2 x 0,5 ml surowicy,

ECLIA (1)

Zasada testu:

za pomocą tego testu można zbadać zdolność sekrecyjną kory nadnerczy. U psów i kotów test stymulacyjny ACTH jest metodą z wyboru do diagnostyki jatrogennego zespołu Cushinga, do kontroli leczenia nadczynności kory nadnerczy, jak również do rozpoznawania niedoczynności kory nadnerczy.

Wykonanie testu:

1. Pierwsze pobranie krwi poziom podstawowy kortyzolu. 2. Iniekcja ACTH (np. Synacthen®) dożylnie lub domięśniowo, w dawce: kot – 0,125 mg/zwierzę; pies – 0,25 mg/ zwierzę (0,125 mg = 12,5 j.m., 0,25 mg = 25 j.m.). 3. Drugie pobranie krwi po 1 godz. od iniekcji poziom kortyzolu po stymulacji.

Ocena (pies):

-

Kontrola terapii:

Przeprowadzając opisany test dla kontroli terapii preparatem zawierającym Trilostan należy uwzględnić odpowiedni protokół producenta leku.

poziom podstawowy kortyzolu < 0,5 – 2 μg/dl oraz poziom po stymulacji < 0,5 – 2 μg/dl: jatrogenny zespół Cushinga lub podejrzenie choroby Addisona.

138

Manual_new_2012.indb 138

12-12-18 09:14

12 Endokrynologia 12.1 Hormony/zaburzenia czynnościowe kory nadnerczy Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Współczynnik kortyzol/kreatynina (pies, kot) 1 oznaczenie 1 x 3 ml moczu 2 oznaczenia 2 x 3 ml moczu 3 oznaczenia 3 x 3 ml moczu Zasada testu:

Metoda

ECLIA (1) ECLIA (1) ECLIA (1)

Zwierzęta z zespołem Cushinga mają podwyższony poziom kortyzolu w surowicy oraz wydalają większe jego ilości z moczem. Kreatynina służy jako relatywna wartość odniesienia, ponieważ ilość kortyzolu w moczu może również wzrastać przy fizjologicznym zwiększeniu tempa metabolizmu. Ten test skriningowy cechuje się dużą czułością (95 – 99 %), tak, że znakomicie nadaje się do wykluczania zespołu Cushinga. Ponieważ jednak nieprawidłowe wartości współczynnika kortyzol/kreatynina mogą być stwierdzane także przy innych schorzeniach (np. cukrzycy, moczówce prostej, ropomaciczu, hiperkalcemii, chorobach nerek, chorobach wątroby i in.), swoistość tego testu nie jest wysoka (20 – 77 %). Z tego powodu zaleca się, aby przy podwyższonym współczynniku kortyzol/kreatynina przeprowadzić następnie jeden z testów czynnościowych (np. test hamowania małą dawką deksametazonu). Mocz powinien być pobierany rano, w warunkach powodujących jak najmniejszy stres, tj. przez właściciela, a nie lekarza wet., w miejscu normalnego bytowania zwierzęcia.

Wykonanie testu:

a) do diagnostyki zespołu Cushinga (monitoring), - pierwszego dnia – zebranie moczu porannego = = 1. próba. - (ewentualnie, na drugi dzień – zebranie moczu porannego = 2. próba). (jest to wskazane, aby zminimalizować wpływ dobowych wahań poziomów mierzonych parametrów). b) do diagnostyki oraz różnicowania między przysadkowym i nadnerczowym zespołem Cushinga. - pierwszego dnia – zebranie moczu porannego = = 1. próba. - (ewentualnie, na drugi dzień – zebranie moczu porannego = 2. próba). (jest to wskazane, aby zminimalizować wpływ dobowych wahań poziomów mierzonych parametrów). • podanie deksametazonu 3 x 0,1 mg/kg m.c. per os w odstępach 8-godzinnych. • na 3. dzień – zebranie moczu porannego = 3. próba.

139

Manual_new_2012.indb 139

12-12-18 09:14

12 Endokrynologia 12.1 Hormony/zaburzenia czynnościowe kory nadnerczy Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Ocena testu:

przy jednorazowym oznaczaniu: stosunek kortyzol/kreatynina: 4 – 10 x 10 6 - wartość fizjologiczna, 11 – 16 x 10 6 - wartość graniczna, powyżej 16 x 10 6 - podejrzenie zespołu Cushinga. przy dwukrotnym oznaczaniu: z wartości współczynników z 2 pierwszych dni obliczana jest średnia; ocena jak wyżej. przy trzykrotnym oznaczaniu: współczynnik obliczony dla 3. dnia służy do rozpoznawania lub różnicowania między przysadkowym i nadnerczowym zespołem Cushinga: - jeśli stosunek kortyzol/kreatynina jest mniejszy niż 50 % średniej wartości współczynników dla pierwszych dwóch dni przysadkowy zespół Cushinga, - jeśli stosunek kortyzol/kreatynina jest większy niż 50 % średniej wartości współczynników dla pierwszych dwóch dni nadnerczowy lub przysadkowy zespół Cushinga.

Test hamowania dużą dawką deksametazonu (Dexamethason high -dose Test) (test supresyjny, HDDS) 2 oznaczenia poziomu kortyzolu

2 x 0,5 ml surowicy,

ECLIA (1)

Zasada testu:

przy formie przysadkowej zespołu Cushinga ujemne sprzężenie zwrotne nie jest całkowicie zniesione, podczas gdy przy formie nadnerczowej wydzielanie glikokortykosterydów nie podlega wpływom sterydów egzogennych. To znaczy, małe dawki deksametazonu (0,01 mg/kg) nie powodują spadku poziomu kortyzolu (lub nieznaczny spadek), zarówno przy nadnerczowym-, jak i przysadkowym zespole Cushinga; natomiast duże dawki deksametazonu (0,1 mg/kg) prowadzą w większości przypadków do wyraźnej supresji poziomu kortyzolu przy przysadkowym zespole Cushinga, natomiast nie dochodzi do supresji tego hormonu (lub jest on niewielki) przy formie nadnerczowej. Uwaga: ok. 15 – 20 % zwierząt z przysadkowym zespołem Cushinga reaguje małym spadkiem poziomu kortyzolu również przy dużej dawce deksametazonu.

Wykonanie testu (pies):

poziom podstawowy kortyzolu. 1. Pierwsze pobranie krwi 2. Iniekcja dożylna deksametazonu w dawce 0,1 mg/kg m.c. 3. Drugie pobranie krwi - po 8 godz. od iniekcji deksametazonu poziom supresyjny kortyzolu.

140

Manual_new_2012.indb 140

12-12-18 09:14

12 Endokrynologia 12.1 Hormony/zaburzenia czynnościowe kory nadnerczy Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Ocena:

a) poziom supresyjny < 50 % poziomu podstawowego, względnie < 1,4 μg/dl przysadkowy zespół Cushinga, b) poziom supresyjny > 50 % poziomu podstawowego, względnie > 1,4 μg/dl nadnerczowy zespół Cushinga.

Oznaczanie poziomu ACTH

1 ml zamrożonego osocza z EDTA

CLIA (1)

Ze względu na niestabilność tego hormonu, bezpośrednio po pobraniu krwi (z EDTA) wskazane jest jej wirowanie, a następnie odpipetowanie i zamrożenie osocza. Próbkę należy wysyłać w stanie głębokiego zamrożenia, tak, aby dotarła ona zamrożona do laboratorium. Koń:

Pobranie materiału (do probówek plastikowych z EDTA) najlepiej wykonać rano (w godz. 8-10). Materiałem jest 1ml osocza z EDTA. Koń powinien mieć zapewniony spokój w czasie nocy oraz w trakcie pobierania krwi. Ponieważ ACTH jest bardzo niestabilny, natychmiast po pobraniu należy próbkę odwirować. Jeżeli natychmiastowe wirowanie nie jest możliwe, krew pełną można przechować w temp. poniżej 4oC maksymalnie przez 8 godz. Materiał w postaci krwi pełnej z EDTA nie może ulec zamrożeniu! Po odwirowaniu osocze należy natychmiast głęboko zamrozić i w specjalnych pojemnikach na materiał zamrożony wysłać do laboratorium.

Zasada testu (pies):

Oznaczanie ACTH służy do różnicowania pomiędzy postacią nadnerczową oraz przysadkową zespołu Cushinga. Podczas gdy guzy kory nadnerczy powodują hamowanie wydzielania ACTH wskutek ujemnego sprzężenia zwrotnego, przy przysadkowym zespole Cushinga ma miejsce nadmierna sekrecja ACTH. Z powodu nierównomiernego wydzielania ACTH oraz dużego wpływu czynników stresowych na poziom tego hormonu, interpretacja wyników jest często utrudniona.

Ocena (pies):

-

poziom ACTH w zakresie 9 – 67 pg/ml: wartość fizjologiczna, poziom ACTH < 10 pg/ml: podejrzenie postaci nadnerczowej zespołu Cushinga lub podejrzenie wtórnej niedoczynności kory nadnerczy, poziom ACTH w zakresie 45 – 450 pg/ml: podejrzenie przysadkowego zespołu Cushinga lub pierwotnej niedoczynności kory nadnerczy, poziom ACTH > 450 pg/ml: podejrzenie pierwotnej niedoczynności kory nadnerczy. 141

Manual_new_2012.indb 141

12-12-18 09:14

12 Endokrynologia 12.1 Hormony/zaburzenia czynnościowe kory nadnerczy Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Zasada testu (koń):

Oznaczanie poziomu endogennego ACTH zalecane jest wtedy, gdy miejsce pobytu zwierzęcia znajduje się w dużej odległości od lecznicy (kilkukrotne dojeżdżanie staje się kłopotliwe), jak również jako alternatywa dla testu supresji deksametazonem u koni z ochwatem.

Interpretacja:

u koni z zespołem Cushinga poziomy ACTH są w części przypadków znacznie podwyższone (> 100 pg/ml). Oznaczanie ACTH warunkowo nadaje się również do oceny terapii ora kontrolowania przebiegu schorzenia.

Uwaga:

Przy otrzymywaniu osocza z EDTA należy koniecznie przeprowadzić wirowanie próbki krwi. Nie wystarczy zwykłe „odstawienie” krwi pełnej do pozyskania osocza.

Skojarzony test supresji deksametazonem oraz stymulacji TRH 4 oznaczenia poziomu kortyzolu

4 x 0,5 ml surowicy

ECLIA (1)

Do dalszej diagnostyki zespołu Cushinga u koni – u pacjentów z wynikami wątpliwymi testu supresji deksametazonem. Wykonanie testu:

poziom podstawowy kortyzolu. 1. Pierwsze pobranie krwi 2. Iniekcja dożylna deksametazonu w dawce 40 μg/kg m.c. (4 mg/100 kg m.c.). 3. Drugie pobranie krwi po 3 godz. od iniekcji poziom supresyjny (1) kortyzolu. 4. Iniekcja 1 mg TRH i.v. 5. Trzecie pobranie krwi po 30 min. od iniekcji poziom postymulacyjny kortyzolu. 6. Czwarte pobranie krwi po 24 godz. od iniekcji poziom supresyjny (2) kortyzolu.

Interpretacja:

Test opiera się na założeniu, że deksametazon powoduje supresję wydzielania ACTH przez pars distalis przysadki. Stąd każdy wzrost poziomu kortyzolu po podaniu TRH wynika z nadmiernego wyrzutu ACTH z komórek melanotropowych części pośredniej (pars intermedia). Wzrost stężenia kortyzolu o ≥ 66 % po 30 min. od podania TRH i/lub stężenie kortyzolu większe niż 1 μg/dl 24 godz. po podaniu deksametazonu wskazują na zespół Cushinga koni.

142

Manual_new_2012.indb 142

12-12-18 09:14

12 Endokrynologia 12.1 Hormony/zaburzenia czynnościowe kory nadnerczy Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Syndrom metaboliczny/pre-Cushing (koń). Syndrom metaboliczny koni (Equine Metabolic Syndrome, EMS) jest stanem patologicznym koni i kuców charakteryzującym się otyłością, tzw. opornością na insulinę oraz ochwatem. Zwierzęta z EMS są na ogół w wieku pomiędzy 8 i 20 rokiem życia. Badania laboratoryjne odnoszą się do wykazania oporności na insulinę. Konie dotknięte EMS wykazują regularnie podwyższone stężenie insuliny („oporność na insulinę”) z- lub bez jednoczesnego podwyższenia stężenia glukozy. Obraz kliniczny EMS może się nakładać na ten obserwowany przy zespole Cushinga. Dlatego istotne jest specyficzne i w porę przeprowadzone różnicowanie obu jednostek chorobowych za pomocą ukierunkowanych testów diagnostycznych. Ważne wskazówki odnośnie przeprowadzenia testu. Przy wszystkich testach koń musi być spokojny oraz nie wykazywać objawów bólowych. Ból (np. związany z ochwatem) lub sytuacje stresowe przed- lub w trakcie pobierania materiału mogą prowadzić do wyników fałszywie dodatnich, ponieważ zwiększone wydzielanie endogennego kortyzolu i adrenaliny mogą prowadzić do przejściowego podwyższenia stężenia glukozy i insuliny. Najlepiej, aby materiał pobierany był w godzinach 8.00 – 10.00 rano. Przy wszystkich przedstawionych poniżej testach pacjent powinien być na czczo na ok. 6 godz. przed pobraniem krwi; jeśli ten okres bez posiłku miałby być czynnikiem stresogennym dla konia, albo byłoby to trudne do zrealizowania z innych względów, istnieje taka możliwość, żeby zwierzę przez kilka dni przyzwyczajać do kilkugodzinnej głodówki lub wyjątkowo karmić sianem, z odpowiednią interpretacją wyników. W okresie tym nie należy podawać paszy treściwej ani zielonki. W przypadku testu tolerancji glukozy (GTT) oraz skojarzonego testu na glukozę i insulinę (KGIT) idealnie byłoby już poprzedniego wieczoru założyć koniowi wenflon, aby uniknąć u zwierzęcia stresu związanego z wielokrotnym dokonywaniem wkłuć. Proszę oznaczać próbki odpowiednimi numerami (1, 2, 3 itd.) żeby mieć pewność uzyskiwania wyników badań we właściwej kolejności. Należy unikać przesyłania zamrożonych próbek w soboty. Powyższe dane odnoszą się do aktualnie obowiązujących zaleceń.

EMS/Cushing – Profil 1 1 ml zamrożonego osocza z EDTA, 1 ml zamrożonej surowicy, 1 ml surowicy, 1 ml osocza z NaF.

Oznaczanie ACTH, insuliny, glukozy, trójglicerydów, γ-GT.

EMS/Cushing – Profil 2 1 ml zamrożonego osocza z EDTA, 1 ml zamrożonej surowicy, 1 ml surowicy, 1 ml osocza z NaF, 1 ml krwi z EDTA, rozmaz.

Oznaczanie ACTH, insuliny, glukozy, trójglicerydów, γ-GT, „duża” morfologia. 143

Manual_new_2012.indb 143

12-12-18 09:14

12 Endokrynologia 12.1 Hormony/zaburzenia czynnościowe kory nadnerczy Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Oznaczanie insuliny 1 ml zamrożonej surowicy (insulina) i glukozy na czczo (koń) 1 ml krwi z NaF (glukoza)

Metoda RIA (3) Fotometria (1)

Przeprowadzenie testu.

Wcześnie rano należy pobrać 2 próbki krwi, jedną do oznaczania glukozy (w probówce z NaF) oraz drugą (na surowicę), do oznaczania insuliny. Tą drugą próbkę należy poddać wirowaniu w czasie 30 – 60 min. po pobraniu. Uzyskaną surowicę należy zamrozić i przesłać do laboratorium w specjalnym pojemniku na materiał mrożony.

Interpretacja testu:

Stężenia insuliny powyżej zakresu referencyjnego wskazują na oporność na insulinę. Pacjenci z EMS wykazują najczęściej skompensowaną oporność na insulinę. Stan ten charakteryzuje się podwyższonymi wartościami stężenia insuliny przy jednoczesnych prawidłowych lub lekko podwyższonych wartościach stężenia glukozy.

Insulina p. Glukoza p.

rozdział 12.4, Inne hormony. rozdział 5, Biochemia.

Skojarzony test) na glukozę i insulinę (KGIT) (koń)

Każdorazowo 1 ml osocza z NaF (łącznie 14 próbek)

Fotometryczne oznaczanie glukozy (1)

Test ten ma takie same wskazania diagnostyczne co test tolerancji glukozy (GTT, str. 145). Dodatkowo ma tę zaletę, że trwa krócej i oferuje możliwość oceny wrażliwości tkanek na insulinę. Przeprowadzenie testu.

1. Pobranie próbki krwi w celu oznaczenia stężenia podstawowego glukozy. 2. Bezpośrednio po tym wlew dożylny roztworu glukozy w ilości 150 mg/kg m.c. 3. Bezpośrednio po tym podanie insuliny dożylnie, w dawce 0,1 j./ kg m.c. * 4. Pobranie próbek krwi po 1, 5, 15, 25, 35, 45, 60, 75, 90, 105, 120, 135 i 150 minutach po podaniu insuliny. W warunkach polowych test może być skrócony do 60 minut. Wskazane jest jednak zawsze, by ustalić czas potrzebny zwierzęciu do przywrócenia poziomu podstawowego glukozy, tak aby można było później ocenić odpowiedź na terapię.

Interpretacja.

Utrzymywanie się stężenia glukozy powyżej poziomu podstawowego po 45 min. sugeruje istniejącą oporność na insulinę. * Proszę przestrzegać ogólnych wskazówek dotyczących testów. Podanie insuliny może prowadzić do hipoglike-

144

Manual_new_2012.indb 144

12-12-18 09:14

12 Endokrynologia 12.1 Hormony/zaburzenia czynnościowe kory nadnerczy Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

mii. Należy mieć przygotowane 2 strzykawki po 60 ml roztworu glukozy gdyby pojawiły się objawy osłabienia, fascykulacje (drżenia pęczkowe mięśni) lub poziom glukozy we krwi spadł poniżej 40 mg/dl. Uwaga:

Proszę opisać we właściwej kolejności wszystkie probówki.

Test tolerancji glukozy Każdorazowo 1 ml plazmy z NaF (GTT) (koń) (łącznie 7 próbek)

Fotometryczne oznaczanie glukozy (1)

Jest to dynamiczny test do rozpoznania tolerancji glukozy w związku z EMS. Może on być zastosowany u koni z objawami klinicznymi przy jednoczesnym prawidłowym poziomie glukozy i insuliny. Przeprowadzenie testu:

Wszystkie próbki krwi pobierane są do probówek z NaF. 1. Pobranie krwi w celu określenia poziomu podstawowego glukozy (próbka nr 1). 2. Podanie w ciągu 5 min. roztworu glukozy w dawce 0,5 g/kg m.c. dożylnie. 3. Kolejne pobrania krwi co 30 min. przez ogółem 3 godziny (próbki nr 2 do 7).

Interpretacja:

Oporność na insulinę jest prawdopodobna, gdy poziom glukozy po 3 godzinach nie powraca do stężenia wyjściowego.

Proszę przestrzegać ogólnych wskazówek dotyczących testów. Uwaga:

Proszę opisać we właściwej kolejności wszystkie probówki.

145

Manual_new_2012.indb 145

12-12-18 09:14

12 Endokrynologia 12.1 Hormony/zaburzenia czynnościowe kory nadnerczy Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Nieswoiste parametry określane w ramach diagnostyki zespołu Cushinga. Niektóre parametry z zakresu chemii klinicznej, jak również zmiany w obrazie krwi oraz składzie chemicznym moczu, mogą jedynie sugerować istnienie zespołu Cushinga; pewne rozpoznanie możliwe jest jedynie na podstawie wyżej wymienionych testów czynnościowych lub diagnostyki obrazowej. W przypadku zespołu Cushinga mogą występować następujące zmiany: Wzrost poziomu:

Spadek poziomu:

-

-

fosfataza zasadowa (frakcja termostabilna) Endogenne lub egzogenne glikokortykosterydy indukują przede wszystkim wzrost frakcji termostabilnej tego enzymu. Fosfataza wątrobowa, nerkowa oraz produkowana w kościach są termolabilne. Termostabilną fosfatazę zasadową można wykrywać poprzez ogrzanie surowicy do 65°C. transaminaza alaninowa (ALT), trójglicerydy, glukoza (we krwi), kwasy żółciowe, insulina, glukoza (w moczu), białko (w moczu).

-

mocznik, T4, ciężar właściwy (mocz).

Niedoczynność kory nadnerczy (pies, koń). Niedoczynność kory nadnerczy jest stosunkowo rzadko występującym zaburzeniem wewnętrznego wydzielania, którego przyczyna może leżeć albo w samej korze nadnerczy (niedoczynność pierwotna, choroba Addisona), albo w zmniejszonej sekrecji ACTH względnie CRH (niedoczynność wtórna). Przy niedoczynności pierwotnej zaburzona jest na ogół synteza zarówno glikokortykosterydów, jak i mineralokortykosterydów, przy niedoczynności wtórnej – z reguły tylko glikokortykosterydów. Suki są bardziej predysponowane do tego schorzenia (ok. 70 % przypadków), ponadto występuje ono częściej u psów średniej wielkości i dużych oraz w średnim wieku. U zwierząt najczęstszą formą schorzenia jest jednak niedoczynność jatrogenna, spowodowana długotrwałym stosowaniem glikokortykosterydów egzogennych lub podawaniem preparatu o,p’-DDD (Mitotane) w ramach leczenia zespołu Cushinga. Oprócz zmian niespecyficznych, ewentualnie stwierdzanych w badaniach laboratoryjnych, jak np. łagodnej niedokrwistości, azotemii, hiperkalcemii i/lub hipoglikemii, stosunkowo często stwierdza się przesunięcie współczynnika Na/K (tylko przy upośledzeniu syntezy mineralokortykosterydów). Normalnie ma on wartość 27:1 – 40:1, przy niedoczynności kory nadnerczy wynosi zwykle poniżej 27:1. 146

Manual_new_2012.indb 146

12-12-18 09:14

12 Endokrynologia 12.1 Hormony/zaburzenia czynnościowe kory nadnerczy Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Na podstawie jednorazowego określania poziomu kortyzolu można jedynie wykluczyć niedoczynność kory nadnerczy, ponieważ również u zdrowych zwierząt jego poziom może być niższy niż 0,5 μg/dl. U koni niedoczynność kory nadnerczy występuje również stosunkowo rzadko. Podobne jak u psów choroba ta polega na zaburzeniu czynności kory nadnerczy (niedoczynność pierwotna, odpowiednik choroby Addisona), albo na zmniejszonej sekrecji ACTH względnie CRH (niedoczynność wtórna). Również u koni postać jatrogenna, spowodowana długotrwałym stosowaniem glikokortykosterydów egzogennych, spotykana jest najczęściej. Jednorazowe określanie poziomu kortyzolu nie ma dużej wartości diagnostycznej. Istotnych sugestii odnośnie niedoczynności nadnerczy mogą natomiast dostarczyć test stymulacji ACTH oraz jednorazowe oznaczanie poziomu ACTH. Ostateczne rozpoznanie może być postawione na podstawie wywiadu, objawów klinicznych oraz testów diagnostycznych.

Test stymulacji przy użyciu ACTH

2 oznaczenia poziomu kortyzolu 2 x 0,5 ml surowicy

ECLIA (1)

Wykonanie testu: Interpretacja:

138. p. str. poziom podstawowy kortyzolu zwykle < 0,5 – 2 μg/dl, poziom po stymulacji zwykle < 0,5 – 2 μg/dl Podejrzenie choroby Addisona.

Wykonanie testu (koń)

1. Pierwsze pobranie krwi (o godz. 9.00) poziom podstawowy kortyzolu. 2. Iniekcja 100 j.m. ACTH (np. Synacthen®) dożylnie. poziom 3. Drugie pobranie krwi po 2 godz. od iniekcji kortyzolu po stymulacji. U zdrowych koni poziom kortyzolu wzrasta o około 80%. U koni z niedoczynnością kory nadnerczy wartości podstawowe kortyzolu są na ogół bardzo niskie, a po stymulacji ACTH jego wydzielanie jest nieznaczne lub nawet brak.

147

Manual_new_2012.indb 147

12-12-18 09:14

12 Endokrynologia 12.1 Hormony/zaburzenia czynnościowe kory nadnerczy Nazwa testu Oznaczanie poziomu aldosteronu (pies, kot)

Ilość/Materiał Uwagi 0,5 ml surowicy (schłodzonej)

Metoda RIA (3)

Jednorazowe oznaczanie aldosteronu ma niewielką wartość diagnostyczną. Wyniki należy interpretować po stymulacji za pomocą ACTH. p.

Test stymulacji przy użyciu ACTH.

Wskazania:

-

Występowanie:

Podwyższenie poziomu (względnie nadmierny wzrost po stymulacji):

aldosteron produkowany jest w strefie kłębkowatej (zona glomerulosa) kory nadnerczy; jego poziom regulowany jest przez układ renina-angiotenzyna-aldosteron oraz stężenie potasu w surowicy.

-

Obniżenie poziomu (względnie niewielki wzrost albo brak wzrostu po stymulacji):

wybiórczy niedobór aldosteronu (hiponatriemia i hiperkaliemia przy prawidłowym poziomie podstawowym kortyzolu, względnie prawidłowym poziomie kortyzolu po stymulacji przez ACTH), pierwotny hiperaldosteronizm.

-

pierwotny hiperaldosteronizm: nadczynność kory nadnerczy. (wtórny hiperaldosteronizm: zaburzenia procesu rozkładu aldosteronu).

hipoaldosteronizm.

148

Manual_new_2012.indb 148

12-12-18 09:14

12 Endokrynologia 12.2 Hormony/schorzenia tarczycy Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Niedoczynność tarczycy Pierwotna niedoczynność tarczycy u psów powodowana jest przez limfocytarne zapalenie tarczycy (thyreoiditis), idiopatyczny zanik pęcherzyków, a rzadko także przez nowotwory tarczycy. Rzadziej opisywana jest niedoczynność wtórna (spowodowana niedoborem TSH) oraz trzeciego rzędu (wskutek niedoboru TRH). Objawy kliniczne wywołane są niedoborem krążących we krwi hormonów tarczycy. Predysponowane są psy ras dużych oraz średniej wielkości. Poniższe niespecyficzne parametry, określane w ramach diagnostyki laboratoryjnej, mogą wskazywać na istnienie niedoczynności tarczycy: -

wzrost poziomu cholesterolu w surowicy, niedokrwistość małego- lub średniego stopnia (na ogół normobarwliwa, normocytarna, rzadziej niedobarwliwa mikrocytarna), - podwyższenie poziomu fruktozaminy, - nieznaczny wzrost poziomu enzymów wątrobowych, - nieznaczny wzrost poziomu kinazy kreatynowej. U kotów niedoczynność tarczycy występuje b. rzadko. U koni pierwotne schorzenia tarczycy są rzadkie. Ewentualne wtórne postacie niedoczynności tarczycy u tych zwierząt mogą być następstwem syndromu metabolicznego koni lub zespołu Cushinga. Źrebięta mogą wykazywać fizjologiczne wyraźnie wyższe wartości hormonów tarczycy.

Oznaczanie poszczególnych hormonów tarczycy U psów i kotów może mieć miejsce tzw. Euthyroid Sick Syndrome (dyshormonoza tarczycowa z eutyreozą). Zjawisko to polega na występowaniu obniżonego stężenia hormonów tarczycy we krwi w przebiegu różnych chorób, które pierwotnie nie dotyczą tarczycy (tzw. NTI) lub w wyniku stosowania pewnych leków. p. też

Profil tarczycowy u koni.

Uwaga:

możliwe jest obniżenie stężenia poszczególnych hormonów wskutek chorób niedotyczących tarczycy (NTI) lub w wyniku stosowania leków.

NTI:

cukrzyca, nadczynność kory nadnerczy, niedoczynność kory nadnerczy, choroby nerek, choroby wątroby, ostre infekcje, schorzenia nerwowo-mięśniowe, ropne zapalenie skóry, hipoproteinemia, zastoinowa niewydolność serca i in. Psy cierpiące na któreś z tych schorzeń nietarczycowych nie powinny być badane. Jeśli podejrzewana jest nadczynność kory nadnerczy, należy to najpierw wyjaśnić.

Leki:

niesterydowe leki przeciwzapalne, glikokortykosterydy, leki przeciwdrgawkowe, sulfonamidy i in. Leki te nie powinny być podawane na ok. 4 – 6 tyg. przed planowanym badaniem. 149

Manual_new_2012.indb 149

12-12-18 09:14

12 Endokrynologia 12.2 Hormony/schorzenia tarczycy Nazwa testu Oznaczanie tyroksyny (T4)

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

0,5 ml surowicy

ECLIA (1)

Tyroksyna całkowita składa się z frakcji wolnej (FT4) oraz frakcji związanej z białkami. Przy oznaczaniu tego hormonu uwzględnia się obie frakcje. Endogenna T4 wytwarzana jest wyłącznie w tarczycy i dlatego jest wartościowym wskaźnikiem, pozwalającym na rozpoznanie nadczynności tarczycy u kotów oraz na wykluczenie niedoczynności tarczycy u psów – ponieważ tylko u nielicznych psów z hipotyreozą stężenia T4 mieszczą się w zakresach referencyjnych. Normalne stężenia T4 mogą występować u psów z niedoczynnością tarczycy w początkowym okresie schorzenia. Ponadto, zdarzają się niekiedy (ok. 1,5 % przypadków) psy z hipotyreozą, u których pojawiają się przeciwciała anty-T4, mogące dawać fałszywie wysokie wartości pomiaru T4. U takich zwierząt zalecamy oznaczanie poziomu FT4 metodą dializy i/lub wykrywanie przeciwciał anty-T4. Na wynik pomiaru stężenia T4 mogą mieć wpływ różne schorzenia (NTI) oraz leki (p. wyżej).

Oznaczanie FT4

0,5 ml surowicy

ECLIA (1)

Mierzone jest tylko stężenie frakcji wolnej tyroksyny. Uwaga:

możliwe jest nieswoiste obniżenie poziomu FT4 przez NTI oraz leki (p. wyżej).

Oznaczanie FT4 1 ml surowicy metodą dializy (Equilibriums-Dialyse)

RIA (3)

W metodzie tej rozdziela się FT4 od białek surowicy oraz od frakcji T4 związanej z białkami, a następnie mierzy jej stężenie. Wynik nie zależy od ilości białek wiążących T4, ani od obecności przeciwciał anty-T4.

150

Manual_new_2012.indb 150

12-12-18 09:14

12 Endokrynologia 12.2 Hormony/schorzenia tarczycy Nazwa testu Oznaczanie trójjodotyroniny (T3)

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

0,5 ml surowicy

ECLIA (1)

Trójjodotyronina powstaje głównie poprzez wewnątrzkomórkowe odjodowanie tyroksyny. Jeśli synteza T4 jest zmniejszona, często dochodzi do kompensacyjnego nasilenia procesu przekształcania T4 w T3. Dlatego, mimo istnienia stanu hipotyreozy, stwierdzane wartości T3 mogą mieścić się w zakresach referencyjnych. Z tego względu oznaczanie T3 ma mniejszą wartość diagnostyczną przy rozpoznawaniu niedoczynności tarczycy u psów. Wolna, niezwiązana z białkami trójjodotyronina (FT3), odgrywa drugorzędną rolę w diagnostyce niedoczynności tarczycy u zwierząt domowych.

Profil tarczycowy 1

2 ml surowicy

Do rozpoznawania niedoczynności względnie nadczynności tarczycy, jak również do oceny skuteczności terapii. Pies: tyroksyna (T4), FT4, TSH, Kot: tyroksyna (T4), FT4, Koń: tyroksyna (T4), FT4, T3.

Profil tarczycowy 2

2 ml surowicy

(pies) Do rozpoznawania niedoczynności tarczycy na tle autoimmunologicznym oraz jako skrining u ras predysponowanych. Oznaczane są: TSH, FT4, przeciwciała antytyreoglobulinowe.

151

Manual_new_2012.indb 151

12-12-18 09:14

12 Endokrynologia 12.2 Hormony/schorzenia tarczycy Nazwa testu Oznaczanie cTSH (tyreotropiny) (pies)

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

0,5 ml surowicy

CLIA (1)

Obniżony poziom T4, poprzez brak ujemnego sprzężenia zwrotnego, prowadzi do zwiększonej sekrecji TSH. Ocena testu:

jeśli stężenia T4 i FT4 są obniżone, a poziom cTSH podwyższony pierwotna niedoczynność tarczycy. U ok. 20 (do 40) % psów z hipotyreozą stężenie TSH mieści się w zakresach referencyjnych (czułość testu wynosi 63 – 82 %). Psy z prawidłową funkcją tarczycy mogą niekiedy wykazywać podwyższone stężenia TSH, np. przy zaczynającym się stanie hipotyreozy, w okresie rekonwalescencji po NTI, albo po podawaniu sulfonamidów.

Interpretacja wyników oznaczania T4 oraz cTSH Stwierdzane wartości

Interpretacja/dalsze postępowanie diagnostyczne

podwyższony poziom cTSH oraz obniżony poziom T4

bardzo prawdopodobna niedoczynność tarczycy (hipotyreoza)

podwyższony poziom cTSH oraz prawidłowy poziom T4

najprawdopodobniej brak hipotyreozy (wyjątek: obecność przeciwciał anty-T4) oznaczanie FT4 metodą dializy, określanie przeciwciał anty-T4, rozpoznanie ewentualnej NTI lub stwierdzenie (na podstawie wywiadu) wcześniejszej terapii określonymi lekami ponowne oznaczanie cTSH i T4 po wyleczeniu NTI lub odstawieniu leków

prawidłowy poziom cTSH oraz obniżony poziom T4

możliwa hipotyreozai rozpoznanie ewentualnej NTI lub stwierdzenie (na podstawie wywiadu) wcześniejszej terapii określonymi lekami ponowne oznaczanie cTSH i T4 po wyleczeniu NTI lub odstawieniu leków test stymulacji za pomocą TSH

152

Manual_new_2012.indb 152

12-12-18 09:14

12 Endokrynologia 12.2 Hormony/schorzenia tarczycy Nazwa testu Określanie współczynnika K (FT4/cholesterol) (pies)

Ilość/Materiał Uwagi 0,5 ml surowicy

Metoda kinetyka enzymów, ECLIA (1)

Obliczanie współczynnika K wg Larssona. Psy z hipotyreozą mają często podwyższony poziom cholesterolu w surowicy (mierzony na czczo). Wraz z określaną wartością FT4 może być on wykorzystany jako wskaźnik istniejącej niedoczynności tarczycy – zgodnie ze wzorem podanym przez Larssona. Należy jednak zwrócić uwagę, że stany hipotyreozy nie muszą koniecznie przebiegać wraz z hipercholesterolemią, a z drugiej strony wzrost poziomu cholesterolu w surowicy może mieć inną przyczynę (schorzenia wątroby, spożycie pokarmu itd.). Wzór na obliczanie wg Larssona:

K = 0,7 x FT4 (pmol/l) – cholesterol w surowicy (mmol/l) Współczynniki przeliczeniowe jednostek: FT4 stara jednostka cholesterol stara jednostka

Ocena:

K < -4 K = -4 – 1 K≥1

SI: x 12,78 SI: x 0,02

podejrzenie hipotyreozy zakres wątpliwy zakres fizjologiczny

Wykrywanie 0,3 ml surowicy, przeciwciał anty-tyreo- (lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną) globulinowych (pies)

ELISA (2)

W przebiegu niedoczynności tarczycy, spowodowanej przez zapalenie limfocytarne tego gruczołu, tworzą się m.in. przeciwciała przeciwko tyreoglobulinie. Wykrywanie ich ma znaczenie nie tyle dla rozpoznania stanu hipotyreozy, co dla ustalenia etiologii schorzenia. Należy jednak zwrócić uwagę, że przeciwciała te mogą być również stwierdzane u nawet 15% zdrowych psów oraz u 25% psów z chorobami nie związanymi z tarczycą. Podwyższone stężenie przeciwciał może być ewentualnie wczesną oznaką limfocytarnego zapalenia tarczycy, dlatego wskazana jest kontrola ich miana w regularnych odstępach czasu. Jeśli w przebiegu schorzenia tkanka gruczołowa tarczycy zostanie w mniejszym lub większym stopniu zniszczona, wskutek braku stymulacji antygenowej może dojść również do obniżenia stężenia autoprzeciwciał.

153

Manual_new_2012.indb 153

12-12-18 09:14

12 Endokrynologia 12.2 Hormony/schorzenia tarczycy Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Wykrywanie 1,5 ml surowicy przeciwciał anty-T4 (pies)

Metoda RIA (3)

Przeciwciała anty-T4, podobnie jak przeciwciała anty-tyreoglobulinowe, mogą występować w przebiegu thyreoiditis lymphatica. Mogą one mieć wpływ na określanie stężenia tyroksyny, powodując uzyskiwanie fałszywie wysokich wyników badania poziomu T4. (Nie dotyczy to metody dializy). Wskazanie do testu:

poziom T4 w zakresie- lub powyżej wartości prawidłowych, przy objawach klinicznych wyraźnie wskazujących na niedoczynność tarczycy.

Ograniczenia:

psy z prawidłową funkcją tarczycy mogą także wykazywać obecność przeciwciał anty-T4, a u zwierząt z hipotyreozą może być stwierdzany brak tych przeciwciał.

Hormony tarczycy – testy czynnościowe Test stymulacji przy użyciu rhTSH (pies) (rekombinowanej tyreotropiny człowieka) 2 oznaczania T4 3 oznaczania T4

2 x 0,5 ml surowicy, (lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną) 3 x 0,5 ml surowicy, (lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną)

EIA (1) EIA (1)

Zasada testu:

podanie TSH powoduje maksymalną stymulację tarczycy. Wykonany następnie pomiar T4 pozwala na uzyskanie informacji odnośnie wydolności tego gruczołu.

Wykonanie:

1. Pierwsze pobranie krwi: do określenia poziomu podstawowego tyroksyny. 2. Iniekcja 75 μg rhTSH dożylnie lub domięśniowo. 3. Drugie pobranie krwi po 6 godz. od iniekcji.

Ocena:

poziom T4 po stymulacji > 2,5 μg/dl stan prawidłowy, < 1,5 μg/dl hipotyreoza. poziom T4 po stymulacji pomiędzy tymi wartościami zakres wątpliwy (zaczynająca się hipotyreoza, NTI, leki).

Na wyniki testu stymulacji przy użyciu TSH wyraźnie mniejszy wpływ mają tzw. NTI oraz leki. Dlatego test ten uznawany jest za „złoty standard” w diagnostyce niedoczynności tarczycy. Powinien być on wykonywany tylko u tych zwierząt, które nie cierpią na którąś z w/w NTI, ani nie otrzymywały leków. W przeciwnym razie test nadaje się tylko do wykluczenia hipotyreozy. Wadą testu jest wysoka cena rekombinowanej tyreotropiny człowieka.

154

Manual_new_2012.indb 154

12-12-18 09:14

12 Endokrynologia 12.2 Hormony/schorzenia tarczycy Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Test stymulacji przy użyciu TRH (pies) 2 oznaczania T4 3 oznaczania T4

2 x 0,5 ml surowicy, (lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną) 3 x 0,5 ml surowicy, (lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną)

EIA (1) EIA (1)

W tym teście określany jest wzrost T4 w surowicy. Uwaga:

na stymulację wydzielania tyroksyny mogą mieć negatywny wpływ pewne schorzenia nie dotyczące tarczycy oraz leki (p. Oznaczanie poszczególnych hormonów tarczycy), ponadto również u psów zdrowych może niekiedy dochodzić do niewystarczającego pobudzenia tarczycy. Z tych powodów test stymulacji przy użyciu TRH zalecany jest jedynie do wykluczenia hipotyreozy.

Wykonanie:

1. Pierwsze pobranie krwi poziom podstawowy tyroksyny. 2. Iniekcja TRH (200 μg/zwierzę) dożylnie (np. Thyroliberin®-Merck). 3. (Ewentualne pobranie krwi po 2 godz. od iniekcji poziom postymulacyjny (1) tyroksyny. 4. Pobranie krwi po 4 godz. od iniekcji poziom postymulacyjny (2) tyroksyny.

Ocena:

-

wielkość stymulacji mieści się w zakresach fizjologicznych (poziom postymulacyjny tyroksyny > 1,5 μg/dl) stan prawidłowy, brak lub tylko nieznaczna stymulacja (poziom podstawowy oraz postymulacyjny tyroksyny < 1,5 μg/dl) hipotyreoza.

155

Manual_new_2012.indb 155

12-12-18 09:14

12 Endokrynologia 12.2 Hormony/schorzenia tarczycy Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Test stymulacji przy użyciu TRH (koń) 2 oznaczania T4 3 oznaczania T4 Wykonanie:

Interpretacja:

2 x 0,5 ml surowicy, (lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną) 3 x 0,5 ml surowicy, (lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną)

ECLIA (1) ECLIA (1)

poziom podstawowy tyrok1. Pierwsze pobranie krwi syny. 2. Iniekcja TRH (u konia – 1mg, u kuca – 0,5 mg) dożylnie. 3. Drugie pobranie krwi po 4-5 godz. od iniekcji poziom postymulacyjny (1) tyroksyny. 4. (Ewentualne trzecie pobranie krwi po ok. 8 godz. od iniekcji poziom postymulacyjny (2) tyroksyny. - w stanach fizjologicznych po 4-5 godz. stężenie T4 istotnie wzrasta do dwukrotnej wartości poziomu podstawowego. - wzrost maksymalny po 4 – 10 godz. od iniekcji TRH.

156

Manual_new_2012.indb 156

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Actinobacillus zakażenia. Wykrywanie 1 ml surowicy przeciwciał przeciwko APP

ELISA (3)

(Actinobacillus pleuropneumoniae) Ważna z gospodarczego punktu widzenia choroba – pleuropneumonia – wywoływana jest przez Actinobacillus pleuropneumoniae. Znane są różne serotypy zarazka, różniące się zjadliwością. Chorują świnie wszystkich klas wiekowych. Jeśli zwierzęta przeżyją zakażenie, wytwarza się trwała odporność. Przeciwciała mogą być wykrywane najwcześniej 7. dnia od momentu infekcji. Prosięta wraz z siarą uzyskują odporność, która w części przypadków utrzymuje się również u warchlaków.

Adenowirus psów typu 2 - zakażenia. Wykrywanie DNA adenowirusa typu 2 psów

1ml krwi z EDTA, 200 mg bioptatu (wątroba), wymazy (gardło, nos, spojówka)

RT-PCR (1)

Adenowirus typ 1 u koni - zakażenie. Koński adenowirus typu 1 może w określonych okolicznościach (u młodych źrebiąt z niskim poziomem przeciwciał matczynych, w stanach immunosupresji) powodować choroby dróg oddechowych. Zakażenia manifestują się nieżytowym do ropnego zapaleniem spojówek oraz wypływem z nosa.

Wykrywanie wymaz ze spojówek, adenowirusa wymaz z rogówki typu 1 koni (wykrywanie DNA)

PCR (1)

157

Manual_new_2012.indb 157

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Afrykański pomór koni (AHSV). Afrykański pomór koni jest ciężką, wysoce zaraźliwą chorobą wirusową koni i pokrewnych zwierząt nieparzystokopytnych na ogół o przebiegu ogół śmiertelnym, występującą głównie w południowej części Afryki. Sporadyczne przypadki choroby obserwowane są także w Afryce północnej, południowej Europie oraz na środkowym Wschodzie. Z reguły choroba przenoszona jest poprzez owady. Klinicznie rozróżnia się 4 formy choroby: nadostrą albo płucną („Dunkop”), podostrą obrzękową albo sercową („Dikkop”), ostrą albo mieszaną oraz tzw. „Horse sickness fever”, której towarzyszą ronienia. Objawy kliniczne zależne są od postaci choroby i mogą obejmować gorączkę, duszność, obrzęki (płuc, spojówek, podbrzusza i. in. narządów). Do śmierci zwierzęcia dochodzi po 3-5 dniach. Badanie wymagane jest przede wszystkim w przypadku eksportu koni z Afryki. Ewentualne bezpośrednie przenoszenie choroby z jednego zwierzęcia na inne nie zostało jak dotąd udowodnione.

Wykrywanie 1 ml surowicy przeciwciał przeciwko wirusowi afrykańskiego pomoru koni

CELISA (3)

Anaplazmoza. p.

Erlichioza

Aujeszky’ego choroba. Choroba Aujeszky’ego (wścieklizna rzekoma) jest chorobą gorączkową o ostrym przebiegu, wywoływaną przez wirusa z rodziny Herpesviridae, atakującą przede wszystkim świnie. W zależności od wieku zwierząt, wirus atakuje centralny układ nerwowy, układ oddechowy lub układ rozrodczy. Inne gatunki zwierząt mogą ulegać zakażeniu jako gospodarze końcowi; człowiek jest niewrażliwy na zakażenie. Infekcje centralnego układu nerwowego kończą się śmiercią, szczególnie wrażliwe są psy (nagła śmierć psów podwórzowych może wskazywać na chorobę Aujeszky’ego w stadzie świń). Objawy kliniczne:

-

gorączka, zaburzenia ze strony ośrodkowego układu nerwowego, wyciek z nosa, kaszel (u tuczników), ronienia.

Wykrywanie 1 ml surowicy przeciwciał przeciwko wirusowi choroby Aujeszky’ego

ELISA (3)

158

Manual_new_2012.indb 158

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Wykrywanie 1 ml surowicy przeciwciał przeciwko wirusowi choroby Aujeszky’ego Uwaga:

Metoda odczyn seroneutralizacji (3)

Odczyn seroneutralizacji, wykonywany w celu wykrycia przeciwciał przeciwko wirusowi choroby Aujeszky’ego, przeprowadzany jest przeważnie u psów wywożonych za granicę. Proszę wyraźnie zaznaczyć na formularzu zleceniowym, że wymagane jest badanie eksportowe.

Babeszjoza / Piroplazmoza – (pies). W Europie choroba u psów powodowana jest przeważnie przez „duże” babeszje z grupy Babesia canis. Znaczenie mają przy tym przede wszystkim B. canis canis oraz B. canis vogeli. Poszczególne szczepy tego pierwotniaka różnią się od siebie patogennością. Wysoce patogenny podgatunek B. canis rossi występuje głównie w południowej Afryce, powodując tam ciężkie schorzenia. Inwazje spowodowane przez „małe” babeszje (B. gibsoni) występują rzadko w Europie. W północno-zachodniej Hiszpanii pojawiło się w ostatnich latach wiele doniesień dotyczących inwazji o ciężkim przebiegu, powodowanych przez babeszje małe. Ich przyczyną jest prawdopodobnie gatunek babeszji podobny do pierwotniaków pasożytujących u ludzi (B. microti względnie Theileria annae). Różnicowanie dużych i małych babeszji może mieć znaczenie terapeutyczne, gdyż działanie powszechnie używanych leków, skierowanych głównie przeciwko Babesia canis, nie obejmuje babeszji małych. W Europie babeszje przenoszone są za pośrednictwem kleszczy z rodzajów Rhipicephalus i Dermacentor. Obszar występowania pasożyta rozciąga się przez cały basen Morza Śródziemnego, Węgry i kraje bałkańskie. Babeszjoza u psów była wcześniej typową „chorobą podróżną”, nabywaną w związku z pobytem zwierzęcia w obszarze śródziemnomorskim. Jednak obecnie coraz częściej pojawiają się również przypadki rodzime w Niemczech, Austrii i Szwajcarii. Objawy kliniczne:

Zależnie od patogenności pasożyta oraz stanu układu immunologicznego, przebieg choroby może być od nadostrego do przewlekłego. Po okresie inkubacji, wynoszącym od 3 dni do 5 tygodni, rozwijają się z reguły typowe objawy chorobowe: - gorączka (ponad 40°C), - anemia hemolityczna, hemoglobinemia i hemoglobinuria, - żółtaczka, bilirubinuria, - obrzęk wątroby i śledziony, - DIC (rozsiane krzepnięcie śródnaczyniowe), - brak apetytu, apatia. 159

Manual_new_2012.indb 159

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu Bezpośrednie wykrywanie babeszji we krwi

Ilość/Materiał Uwagi rozmaz krwi + 0,5 ml krwi z EDTA

Metoda badanie mikroskopowe (1)

W celu wykrycia merozoitów znajdujących się wewnątrz erytrocytów, przygotowuje się rozmazy krwi, najlepiej sporządzone z krwi kapilarnej, a następnie po zabarwieniu metodą Giemsy ogląda w mikroskopie optycznym. Możliwe jest przy tym w znacznym stopniu różnicowanie babeszji dużych i małych. Parazytemia występuje ok. 5 – 10 dni po inwazji. Przy przebiegu przewlekłym okresy parazytemii oraz uspokojenia występują naprzemiennie. Dlatego też bezpośrednie wykazanie pasożyta nie zawsze jest możliwe!

Wykrywanie DNA babeszji

0,5 ml krwi z EDTA

RT-PCR (1)

Wykrywane są babeszje duże i małe. Przy wyniku dodatnim badania, w ciągu 1-3 dni roboczych przeprowadzane jest (bezpłatnie) dodatkowe różnicowanie Babesia canis canis, B. canis vogeli, B. canis rossi, B. gibsonii i B. conradae. W porównaniu z badaniem mikroskopowym rozmazu krwi, metoda PCR charakteryzuje się znacznie większą czułością. Parazytemia występuje ok. 5 – 10 dni po inwazji. Przy przebiegu przewlekłym wykrywanie babeszji jest często utrudnione, ponieważ okresy parazytemii oraz uspokojenia występują naprzemiennie. Dlatego też bezpośrednie wykazanie pasożyta nie zawsze jest możliwe! p.

rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

160

Manual_new_2012.indb 160

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Wykrywanie 1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, przeciwciał przeciwko lub osocza z heparyną Babesia canis

Metoda IF (3)

Wykrycie przeciwciał przeciwko Babesia za pomocą odczynu IF możliwe jest najwcześniej 10 – 14 dni od momentu inwazji. Młode zwierzęta w wieku poniżej 8 mies. często wykazują niskie miana przeciwciał i mogą być badane najwcześniej od 3 miesiąca (ponieważ mogą być obecne u nich przeciwciała matczyne, chroniące szczenięta do 2. mies. życia) Metoda ta wykazuje przeciwciała przeciwko Babesia canis. Jeśli chcieliby Państwo wykryć przeciwciała przeciwko Babesia gibsoni (np. w związku z planowaną sprzedażą zwierzęcia za granicę), proszę wcześniej skontaktować się z laboratorium. Zlecenie takie musi być oddzielnie zaznaczone na formularzu zleceniowym. Proszę zwrócić również uwagę na nasze profile diagnostyczne:

Pasożyty krwi i bakterie hemotroficzne (Badanie mikroskopowe). Profile „podróżne” i Profile „kleszczowe”.

Babeszjoza / Piroplazmoza – (koń). Czynniki etiologiczne: Theileria (wcześniej Babesia) equi oraz Babesia caballi. Piroplazmoza jest przenoszoną przez kleszcze, pasożytniczą chorobą krwi u koni. Jest ona szeroko rozprzestrzeniona w Ameryce Północnej i Południowej, jak również w południowej i wschodniej Europie. Z uwagi na nasilający się międzynarodowy obrót końmi oraz powiększający się zasięg występowania wektorów pasożyta (Dermacentor, Hyalomma sp.), należy się liczyć z możliwością wystąpienia przypadków klinicznych albo pojawienia się zwierząt serologicznie dodatnich również w Niemczech. Choroba może mieć przebieg subkliniczny, nadostry, ostry do przewlekłego. W przypadkach ostrych klinicznie obserwuje się gorączkę, apatię, obrzęki, wylewy krwawe w obrębie trzeciej powieki, morzysko, żółtaczkę i hemoglobinurię. Możliwe są przypadki śmiertelne. Badania laboratoryjne wykazują niedokrwistość, leukopenię, podwyższony poziom bilirubiny oraz przedłużony czas krzepnięcia. W przypadkach przewlekłych można stwierdzić utratę masy ciała i spadek wydajności wraz z łagodną anemią i zwiększonym lub prawidłowym stężeniem bilirubiny. T. equi może być także przenoszona przez łożysko i powodować ronienia, jak również piroplazmozę źrebiąt-noworodków. Zarażone zwierzęta mogą przez długi czas (nawet do końca życia) pozostawać nosicielami i stanowić dla kleszczy źródło inwazji.

Wykrywanie 1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, przeciwciał przeciwko lub osocza z heparyną babeszjom (koń)

IF (3)

161

Manual_new_2012.indb 161

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Wykrywanie 1 ml surowicy przeciwciał przeciwko babeszjom (koń)

Metoda OWD (3)

OWD do wykrywania przeciwciał przeciwko babeszjom przeprowadzany jest przeważnie w przypadku eksportu koni.

Wykrywanie 1 ml surowicy przeciwciał przeciwko babeszjom (koń) - CELISA

CELISA (3)

Metoda obowiązująca w przypadku eksportu do USA.

Bezpośrednie wykrywanie babeszji we krwi

rozmaz + 0,5 ml krwi z EDTA p.

badanie mikroskopowe (1)

Babeszjoza (psy).

Mikroskopowe wykrywanie pasożytów wewnątrz erytrocytów.

Wykrywanie DNA babeszji

1 ml krwi z EDTA

PCR (1)

Różnicowanie pomiędzy T. equi i B. caballi możliwe jest poprzez analizę sekwencyjną produktu PCR. Badanie takie można zlecić dodatkowo w przypadku wykrycia DNA babeszji. Proszę zwrócić uwagę, że wiąże się to z dodatkowymi kosztami. p.

rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

162

Manual_new_2012.indb 162

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Bartonelloza. Bartonella sp. (wykrywanie DNA)

0,5 ml krwi z EDTA, punktat z węzłów chłonnych

RT-PCR (1)

Omawiana procedura diagnostyczna wykrywa Bartonella henselae, B. vinsonii, B. quintana, B. clarridgeiae. Zwierzęta domowe stanowią istotny rezerwuar zarazka, a większość gatunków z rodzaju Bartonella ma znaczenie epidemiologiczne (zoonozy). Koty stanowią główny rezerwuar dla Bartonella henselae, B. clarridgeiae i B. koehlerae. Psy mogą być zakażone przez B. vinsonii subsp. berkhoffii, B. henselae, B. clarridgeiae, B. washoensis, B. elizabethae i B. quintana. Zakażenie wywołane przez Bartonella henselae u kotów przebiega z reguły bezobjawowo. Dyskutowany jest ewentualny związek tej infekcji z występowaniem miejscowej lub uogólnionej limfadenopatii. U zakażonych kotów przez miesiące, a nawet lata, może występować bakteriemia, przy czym ilość drobnoustrojów we krwi może ulegać wahaniom. Wykrywanie zarazka u kota jest godne uwagi w sytuacji podejrzenia choroby kociego pazura u osoby mającej kontakt ze zwierzęciem. Zakażenie u ludzi w 90 % przypadków przebiega jako łagodna, samoistnie ustępująca limfadenopatia i tylko w wyjątkowych sytuacjach, przede wszystkim u osób z obniżoną odpornością, prowadzi do poważniejszych powikłań, jak np. zapalenia mózgu, stawów oraz płuc.

Wykrywanie 0,5 ml surowicy przeciwciał przeciwko wirusowi choroby granicznej

odczyn seroneutralizacji (3)

163

Manual_new_2012.indb 163

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Borelioza W Europie wykryto do tej pory 6 z 11 genogatunków Borrelia (B. burgdorferi sensu stricto, B. afzelii, B. garinii, B. lusitaniae, B. bissettii oraz B. valaisiana), które należą do grupy B. burgdorferi sensu lato. Oprócz tego w ostatnim czasie często pojawiają się doniesienia dotyczące występowania nowego, prawdopodobnie patogennego dla ludzi gatunku B. spielmani. W odniesieniu do większości tych gatunków, jak na razie brak jest pewnych wiadomości o ewentualnym znaczeniu patogennym u zwierząt. Transmisja zarazka w naszych szerokościach geograficznych odbywa się głównie za pośrednictwem kleszczy Ixodes ricinus. Zasięg występowania borelii pokrywa się w znacznym stopniu z zasięgiem kleszcza, tak że zakażeń można spodziewać się w całych Niemczech. Jako wrażliwe na zakażenie (oprócz człowieka) uważane są przede wszystkim psy. Inne gatunki zwierząt wydają się być rzadziej dotknięte infekcją, również dyskutowane jest znaczenie kliniczne zakażeń u koni. U ludzi przebieg choroby można podzielić na 3 fazy. Najpierw dochodzi do wystąpienia objawów zakażenia miejscowego – najczęściej w formie rumienia wędrującego (erythema migrans). Następnie ma miejsce rozprzestrzenienie się zakażenia w organizmie, czemu towarzyszy szerokie spektrum różnorodnych objawów klinicznych. Często występują przy tym objawy neurologiczne (np. limfocytarne zapalenie opon i korzonków nerwów rdzeniowych – meningoradiculitis, limfocytarne zapalenie opon mózgowych). W trzecim, przewlekłym stadium choroby, dominują przede wszystkim zapalenia stawów oraz chroniczne stany zapalne skóry. Rzadziej dochodzi do przewlekłych objawów nerwowych. U psów powyższego podziału na fazy nie stwierdza się, albo jest on b. słabo zaznaczony. Objawy kliniczne:

U chorych zwierząt, zależnie od stopnia nasilenia infekcji, mogą występować następujące objawy: - gorączka, - brak apetytu, apatia, - okresowe kulawizny, - zapalenie jedno- lub wielostawowe. Ponadto, z boreliozą mogą mieć związek następujące objawy (jest to przedmiotem dyskusji): - zapalenie mięśnia sercowego, - zaburzenia neurologiczne (porażenia, skurcze), - zapalenie błony naczyniowej (uveitis), naczyniówki i siatkówki (chorioretinitis) oraz spojówek (conjunctivitis), - zapalenie nerek (nephritis), zapalenie kłębuszkowe nerek (glomerulonephritis), niewydolność nerek – przeważnie u określonych ras psów (np. berneński pies pasterski, labrador, golden retriever).

Wykrywanie DNA Borrelia burgdorferi sensu lato p.

RT- PCR (1)

rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej. 164

Manual_new_2012.indb 164

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Wykrywanie 1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, przeciwciał IgG lub osocza z heparyną przeciwko Borrelia (pies i koń)

Metoda ELISA (1)

Wykazanie IgG możliwe jest około 4–6 tygodni po zakażeniu. Odsetek zwierząt seropozytywnych w populacji psów jest stosunkowo wysoki, tak że stwierdzenie dodatniego miana przeciwciał nie świadczy jeszcze o klinicznej postaci boreliozy. Poza tym można uzyskiwać wyniki fałszywie dodatnie wskutek reakcji krzyżowych w przypadku zakażeń innymi krętkami, a także spowodowanymi obecnością przeciwciał poszczepiennych. Dlatego wynik dodatni lub wątpliwy powinien być potwierdzony metodą immunoblot (diagnostyka dwustopniowa). Wysokie miana przeciwciał IgG mogą się utrzymywać bardzo długo nawet w przypadku pomyślnej terapii, dlatego metoda ta nie pozwala na kontrolę skuteczności leczenia boreliozy.

Wykrywanie 1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, przeciwciał IgM lub osocza z heparyną przeciwko Borrelia (pies)

ELISA (1)

Przeciwciała klasy IgM u ludzi wykrywalne są z reguły od 3. tygodnia po zakażeniu i wskazują na fazę ostrą boreliozy. U psów przeciwciała IgM wydają się utrzymywać przez długi czas, nawet jeśli nie występuje ostry proces chorobowy. Poza tym przy reinfekcji nie zawsze dochodzi do ponownej odpowiedzi immunologicznej w postaci przeciwciał IgM. Z tych powodów na podstawie dodatniego miana IgM nie można jednoznacznie wnioskować o toczącej się ostrej postaci boreliozy. Nie da się też całkowicie wykluczyć reakcji krzyżowych.

Wykrywanie przeciwciał IgG przeciwko Borrelia

1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną

Immunoblot (1)

Technika western-blot powinna być przeprowadzana jako test potwierdzający w przypadku dodatniego lub wątpliwego wyniku badania w kierunku przeciwciał IgG/IgM anty-Borrelia metodą ELISA. 165

Manual_new_2012.indb 165

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Wykrywanie 1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, przeciwciał przeciwko lub osocza z heparyną atygenowi C6 Borrelia (badanie jakościowe)

Metoda ELISA (1)

Wykrywanie przeciwciał anty-C6 -Borrelia burgdorferi jest nową metodą diagnostyczną boreliozy i powinno znaleźć zastosowanie jako badanie skriningowe. Zaletą metody jest jej specyficzność – nie stwierdza się reakcji krzyżowych z przeciwciałami przeciwko innym krętkom, jak również z przeciwciałami poszczepiennymi. Oznacza to, że wynik dodatni badania nie musi być już potwierdzany za pomocą testu immunoblot i wskazuje na czynną infekcję spowodowaną przez Borrelia. Wykazanie przeciwciał możliwe jest często począwszy od 3. tygodnia po zakażeniu. Przy tym wydaje się, że poziom przeciwciał anty-C6 skorelowany jest z ilością krętków u badanego zwierzęcia. Miano to wzrasta znacznie od momentu zakażenia, a wyraźnie obniża się bezpośrednio po przeprowadzonej terapii. Z tych względów u zwierząt, które w ciągu ostatnich miesięcy były leczone antybiotykami skutecznymi przeciwko Borrelia (np. amoksycylina i doksycyklina) powinno być przeprowadzona klasyczna diagnostyka dwustopniowa (p. wyżej). Antybiotykoterapia wprowadzona kilka tygodni przed pobraniem krwi do badania nie ma wpływu na wynik testu w kierunku przeciwciał anty-C6. Zwierzęta z kliniczną formą boreliozy mogą wykazywać miana dodatnie anty-C6 mimo stosowanej terapii. Proszę zwrócić również uwagę na 1 i 2 oraz Profil „podróżny” 2.

Profile „kleszczowe”

166

Manual_new_2012.indb 166

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Wykrywanie 1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, przeciwciał przeciwko lub osocza z heparyną antygenowi C6 Borrelia (badanie ilościowe) (Borrelia Quant C6®) (pies)

Metoda ELISA (1)

Ponieważ poziom przeciwciał anty-C6 Borrelia burgdorferi wydaje się być skorelowany z ilością krętków u zwierzęcia, badanie ilościowe tych immunoglobulin może być przeprowadzone w celu sprawdzenia skuteczności terapii. W tym celu, bezpośrednio po stwierdzeniu obecności przeciwciał w badaniu jakościowym, należy określić ich miano wyjściowe za pomocą ilościowego testu ELISA. Jeśli zwierzę wykazuje odpowiednie, wskazujące na boreliozę objawy kliniczne, powinno być leczone. Wyraźny spadek poziomu przeciwciał anty-C6 Borrelia burgdorferi przy ponownym badaniu po 6 miesiącach, wskazuje na pomyślnie przeprowadzoną terapię. Uwaga:

Test ten może być przeprowadzony tylko u psów i tylko z surowicą jak materiałem.

Bornaska choroba (Borna Disease, BD). Wirus choroby bornaskiej (BDV) jest czynnikiem etiologicznym nieropnego zapalenia mózgu i rdzenia, prowadzącego do objawów neurologicznych i zaburzeń w zachowaniu. Przebieg choroby może być nadostry, ostry i podostry. Większość zakażeń przebiega jednak bezobjawowo. Jeśli dochodzi już do wyraźnych objawów klinicznych, wtedy choroba ma na ogół przebieg śmiertelny. Okres inkubacji nie jest znany, przypuszcza się, że waha się on od 2 tygodni do kilku miesięcy. Obserwowane było sezonowe nasilenie przypadków klinicznych w okresie wiosennym i jesiennym. Przypadki kliniczne występują najczęściej u koni i owiec, przy czym w pewnych rejonach Niemiec, Austrii, Księstwa Liechtenstein oraz Szwajcarii ich częstotliwość jest znacznie większa. Nowsze badania wykazują, że BDV może występować zasadniczo również poza obszarami endemicznymi. Bezpośrednia transmisja wirusa pomiędzy końmi nie została jak dotąd stwierdzona.

Wykrywanie 1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, przeciwciał przeciwko lub osocza z heparyną, lub płynu m.r. wirusowi choroby bornaskiej

IF (3)

Jednorazowe stwierdzenie przeciwciał we krwi za pomocą testu immunofluorescencji nie świadczy o aktualnie przebiegającej chorobie. Na infekcję czynną wskazuje dopiero badanie par surowic przeprowadzone w odstępie 10-14 dni. Serokonwersja (pojawienie się przeciwciał) lub 3-krotny wzrost miana przeciwciał świadczą o niedawnym kontakcie zwierzęcia z zarazkiem. Wykazanie obecności przeciwciał w płynie mózgowo-rdzeniowym możliwe jest z reguły tylko u zwierząt chorujących klinicznie. 167

Manual_new_2012.indb 167

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu Wykrywanie wirusa choroby bornaskiej (wykrywanie RNA)

p.

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

1 ml płynu m.r., pośmiertnie: siatkówka (przysyłać nieuszkodzoną gałkę oczną, nie w formalinie)

PCR (3)

rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej. Jeśli chodzi o materiał, płyn mózgowo-rdzeniowy jest odpowiedni do badania równocześnie za pomocą testu immunofluorescencji, jak i PCR. Wynik dodatni wskazuje na zakażenie wirusem choroby bornaskiej.

BRSV Zakażenia syncytialnym wirusem oddechowym bydła. Syncytialny wirus oddechowy bydła (BRSV – Bovine Respiratory Syncytial Virus), pneumowirus należący do rodziny Paramyxoviridae, jest jednym z czynników etiologicznych enzootycznej bronchopneumonii u bydła (a również u innych przeżuwaczy). Mogą występować bezobjawowe zakażenia BRSV, z długotrwałym lub okresowym siewstwem zarazka. Zwiększona presja czynników środowiskowych, jak również obecność innych drobnoustrojów patogennych, wzmagają podatność na chorobę, manifestującą się gorączką i objawami oddechowymi. Bydło dorosłe posiada przeważnie przeciwciała, które wprawdzie chronią przed zachorowaniem, jednak nie przed infekcją oraz namnażaniem się i wydalaniem wirusa. Przeciwciała matczyne przekazywane są noworodkom wraz z siarą. Szczególnie wrażliwe są jednak cielęta w wieku 2 – 5 miesięcy. Od czasu do czasu choroba może również pojawić się u młodego bydła i zwierząt dorosłych.

Wykrywanie 1 ml surowicy przeciwciał przeciwko BRSV (bydło)

ELISA (3)

Bruceloza Do rodzaju Brucella należą następujące ważne gatunki: B. abortus (czynnik etiologiczny brucelozy bydła), B. melitensis (bruceloza owiec i kóz), B. suis (bruceloza świń), B. ovis oraz B. canis. Bakterie te nie wykazują swoistości gatunkowej dla określonych gospodarzy; możliwe jest zakażenie innych gatunków zwierząt, jak również człowieka. Przenoszenie zarazka odbywa się zarówno drogą alimentarną, jak i płciową. Głównymi źródłami infekcji są bezobjawowo zakażeni siewcy zarazka. Objawy kliniczne:

-

gorączka, brak apetytu, apatia, ronienia w ostatnim trymestrze ciąży, zapalenie jąder i najądrzy, niepłodność u samców.

168

Manual_new_2012.indb 168

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Wykrywanie 0,5 ml surowicy przeciwciał przeciwko Brucella canis

Metoda aglutynacja szkiełkowa (3)

Jest to badanie jakościowe, pozwalające na wykrycie przeciwciał przeciwko Brucella canis u psów. Nie można w ten sposób ustalić miana przeciwciał.

Wykrywanie 0,5 ml surowicy przeciwciał przeciwko Brucella canis

SLA (3)

Wykrywanie przeciwciał przeciwko Brucella canis metodą powolnej aglutynacji wykonywane jest przede wszystkim przed planowanym eksportem psów. Proszę zaznaczyć wyraźnie na formularzu zleceniowym, że ma być wykonane badanie eksportowe.

Wykrywanie 1 ml surowicy przeciwciał przeciwko Brucella abortus

Wykrywanie 0,5 ml surowicy przeciwciał przeciwko Brucella suis

ELISA (3)

SLA (3)

Wykrywanie 1 ml surowicy przeciwciał przeciwko Brucella melitensis

ELISA (3)

Wykrywanie 1 ml surowicy przeciwciał przeciwko Brucella ovis

ELISA (3)

Wykrywanie DNA Brucella sp.

Wymaz (z pochwy, napletka), krew z EDTA, RT- PCR (1) mocz, tkanki (wątroba, śledziona, serce, płuca, jądra, szpik kostny) 169

Manual_new_2012.indb 169

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

(BVD/MD – Bovine Virusdiarrhoe/Mucosal Disease) Wirusowa biegunka bydła. Czynnikiem etiologicznym wirusowej biegunki i choroby błon śluzowych bydła jest wirus z rodzaju Pestivirus, należącego do rodziny Flaviviridae. W zależności od właściwości obserwowanych w hodowli komórkowej, wyróżnia się szczepy acytopatogenne oraz cytopatogenne wirusa BVD. Zakażenia wirusem BVD przebiegają w większości przypadków subklinicznie. W zależności od zjadliwości zarazka oraz stanu zdrowia zwierzęcia, może nieć również miejsce postać ostra infekcji, objawiająca się leukopenią, trombocytopenią, gorączką, lekką biegunką, trudnościami w oddychaniu i/lub obniżeniem odporności. Raczej rzadko dochodzi do zakażeń szczepami o dużej zjadliwości, prowadzących do zachorowań przebiegających z dużą śmiertelnością, zwłaszcza u cieląt, określanych jako zespół krwotoczny. Choroba charakteryzuje się silną trombocytopenią oraz krwotokami w różnych narządach. Największe znaczenie mają jednak w dalszym ciągu zakażenia wewnątrzmaciczne, które, w zależności od okresu ciąży, mogą powodować obumieranie płodów, ronienia i urodzenia martwych lub słabych cieląt; możliwe jest jednak też rodzenie się cieląt zdrowych. W przypadku zakażenia płodu pomiędzy 40. i 120. dniem ciąży, spowodowanego przez szczep acytopatogenny, dochodzi do wystąpienia stanu nabytej tolerancji immunologicznej wobec wirusa; zwierzę pozostaje zakażone przez całe życie i wydala stale duże ilości zarazka. Na ogół w wieku od 6 miesięcy do 2 lat, wskutek mutacji szczepu niecytopatogennego, powstaje u zakażonego zwierzęcia wirus cytopatogenny, który w ciągu 2 tygodni powoduje kończącą się śmiercią chorobę błon śluzowych.

Wykrywanie antygenu wirusa BVD

2 ml surowicy, lub krwi z EDTA, lub osocza z heparyną

Wykrywanie 1 ml surowicy przeciwciał przeciwko wirusowi BVD

ELISA (3)

AGT (3)

170

Manual_new_2012.indb 170

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

CAE (Caprine Arthritis and Encephalitis). Czynnikiem etiologicznym zapalenia stawów i mózgu kóz jest lentiwirus. Zarazek charakteryzuje się niską zaraźliwością; przenoszony jest on głównie poprzez mleko, rzadziej przez kontakt bezpośredni. Choroba występuje przede wszystkim u starszych zwierząt pomiędzy 2. i 9. rokiem życia. Objawy kliniczne:

-

zapalenie stawów, wyniszczenie, zapalenie wymienia, objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego.

Wykrywanie 1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, przeciwciał przeciwko lub osocza z heparyną wirusowi CAE

ELISA (3)

Przeciwciała pojawiają się po kilku tygodniach lub nawet kilku latach po zakażeniu. Dlatego wynik ujemny badania nie wyklucza istnienia infekcji w sposób całkowicie pewny.

Chlamydie – zakażenia. Chlamydie są obligatoryjnymi pasożytami wewnątrzkomórkowymi i z tego powodu trudnymi do rozpoznawania. Zakażenie następuje z reguły przez błonę śluzową jamy ustnej i nosa, u owiec również podczs aktu krycia. Objawy kliniczne:

są bardzo różne, zależnie od gatunku zwierzęcia oraz indywidualnych predyspozycji. Często występują zakażenia latentne. Owce: ronienia Koty: zapalenie spojówek; drobnoustrój współuczestniczący w zespole chorobowym zw. kocim katarem Ptaki: wyciek z oczu i nosa, biegunka, wychudzenie

171

Manual_new_2012.indb 171

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu Wykrywanie

Ilość/Materiał Uwagi Materiał – zależnie od objawów

Metoda PCR (1)

DNA chlamydii Wyniki o największej wartości diagnostycznej można uzyskać wtedy, gdy materiał pobierany jest przy pierwszym wystąpieniu objawów chorobowych. Ponieważ chlamydie żyją wewnątrzkomórkowo, należy zwracać uwagę by wymazy zawierały materiał możliwie bogaty w komórki. Dodatni wynik PCR potwierdza udział chlamydii w obserwowanym procesie chorobowym, jednak wynik ujemny testu wcale ich nie wyklucza. PCR ukierunkowany na wykrywanie fragmentu genu 16S rRNA dotychczasowego gatunku Chlamydia psittaci, nie pozwala na różnicowanie Chlamydophila psittaci, Chl. abortus, Chl. felis i Chl. Caviae. Do odróżniania w/w gatunków Chlamydophila można jednak wykorzystać fakt wysokiego stopnia przystosowania poszczególnych gatunków chlamydii do określonych gospodarzy. I tak, Chlamydophila psittaci występuje u ptaków, Chl. abortus przeważnie u owiec, Chl. felis u kotów a Chl. caviae u świnek morskich. p.

rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

Wykrywanie 0,5 ml surowicy przeciwciał przeciwko chlamydiom

OWD (3)

Wykrycie przeciwciał przeciwko chlamydiom możliwe jest u wszystkich zwierząt z wyjątkiem ptaków, badanie serologiczne nie pozwala jednak na rozróżnienie poszczególnych gatunków tych bakterii.

Wykrywanie DNA Chlamydophila felis p.

wymaz z nosa, gardła, spojówek

rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

Wykrywanie DNA wymaz ze spojówek, kloaki, kał Chlamydophila psittaci p.

RT-PCR (1)

RT-PCR (1)

rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej

172

Manual_new_2012.indb 172

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Cirkowirusy - zakażenia. p.

Wirus choroby dzioba i piór u papug (PBFD).

p.

Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

Cirkowirus prosiąt typu 2 - zakażenia. p.

rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

Clostridium perfringens. Wykrywanie genu Kał dla enterotoksyny A Clostridium perfringens (wykrywanie DNA)

RT-PCR (1)

Cryptococcus sp. - zakażenia. Wykrywanie DNA Cryptococcus neoformans/C. gattii

płyn mózgowo-rdzeniowy, wymaz (oko, gardło)

RT-PCR (1)

173

Manual_new_2012.indb 173

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Dirofilarioza Dirofilaria immitis jest czynnikiem etiologicznym dirofilariozy sercowo-naczyniowej. Poza psami i kotami, zarażenia patentne znane są u psów dingo, kojotów, lisów rudych i szarych, wilków rudych, tchórzy i fretek. W przypadku stwierdzonej parazytemii (wykrycia mikrofilarii), należy w ramach diagnostyki różnicowej uwzględnić mikrofilarie innych nicieni – patogennych (Dirofilaria repens) oraz niepatogennych (Acanthocheilonema reconditum/ dracunculoides i Acanthocheilonema grassi). Wektorami pasożyta są komary (Culex, Aedes, Anopheles). D. immitis występuje endemicznie w większości regionów tropikalnych i subtropikalnych, jak również w całym basenie Morza Śródziemnego. Objawy kliniczne:

są różne, w zależności od intensywności inwazji.

Inwazja ostra:

-

Inwazja przewlekła:

-

syndrom Vena cava: osłabienie, brak apetytu, duszność, wodobrzusze, żółtaczka, anemia hemolityczna, wstrząs hypowolemiczny, alergiczne zapalenie płuc: kaszel, duszność, brak apetytu, utrata masy ciała, sinica. stadium I: stan ogólny bez zmian, brak objawów. stadium II: spadek wydolności, sporadyczny kaszel, niedokrwistość. stadium III: ospałość, przewlekły kaszel, utrata masy ciała, duszność, przyspieszenie oddechów, krwioplucie (haemoptysis), omdlenia (synkope), niedokrwistość, szmery płucne przy wdechu, powiększenie wątroby, wodobrzusze, niewydolność nerek.

Bezpośrednie 1 ml krwi z EDTA wykrywanie mikrofilarii

metoda filtracji, badanie mikroskopowe (1)

Mikrofilarie wykrywane są w mikroskopie optycznym po uprzednim zagęszczeniu (metoda filtracji). Za pomocą tej techniki nie jest możliwe odróżnienie mikrofilarii D. immitis od mikrofilarii innych gatunków, dlatego po wykazaniu obecności pasożytów powinien być zastosowany test PCR do ich identyfikacji. Powinno się badać krew pobraną późnym popołudniem albo wieczorem (po 18.00). Mikrofilarie udaje się wykazać najwcześniej po 6 miesiącach od momentu zarażenia. Wiele przypadków inwazji przebiega w sposób utajony, dlatego często nie można stwierdzić obecności mikrofilarii.

174

Manual_new_2012.indb 174

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Wykrywanie DNA filarii 1 ml krwi z EDTA

Metoda PCR (3)

Za pomocą tego testu PCR jest możliwe różnicowanie mikrofilarii stwierdzonych uprzednio w badaniu metodą filtracji lub w rozmazie krwi. W ten sposób można ustalić, czy w danym przypadku mamy do czynienia z gatunkami patogennymi czy niepatogennymi filarii, przez co można zastosować optymalny sposób terapii. Omawiana metoda pozwala także różnicować dojrzałe formy pasożytów, pochodzące np. z guzka podskórnego (Dirofilaria repens lub Acanthocheilonema reconditum), serca (D. immitis) oraz jamy otrzewnowej (Acanthocheilonema dracunculoides). Każda próba poddawana jest pojedynczym testom PCR dla D. immitis i D. repens oraz jednemu testowi multiplex-PCR dla 6 gatunków. Ta ostatnia metoda uwzględnia 4 dalsze gatunki, które występują jednak dość rzadko: Acanthocheilonema reconditum i A. dracunculoides, jak również Brugia malayi i B. pahangi.

Wykrywanie antygenu makrofilarii

1 ml surowicy, lub osocza z EDTA,

ELISA (1)

lub osocza z heparyną Wykrycie antygenu makrofilarii (Dirofilaria immitis) możliwe jest najwcześniej po 5 – 6 miesiącach od momentu inwazji. Mogą się zdarzyć wyniki fałszywie ujemne (zarażenie małego stopnia, obecność obumarłych pasożytów, nietypowa lokalizacja, obecność tylko samców i.in.).

Proszę zwrócić również uwagę na nasze profile diagnostyczne:

Pasożyty krwi i bakterie hemotroficzne – badanie mikroskopowe (rozdział 17), Profil „podróżny” 2.

175

Manual_new_2012.indb 175

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Encephalitozoonoza/Nosematoza Encephalitozoon cuniculi jest pierwotniakiem pasożytującym wewnątrzkomórkowo, mogącym powodować inwazję u królików, innych zwierząt domowych oraz człowieka. Zarażenie następuje drogą alimentarną, za pośrednictwem spor wydalanych z moczem i w pewnym stopniu z kałem. Objawy kliniczne:

Choroba może mieć różny przebieg – oprócz inwazji bezobjawowych, spotyka się przypadki o przebiegu od ostrego do przewlekłego.

Obserwuje się:

-

skręty szyi (torticollis), przeprostowanie głowy (opisthotonus), niedowłady i porażenia, oczopląs (nystagmus), zapalenie nerek, wzmożone pragnienie/wielomocz (polidypsja/poliuria), brak apetytu oraz apatię.

Wykrywanie 3 ml moczu antygenu spor Encephalitozoon cuniculi

IF (1)

Wykrycie spor w moczu możliwe jest w okresie ich wydalania, tj. z reguły 1-3 mies. po inwazji. Jedynie przy wyniku dodatnim test ma dużą wartość diagnostyczną, ponieważ spory wydalane są nieregularnie i wtedy, gdy doszło do zajęcia nerek. Dlatego pewniejszą metodą rozpoznawania zarażenia jest badanie serologiczne w kierunku przeciwciał.

176

Manual_new_2012.indb 176

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Wykrywanie 0,5 ml surowicy, lub osocze z EDTA, przeciwciał przeciwko lub osocza z heparyną Encephalitozoon cuniculi (królik)

Metoda IF (1)

Przeciwciała w surowicy wykrywalne są od 3. – 4. tygodnia po zarażeniu, osiągają wysokie miana po 8-12 tygodniach, po czym ich ilość stopniowo, choć z pewnymi wahaniami, spada. Metoda pozwala na wykrycie przeciwciał do 3 lat po zarażeniu. Natomiast przeciwciała matczyne u młodych królików stwierdzane są najpóźniej do 6. – 7. tygodnia życia. Wykrywanie przeciwciał nie pozwala na odróżnianie zwierząt z czynną inwazją pasożyta od tych zarażonych latentnie oraz królików, które wytworzyły przeciwciała, ale nie są już zarażone. Wynik ujemny badania wskazuje, że E. cuniculi nie uczestniczy w aktualnie toczącym się procesie chorobowym. Gdyby jednak objawy kliniczne typowe dla encefalitozoonozy utrzymywały się w dalszym ciągu, zalecamy ponowne określanie miana przeciwciał po 3-4 tygodniach

Enzootyczna białaczka bydła (EBL). Zespół białaczkowy u bydła można podzielić na 4 formy kliniczne. W przeciwieństwie do białaczki skórnej, białaczki u młodego bydła oraz siatkowicy komórek tucznych, które wszystkie pojawiają się spontanicznie, w przypadku enzootycznej białaczki limfatycznej czynnikiem etiologicznym jest retrowirus. Zakażenie następuje z reguły krótko po porodzie, poprzez siarę i mleko. Możliwe jest także rozprzestrzenianie się choroby w sposób horyzontalny. Objawy kliniczne:

-

apatia, brak apetytu, obrzęki, niedokrwistość, leukocytoza, powiększenie węzłów chłonnych, powiększenie śledziony.

Wykrywanie 1 ml surowicy przeciwciał przeciwko wirusowi enzootycznej białaczki bydła

ELISA (3)

177

Manual_new_2012.indb 177

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Erlichioza W przypadku diagnostyki erlichiozy (anaplazmozy) u psów konieczne jest różnicowanie pomiędzy infekcjami występującymi w regionach tropikalnych i subtropikalnych (jak erlichioza monocytarna i trombocytarna) oraz formą granulocytarną zakażenia, rozprzestrzenioną w rejonach północnych. Jako czynnik etiologiczny erlichiozy monocytarnej u psów znaczenie ma przede wszystkim Ehrlichia canis. W Europie zarazek ten przenoszony jest przez kleszcza Rhipicephalus sanguineus. E. canis jest szeroko rozprzestrzeniony w regionach tropikalnych i subtropikalnych, a w Europie występuje w całym basenie M. Śródziemnego. Również w Niemczech należy się liczyć z możliwością wystąpienia pojedynczych przypadków infekcji. Inne zakażenia monocytarne, jak np. wywołane przez E. chaffeensis, występują przeważnie w Stanach Zjednoczonych. W Europie południowej zdarzają się ponadto zakażenia wywołane przez Anaplasma platys, która może wywoływać tzw. cykliczną trombocytopenię u psów. Rośnie znaczenie infekcji powodowanych przez Anaplasma phagocytophilum, która jest czynnikiem etiologicznym anaplazmozy granulocytarnej u psów. Tą formę choroby spotyka się przede wszystkim w północnej i środkowej Europie. Wektorem zarazka jest kleszcz Ixodes ricinus. Erlichioza monocytarna u psów, wywołana przez E. canis, może cechować się szerokim spektrum objawów klinicznych. Po okresie inkubacji trwającym do 3 tygodni, następuje ostra faza choroby utrzymująca się przez 2 – 4 tygodnie. Na ogół występują wtedy łagodne, nieswoiste objawy chorobowe, jednak mogą pojawić się również poważne objawy zagrażające życiu. U zakażonych psów stwierdza się często gorączkę, utratę apetytu, senność, limfadenopatię oraz powiększenie śledziony. Możliwa jest też zwiększona skłonność do krwawień. Zdarzają się objawy oftalmologiczne oraz neurologiczne. Diagnostyka laboratoryjna wykazuje trombocytopenię, jak również łagodną niedokrwistość, leukopenię i hipergamaglobulinemię. Poziomy ALT i fosfatazy zasadowej są podwyższone. Po okresie choroby o przebiegu subklinicznym, o różnym czasie trwania, schorzenie może przejść w stadium przewlekłe, przy którym skuteczność postępowania terapeutycznego jest bardzo ograniczona. Jednak nie u wszystkich zwierząt rozwija się faza chroniczna. Przyczyna tego nie jest jeszcze wyjaśniona. Stadium to charakteryzuje się uogólnioną skłonnością do krwawień. Występują m.in. obrzęki, utrata apetytu, przewlekła utrata masy ciała, objawy neurologiczne i powiększenie węzłów chłonnych. Wskutek hipoplazji szpiku kostnego dochodzi do pancytopenii.

178

Manual_new_2012.indb 178

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu Bezpośrednie wykrywanie Ehrlichia /Anaplasma we krwi

Ilość/Materiał Uwagi rozmaz krwi + 1 ml krwi z EDTA

Metoda badanie mikroskopowe (1)

Bezpośrednie wykrycie zarazka w rozmazie krwi możliwe jest na ogół tylko podczas ostrego stadium choroby, najlepiej we krwi kapilarnej. Preparaty barwione są metodą Giemsy i oglądane w mikroskopie optycznym. Uwaga:

Wykrywanie DNA Ehrlichia sp.

Wynik negatywny badania absolutnie nie wyklucza zakażenia! 2 ml krwi z EDTA, bioptat śledziony, lub szpiku kostnego

RT-PCR (1)

Metoda bardziej czuła, niż badanie mikroskopowe rozmazów krwi. Jednak wynik ujemny również nie wyklucza istnienia infekcji. Różnicowanie Ehrlichia canis, E. ewingii i E. chaffeensis za pomocą real time-PCR jest zawsze możliwe (po wcześniejszym zapytaniu). p.

Wykrywanie DNA Ehrlichia sp.

Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

2 ml krwi z EDTA, bioptat śledziony, lub szpiku kostnego

RT-PCR (1)

Bezpośrednie wykazanie zarazka techniką PCR może mieć miejsce już po 4 – 6 dniach od momentu infekcji. Metoda jest z reguły bardziej czuła, niż badanie mikroskopowe rozmazów krwi. Zaleca się jednak, aby również ona przeprowadzana była w fazie ostrej choroby, ponieważ w późniejszych stadiach zarazek często nie jest już stwierdzany we krwi. Także w tym przypadku wynik negatywny badania nie wyklucza zakażenia. Technika PCR w pewnym stopniu pozwala na kontrolę skuteczności terapii.

179

Manual_new_2012.indb 179

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Wykrywanie 1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, przeciwciał przeciwko lub osocza z heparyną Ehrlichia

Metoda IF (1)

Wykrycie przeciwciał przeciwko Ehrlichia canis możliwe jest z reguły od 14. dnia infekcji. Jednak u niektórych psów serokonwersja ma miejsce dopiero po 28 dniach od zakażenia. Czterokrotny wzrost miana przeciwciał przy badaniu par surowic pobranych w odstępie 2-3 tygodni wskazuje na ostry proces chorobowy. Ponieważ podwyższone miano przeciwciał utrzymuje się miesiącami, dodatni wynik badania jednej próbki surowicy nie musi być równoznaczny z faktem, że mamy do czynienia z kliniczną postacią erlichiozy. Możliwe są reakcje krzyżowe z innymi gatunkami z rodzaju Ehrlichia. Proszę zwrócić również uwagę na nasze profile diagnostyczne:

Badanie ogólne w kierunku pasożytów krwi (rozdział 4), Profil „podróżny” 1 i 2.

Wykrywanie 1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, przeciwciał przeciwko lub osocza z heparyną Anaplasma phagocytophilum (pies, koń)

Proszę zwrócić również uwagę na nasze profile diagnostyczne:

Wykrywanie DNA Anaplasma sp.

IF (3)

Wykrywanie tych przeciwciał ma duże znaczenie diagnostyczne. Czterokrotny wzrost miana przeciwciał przy badaniu par surowic pobranych w odstępie 2-3 tygodni wskazuje na ostry proces chorobowy. Natomiast dodatni wynik badania jednej próbki surowicy nie pozwala na stwierdzenie momentu zakażenia, ponieważ na terenach endemicznych odsetek zwierząt serologicznie dodatnich sięga ok. 20 %. Miano dodatnie przeciwciał nie musi więc mieć związku z aktualnie toczącym się i manifestującym się kliniczne procesem chorobowym. Profil „kleszczowy” 1 i 2. 2 ml krwi z EDTA, bioptat śledziony, lub szpiku kostnego, maź stawowa, płyn mózgowo-rdzeniowy

RT-PCR (1)

Test ten wykrywa Anaplasma phagocytophilum i A. platys. Różnicowanie obu gatunków jest możliwe po wcześniejszej konsultacji z laboratorium. 180

Manual_new_2012.indb 180

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

FeLV - Białaczka kotów. VeLV należy do rodziny Retroviridae. Istnieją różne typy wirusa, określane jako FeLV-A, -B oraz - C, przy czym zakażenia wywołane przez typy B i C występują tylko wspólnie z FeLV-A. Ekstensywność zakażenia w populacji kotów w Europie waha się, w zależności od rejonu, od 1 do 8 %. Przenoszenie wirusa następuje zarówno drogą poziomą, poprzez ślinę i inne płyny ciała (m.in. mocz oraz krew), jak i drogą pionową przez łożysko i mleko matki. Przebieg choroby zależny jest od stanu odporności zwierzęcia, a także od dawki wirusa oraz jego zjadliwości. Tylko niewielka część kotów zakażonych wirusem białaczki wykazuje objawy chorobowe związane z infekcją. U większości zwierząt zakażenie wygasa albo przechodzi w formę utajoną. Tak więc wydaje się, że większa część zakażonych kotów dysponuje sprawnie działającym układem immunologicznym i jest w stanie wyeliminować zarazek z organizmu, zanim dojdzie do wiremii (zakażenie poronne). Stwierdzenie obecności antygenu FeLV we krwi u tych kotów nie jest możliwe. U części zwierząt rozwija się przejściowa wiremia, trwająca do 16 tygodni. W tym czasie następuje wydalanie wirusa, a we krwi może być wykrywany antygen znajdujący się pozakomórkowo. W zależności od stanu odporności dochodzi przy tym prawdopodobnie albo do eliminacji, do zahamowania proliferacji wirusa, albo do trwałej wiremii. Nawet jeśli proces replikacji wirusa zostaje przerwany, w zakażonych komórkach może zostawać DNA wirusa zintegrowany z genomem komórki jako prowirus (progenom). Zwierzęta pozostają zakażone latentnie lub regresywnie. Stwierdzenie wewnątrz- lub zewnątrzkomórkowego antygenu FeLV we krwi zwykle nie jest wtedy możliwe. Zależnie od ilości zakażonych komórek, prowirus może być natomiast wykazany w szpiku kostnym lub krwi metodą PCR. Może też mieć miejsce uaktywnienie wirusa, a następnie wiremia. U niektórych zwierząt z czasem dochodzi prawdopodobnie do całkowitej eliminacji zarazka. W przypadku, gdy zakażony kot nie jest w stanie wytworzyć przeciwciał neutralizujących w dostatecznej ilości, ma wtedy miejsce stała proliferacja wirusa (permanentna wiremia). Taki progresywny przebieg zakażenia stwierdza się mniej więcej u jednej trzeciej dotkniętych nim kotów. U zwierząt tych rokowanie jest złe; giną one z reguły w ciągu kilku lat w wyniku schorzeń związanych z FeLV. Zwykle wydalają one duże ilości wirusa, stanowiąc źródło zakażenia dla innych kotów. Z kolei u małej części zakażonych zwierząt dochodzi do atypowego przebiegu choroby, przy którym replikacja wirusa występuje tylko miejscowo, np. w pęcherzu moczowym, oku i gruczole mlekowym. Procedury diagnostyczne stosowane rutynowo mogą nie wykryć tej formy zakażenia. Objawy kliniczne:

nowotwory: chłoniaki, białaczka, guzy mieloidalne, włókniakomięsaki, choroby związane z FeLV: gorączka, brak apetytu, apatia, zapalenie jamy ustnej, zapalenie dziąseł, ropnie, objawy ze strony układu oddechowego oraz pokarmowego, supresja szpiku kostnego: leukopenia, neutropenia, niedokrwistość aregeneratywna, trombocytopenia,

181

Manual_new_2012.indb 181

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

choroby na tle immunologicznym: niedokrwistość autoimmunohemolityczna, zapalenie kłębków nerkowych, zapalenie błony naczyniowej oka, zapalenia wielostawowe, zaburzenia rozrodu: ronienia, urodzenia martwych płodów, „fading-kitten syndrome”.

Wykrywanie antygenu FeLV

0,5 ml surowicy, lub osocza z EDTA,

ELISA (1)

lub osocza z heparyną Wykrycie pozakomórkowego (wolnego) antygenu FeLV-p27 możliwe jest od mniej więcej 3. tygodnia po zakażeniu. Wynik dodatni badania wskazuje z reguły na wiremię. Nie można całkowicie wykluczyć tego, że w rzadkich przypadkach stwierdzane są tylko cząstki defektywne wirusa i dlatego też nie odbywa się replikacja. Aby odróżnić wiremię przejściową (krótkotrwałą) od trwałej wiremii oraz uzyskać wskazówki dotyczące rokowania, zaleca się powtórzenie badania po 6 tygodniach. Jeśli w ponownym badaniu uzyskamy również wynik dodatni, wskazane jest wykonanie jeszcze jednego badania po dalszych 10 tygodniach. Ponowne stwierdzenie antygenu wirusa wskazuje z bardzo dużym prawdopodobieństwem na trwała wiremię. Wynik ujemny drugiego badania (po 6 tyg.) lub trzeciego badania (po 10 tyg.) przemawia albo za eliminacją zarazka, albo za przejściem zakażenia w fazę utajoną. Alternatywnie, po 6 tygodniach od pierwszego stwierdzenia antygenu, można przeprowadzić wykrywanie wewnątrzkomórkowego antygenu p27 za pomocą odczynu immunofluorescencji. Jeśli również ten test da wynik dodatni, wtedy zachodzi bardzo duże prawdopodobieństwo, że mamy do czynienia ze zwierzęciem zakażonym trwale. Szczepienie nie prowadzi do wiremii, dlatego nie są z tego powodu możliwe odczyny fałszywie dodatnie.

Proszę zwrócić również uwagę na nasze profile diagnostyczne i kombinacje:

Profil szczegółowy u kotów oraz kombinacje, FeLV/FIV/FIP, FeLV/FIP, FeLV/FIV, FeLV/FIV + badanie monitorujące w kierunku FIP.

182

Manual_new_2012.indb 182

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Wykrywanie 2 ml krwi z EDTA, szpik kostny progenomu wirusa białaczki kotów (wykrywanie DNA)

Metoda RT-PCR (1)

Zintegrowany z genomem gospodarza wirusowy DNA określany jest jako progenom lub prowirus. Może być on wykryty za pomocą techniki PCR. Test jest wysoce specyficzny i dlatego może być zastosowany do potwierdzania wyników wątpliwych uzyskiwanych za pomocą innych metod diagnostycznych. Badanie metodą PCR krwi lub szpiku kostnego pozwala również w pewnym stopniu na rozpoznawanie zakażeń latentnych lub regresywnych, w przypadku których wykrywanie antygenu testem ELISA i IF wypada z reguły negatywnie. Czułość metody zależy jednak w dużym stopniu od liczby zakażonych komórek (provirusload). Dlatego ujemny wynik badania nie wyklucza infekcji. Proszę zwrócić uwagę, że na podstawie omawianej metody nie można wysuwać wniosków odnośnie zdolności wirusa do replikacji.

183

Manual_new_2012.indb 183

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Koronawirus kotów/FIP (Zakaźne zapalenie otrzewnej kotów). Infekcje wywołane przez koronawirus koci (FCoV) są szeroko rozprzestrzenione w populacji kotów. Około 50 % tych zwierząt posiada przeciwciała przeciwko FCoV, natomiast w hodowlach kotów i schroniskach – nawet do 100 %. Wydalanie wirusa odbywa się wraz z kałem, a zakażenie – drogą doustną i donosową, w sposób bezpośredni i pośredni. Różnicowanie FCoV oraz mutantów wirusa powodujących zakaźne zapalenie otrzewnej jest w wielu momentach niemożliwe (zgodność genetyczna wynosi ponad 99 %). Nie jest też prawdziwa teoria, że niepatogenne koronawirusy zlokalizowane są wyłącznie w jelicie, a tylko patogenne mutanty przedostają się do tkanek. Ponieważ przy każdej replikacji mają miejsce błędy dotyczące kopiowanego materiału genetycznego, zasadniczo z każdego koronawirusa mogą powstawać warianty patogenne. Dlatego do najważniejszych czynników sprzyjających powstawaniu FIP, oprócz stanu układu immunologicznego kotów, należy przebywanie wielu zwierząt na stosunkowo niewielkiej powierzchni. Poprzez stałe wzajemne reinfekcje dochodzi do namnożenia się koronawirusów w takiej populacji. Związane z tym jest zwiększenie ilości wirusa u poszczególnych kotów, co powoduje też wzrost ryzyka mutacji. Występowanie patogennych wariantów wirusa oraz działanie czynników upośledzających układ immunologiczny sprzyjają namnażaniu się zarazka w makrofagach i przenoszenie go do wszystkich narządów. Wytwarzane przeciwciała mogą nie wyeliminować wirusa, wskutek czego dochodzi do objawów chorobowych związanych z tworzeniem się kompleksów immunologicznych. Objawy kliniczne:

Objawy są dlatego bardzo różnorodne:

kliniczne: poprzez odkładanie się kompleksów antygenprzeciwciało rozwija się zapalenie naczyń (vasculitis) i zapalenie błon surowiczych (polyserositis) (forma wysiękowa), oraz/albo dochodzi do zapalenia ziarniniakowego (forma sucha). -

nawracająca gorączka oporna na leczenie, apatia, brak apetytu, wodobrzusze (ascites), płyn w jamie opłucnowej (hydrothorax) i worku osierdziowym (hydropericardium), duszność, kłębkowe zapalenie nerek, uszkodzenie wątroby, objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego, zapalenie błony naczyniowej oka.

Diagnostyka zakaźnego zapalenia otrzewnej jest problematyczna, a postawienie rozpoznania z reguły niemożliwe w przypadku żywego zwierzęcia. Poprzez kombinację różnych metod diagnostycznych można jednak zwiększyć

184

Manual_new_2012.indb 184

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu Wykrywanie przeciwciał przeciwko FCoV

Ilość/Materiał Uwagi 0,5 ml surowicy, lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną

Metoda IF (1)

Znaczenie diagnostyczne wykrywania przeciwciał przeciwko FCoV jest problematyczne, z uwagi na częste występowanie osobników serologicznie dodatnich w populacji kotów. Miano pozytywne wskazuje jedynie, że zwierzę miało kontakt z koronawirusem. Dodatkowo, wytwarzanie przeciwciał może być indukowane przez psiego koronawirusa oraz przez szczepienie kotów przeciwko FIP. Dlatego w przypadku podejrzenia zakaźnego zapalenia otrzewnej jednorazowe stwierdzenie obecności przeciwciał absolutnie nie jest wystarczające do rozpoznania choroby. Zalecamy Państwu w takich sytuacjach przeprowadzenie badania skriningowego w kierunku FIP – często stwierdza się wtedy hiperproteinemię, hipergamaglobulinemię, obniżenie stosunku albumin do globulin, podwyższenie parametrów wątrobowych, neutrofilię oraz niedokrwistość. Wynik ujemny badania serologicznego również nie wyklucza FIP, ponieważ przy znacznym namnożeniu się wirusa występuje nadmiar antygenu, co powoduje, że nie można stwierdzić wolnych przeciwciał. W przypadku zwierząt nie wykazujących objawów klinicznych, wykrywanie przeciwciał może jednak służyć do identyfikacji zwierząt serologicznie dodatnich, a przez to potencjalnych siewców. Ma to duże znaczenie przy tworzeniu hodowli, w których poszczególne koty są serologicznie ujemne. Przed szczepieniem kotów przeciwko FIP również może być wskazane określanie przeciwciał koronawirusowych Proszę zwrócić również uwagę na nasze profile diagnostyczne i kombinacje:

Profil szczegółowy u kotów oraz kombinacje, FeLV/FIV/FIP, FeLV/FIP, FeLV/FIV, FeLV/FIV + badanie monitorujące w kierunku FIP.

185

Manual_new_2012.indb 185

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu Wykrywanie kociego koronawirusa (FIP/FECV) (wykrywanie RNA)

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

wysięk w jamach ciała: 0,5 ml punktatu RT-PCR (1) objawy ze strony o.u.n.: 0,5 ml płynu m.-r. gorączka (faza wiremii): 0,5 ml krwi z EDTA identyfikacja siewców wirusa: kał/wymaz z prostnicy Różnicowanie wirusa zakaźnego zapalenia otrzewnej kotów (FIPV) oraz kociego koronawirusa jelitowego (FECV), który w organizmie zwierzęcia w pewnych okolicznościach może mutować do FIPV, jest obecnie niemożliwe za pomocą techniki PCR. Wykrycie koronawirusa kociego (FCoV) w punktacie lub płynie mózgowo-rdzeniowym przemawia za FIP, zwłaszcza jeśli wskazują na to objawy kliniczne oraz wyniki badań laboratoryjnych (badanie serologiczne i z zakresu chemii klinicznej). W rzadkich przypadkach, np. z powodu nowotworów lub procesów zapalnych, może dochodzić do przechodzenia koronawirusów jelitowych do płynu wysiękowego w jamach ciała. Dlatego wynik dodatni badania techniką PCR nie zawsze jest równoznaczny z zakaźnym zapaleniem otrzewnej. Natomiast wykrycie FCoV w kale (badanie jakościowe) dowodzi jedynie, że ma miejsce infekcja tym wirusem i nie wskazuje na FIP. Służy za to do wykrywania siewców wirusa, ponieważ jednak wydalanie zarazka może następować okresowo, przy wyniku ujemnym test powinien być powtórzony. Badanie ilościowe siewstwa wirusa z kałem za pomocą PCR (w opracowaniu) mogłoby być w przyszłości wartościową metodą diagnostyczną do identyfikacji siewców wydalających duże ilości zarazka, którzy z jednej strony stanowią poważne źródło infekcji w populacji kotów, z drugiej mogą znacznie zwiększać ryzyko pojawienia się FIP wskutek większego prawdopodobieństwa mutacji wirusa. Zakażenie monocytów i makrofagów jest istotnym elementem patogenezy zapalenia otrzewnej. Dlatego wykazanie FCoV we frakcji monocytów/makrofagów we krwi z EDTA (Buffy Coat – tzw. „kożuszek”) uważane jest za specyficzne dla FIP.

186

Manual_new_2012.indb 186

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

FIV (Wirus niedoboru immunologicznego kotów). FIV należy do rodzaju Lentivirus i rodziny Retroviridae. Ekstensywność zakażenia populacji kotów w Europie wynosi, zależnie od regionu, od 0,7 do 11 %. Przenoszenie następuje przede wszystkim poprzez rany kąsane. Opisywane są też zakażenia poprzez mleko matki, a ponadto podejrzewa się transmisję wirusa podczas aktu krycia oraz przez łożysko. Podobnie jak w przypadku infekcji HIV u człowieka, mimo powstawania przeciwciał neutralizujących, nie dochodzi do eliminacji zarazka z organizmu. Wirus namnaża się przede wszystkim w limfocytach CD4+, co z czasem, oprócz innych czynników, prowadzi do wyraźnej immunosupresji. Objawy kliniczne. Zakażenie wirusem niedoboru immunologicznego kotów można podzielić na 4 fazy: I. Faza ostra:

czas trwania: kilka tygodni do kilku miesięcy - gorączka, - neutropenia, - lymphadenopatia.

II. Faza bezobjawowa:

czas trwania:

III. Faza objawów niespecyficznych:

czas trwania: zmiennie - gorączka, - lymphadenopatia, - leukopenia, niedokrwistość, trombocytopenia, - apatia, brak apetytu, wyniszczenie, - zapalenie jamy ustnej, dziąseł, nosa, jelit, - zmiany w zachowaniu się.

3 do 7 lat.

IV. Faza podobna do AIDS: czas trwania: ~ 1 roku - zakażenia oportunistyczne, - nowotwory, - objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego.

187

Manual_new_2012.indb 187

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu Wykrywanie przeciwciał przeciwko FIV

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

0,5 ml surowicy, lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną

ELISA (1)

Jako badanie skriningowe używane w diagnostyce rutynowej, wykrywanie przeciwciał przeciwko FIV stanowi metodę z wyboru. Stosowany test wykrywa przeciwciała przeciwko białku rdzenia p24 oraz białku transbłonowym gp40. Około 95 % zakażonych kotów wykazuje serokonwersję (powstawanie przeciwciał) po 2 – 4 tyg. od zakażenia. Jednak niektóre zwierzęta wytwarzają przeciwciała wyraźnie później. W końcowym stadium choroby przeciwciała często w ogóle nie są wykrywalne. Wynik dodatni w teście ELISA, jako badaniu skriningowym, powinien być potwierdzony metodą immunoblot. Ponowny wynik dodatni w sposób jednoznaczny świadczy o infekcji. U kociąt poniżej 6. miesiąca życia mogą jeszcze występować przeciwciała matczyne. W celu potwierdzenia dodatniego wyniku badania serologicznego u tych zwierząt, zaleca się wykrywanie progenomu za pomocą techniki PCR, albo dodatkowe badanie metodą ELISA u kotów starszych niż 6-miesięczne. Nie jest możliwe odróżnienie przeciwciał powstałych w wyniku naturalnej infekcji od przeciwciał poszczepiennych (w USA dostępna jest szczepionka komercyjna). Proszę zwrócić również uwagę na nasze profile diagnostyczne i kombinacje:

Wykrywanie przeciwciał przeciwko FIV

Profil szczegółowy u kotów oraz kombinacje, FeLV/FIV/FIP, FeLV/FIP, FeLV/FIV, FeLV/FIV + badanie monitorujące w kierunku FIP. 0,5 ml surowicy, lub osocza z EDTA,

Immunoblot (3)

lub osocza z heparyną Metoda ta, z uwagi na wysoką specyficzność, służy do potwierdzania dodatniego wyniku badania serologicznego metodą ELISA. Nie jest możliwe odróżnienie przeciwciał powstałych w wyniku naturalnej infekcji od przeciwciał poszczepiennych (w USA dostępna jest szczepionka komercyjna).

188

Manual_new_2012.indb 188

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu Wykrywanie progenomu i RNA wirusa FIV

Ilość/Materiał Uwagi 2 ml krwi z EDTA

Metoda RT-PCR (1)

Wykrycie wirusowego RNA oraz prowirusowego DNA jest wysoce specyficzne i w przypadku progenomu możliwe z reguły począwszy od 5. dnia po zakażeniu. Natomiast czułość testu zależna jest od ilości zakażonych limfocytów. Ponadto, prawdopodobnie nie wszystkie szczepy FIV, a także nie wszystkie podtypy powstałe wskutek częstych mutacji, mogą być wykryte tą metodą. Wynik ujemny badania nie wyklucza więc zakażenia, natomiast wynik dodatni świadczy z dużym prawdopodobieństwem o infekcji. Test polecany jest przede wszystkim jako badanie potwierdzające u tych zwierząt, u których wynik dodatni badania serologicznego może być spowodowany obecnością przeciwciał matczynych, a także przy wynikach wątpliwych oraz gdy inne metody diagnostyczne dają wyniki różniące się od siebie. p.

Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

FSME (wiosenno-letnie zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego). Czynnikiem etiologicznym wiosenno-letniego zapalenia mózgu i rdzenia kręgowego jest Flavivirus, który w Europie środkowej przenoszony jest głównie przez kleszcza Ixodes ricinus. Przebieg kliniczny choroby u zwierząt domowych opisywany był jak dotąd przeważnie u psów. Spotyka się również pojedyncze doniesienia dotyczące koni i małych przeżuwaczy. Tereny endemiczne choroby, z reguły o zasięgu lokalnym, znajdują się w różnych państwach Europy, m.in. w Szwajcarii, Austrii, Francji, Czechach, Słowacji, Polsce, Rosji, Słowenii oraz na Węgrzech. Zakażenia stwierdzane są również w południowej Szwecji i Finlandii. W Niemczech większe nasilenie przypadków choroby notuje się przede wszystkim w Badenii-Württembergii, Bawarii i Południowej Hesji. Choroba ma przeważnie przebieg ostry i postępujący. Możliwa jest również forma nadostra – letalna, jak również podostra do przewlekłej. Obserwuje się często gorączkę, apatię, brak apetytu, zmiany w zachowaniu się zwierzęcia – jak lękliwość, agresywność, skurcze napadowe, niedowłady, niezborność, przeczulicę (hyperaesthesia), nadwrażliwość bólową (hyperalgesia).

189

Manual_new_2012.indb 189

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Wykrywanie kleszcz, 0,5 ml płynu m.r. wirusa FSME (wykrywanie RNA)

Metoda PCR (1)

Jeśli dochodzi do pojawienia się wyraźnych objawów klinicznych, zalecana jest próba bezpośredniego wykrycia zarazka w płynie mózgowo-rdzeniowym. p.

Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

Wykrywanie 1 ml surowicy przeciwciał przeciwko wirusowi FSME

OWD (3)

Odczyn wiązania dopełniacza nadaje się do wykrywania zwierząt serologicznie dodatnich. Należy liczyć się z tym, że na terenach endemicznych przeciwciała mogą występować nawet u 30 % psów, które przy tym wcale nie muszą wykazywać objawów klinicznych. Dlatego w przypadku stwierdzenia obecności przeciwciał nie należy wyciągać wniosków odnośnie stanu klinicznego pacjenta. Na ostrą infekcję wskazuje znaczny wzrost miana przeciwciał przy badaniu pary surowic. Jest bardzo prawdopodobne, że przeciwciała wiążące dopełniacz pozostają wykrywalne jeszcze przez długi czas po kontakcie zwierzęcia z zarazkiem. Przy uzasadnionym podejrzeniu klinicznym choroby wskazane jest w każdym przypadku badanie płynu mózgowo-rdzeniowego.

Gorączka Q Czynnikiem etiologicznym gorączki Q jest Coxiella burnetii. Infekcja ma z reguły niewielkie znaczenie dla zwierzęcia, jednak zakażone zwierzęta stanowią poważne niebezpieczeństwo jako źródło infekcji dla człowieka. Wrażliwe na zakażenie są, oprócz przeżuwaczy, również konie, psy i koty. Objawy kliniczne:

-

gorączka, apatia, brak apetytu, zapalenie spojówek, odoskrzelowe zapalenie płuc, zapalenia stawów, ronienia.

Wykrywanie 1 ml surowicy przeciwciał przeciwko Coxiella burnetii

OWD (3)

190

Manual_new_2012.indb 190

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Graniczna choroba (border disease) (owce). Zaklasyfikowany do pestiwirusów wirus choroby granicznej należy do RNA-wirusów i odgrywa ważną rolę przy zakażeniach wewnątrzmacicznych u jagniąt. Dorosłe zwierzęta (owce i kozy) chorują rzadziej, jednak wydalają znaczne ilości zarazka. Wirus jest ściśle spokrewniony z wirusem BVD bydła, jak również wirusem europejskiego pomoru świń. Głównym rezerwuarem wirusa choroby granicznej są jednak owce. W przypadku infekcji przed 60. dniem ciąży i przed uruchomieniem mechanizmów odporności płodowej, dochodzi do ronienia. Przy zakażeniu pomiędzy 50. i 70. dniem rozwija się typowy obraz choroby – tzw. „hairy shakers”. Jeśli infekcja ma miejsce pomiędzy 60. i 85. dniem, pojawiają się ciężkie deformacje w obrębie mózgu i/lub szkieletu. Po 85. dniu ciąży płody przeżywają, są zdrowe i posiadają znaczne ilości przeciwciał. Owce, które przebyły zakażenie, posiadają długotrwałą odporność i rodzą zdrowe jagnięta.

Wykrywanie

0,5 ml surowicy przeciwciał przeciwko wirusowi choroby granicznej

odczyn seroneutralizacji (3)

Haemobartonelloza/zakażenia wywołane przez mykoplazmy hematotroficzne p.

Mycoplasma haemofelis, candidatus Mycoplasma haematoparvum, candidatus Mycoplasma haemominutum, candidatus Mycoplasma turicensis, Mycoplasma haemocanis.

Helicobacter sp. - zakażenia. Co do znaczenia patogennego zakażeń wywołanych przez Helicobacter sp. u zwierząt, opinie badaczy są w pewnym stopniu podzielone. Z jednej strony, bakterie z tego rodzaju izolowane są od psów i kotów ze stanami zapalnymi żołądka oraz i jelit oraz przewlekłymi wymiotami. Z drugiej strony drobnoustroje te stwierdzane są również u zdrowych zwierząt i wiele przemawia za tym, że ekstensywność zakażenia w populacji psów i kotów wynosi od 40 do 100 %. Wydaje się, że chodzi tu głównie o Helicobacter bizzozeronii i H. felis. Ponadto u kotów bardzo rzadko stwierdzany był też H. pylori. Różnicowanie tych gatunków możliwe jest tylko na podstawie analizy sekwencyjnej genomu. Sprzeczne opinie dotyczą również potencjalnej roli zwierząt domowych jako źródła zakażenia dla człowieka; jest to przedmiot ożywionych dyskusji w ostatnim czasie. Objawy kliniczne.

Uwzględniając wyżej wymienione wątpliwości, dyskutowane są następujące objawy występujące u zwierząt, u których stwierdzono bakterie z rodzaju Helicobacter: - wymioty, - biegunka, - wrzody żołądka, - rak żołądka. 191

Manual_new_2012.indb 191

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Wykrywanie DNA kał, bioptat z żołądka Helicobacter sp. (uwzględnia różnicowanie gatunkowe) p.

Metoda PCR (1)

Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

Hepatozoon - zakażenia. Wykrywanie Hepatozoon canis

1 ml krwi z EDTA, kleszcz

RT-PCR (1)

(wykrywanie DNA) p.

Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

Herpeswirus u bydła (IBR/IPV/IBP) - zakażenia. Herpeswirus typu 1 u bydła (BHV-1) powoduje manifestację kliniczną dwóch różnych zespołów objawów – dotyczących układu oddechowego oraz układu rozrodczego. Podobnie jak w przypadku wszystkich infekcji powodowanych przez herpeswirusy, raz zakażone zwierzęta pozostają nosicielami zarazka przez całe życie i mogą go wydalać okresowo wraz z wydzielinami oraz kałem. Objawy kliniczne:

Wykrywanie przeciwciał przeciwko BHV-1

-

gorączka, ślinotok, wypływ z nosa, kaszel, zapalenie mózgu i opon mózgowych (cielęta), zapalenie pochwy, zapalenie żołędzi prącia i napletka (balanoposthitis), ronienia.

1 ml surowicy, lub osocza z EDTA,

ELISA (3)

lub osocza z heparyną

Różnicowanie 2ml surowicy szczepów terenowych i szczepionkowych BHV-1

ELISA (3)

Odróżnianie wirusa terenowego od wirusa znakowanego u zwierząt szczepionych szczepionką z wirusem znakowanym.

192

Manual_new_2012.indb 192

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Herpeswirus u psów - zakażenia. Psi herpeswirus typu 1 (CHV-1) powoduje u szczeniąt uogólnione zakażenie, kończące się najczęściej śmiercią. Starsze zwierzęta wykazują zaledwie słabo wyrażone objawy ze strony układu oddechowego lub zakażenia układu rozrodczego, mogące powodować obniżenie płodności. Możliwy jest też zupełny brak objawów klinicznych; zwierzęta takie są wtedy siewcami wirusa odgrywającymi dużą rolę w rozprzestrzenianiu się zarazka. CHV-1 może być również wykrywany w przypadkach kaszlu kenelowego. Zakażenie następuje drogą doustną lub donosową, na ogół już w drogach rodnych. Czas inkubacji wynosi 4-6 dni. Zwierzęta, które przebyły zakażenie, pozostają nosicielami wirusa przez całe życie. Objawy kliniczne:

Wykrywanie

(wykrywanie DNA)

-

brak apetytu, apatia, ślinotok i wypływ z nosa, skomlenie, biegunka, objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego, ronienia.

nagła śmierć szczeniąt: zakażenie ukł. rozrod.: ronienia: objawy ze strony ukł.oddechowego:

płuca, wątroba, nerki RT-PCR wymaz z pochwy (1) poronione płody, błony płodowe wymaz z nosa i gardła

Z epidemiologicznego punktu widzenia, dla właścicieli hodowli psów jest bardzo ważne, aby w przypadku nagłej śmierci u szczeniąt poniżej 3. tygodnia życia wykazać ewentualne zakażenie herpeswirusem jako przyczynę choroby. Bezpośrednie wykrywanie antygenu CHV-1 jest w takich przypadkach metodą z wyboru.

Wykrywanie 1 ml surowicy przeciwciał przeciwko CHV-1

odczyn seroneutralizacji (1)

Odczyn seroneutralizacji wirusa jest metodą z wyboru dla rozpoznawania bezobjawowych nosicieli zarazka. Wykrycie przeciwciał udaje się po ok. 3 – 4 tygodniach po zakażeniu. Przy zakażeniach latentnych badanie może dawać wynik negatywny, by w późniejszym okresie ponownie wypaść dodatnio. W przypadku podejrzenia klinicznego choroby i ujemnego wyniku badania serologicznego, zalecamy diagnostykę metodą PCR. Szczepienie również prowadzi do serokonwersji. Nie jest przy tym możliwe różnicowanie przeciwciał poszczepiennych od przeciwciał powstających w wyniku infekcji. W celu rozpoznania ostrej infekcji u szczeniąt, zalecamy bezpośrednie wykrywanie wirusa za pomocą PCR. 193

Manual_new_2012.indb 193

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Herpeswirus u koni - zakażenia. U koniowatych opisano do tej pory 9 gatunków herpeswirusów. Pięć z nich ma związek z objawami klinicznymi. EHV-4 jest czynnikiem etiologicznym zapalenia nosa i płuc (rhinopneumonitis) koni, przy czym u zwierząt młodszych schorzenia układu oddechowego powodowane są również przez EHV-1. Oba serotypy, samodzielnie lub wspólnie, mogą wywoływać postać nerwową, manifestującą się niedowładami i porażeniami. Natomiast ronienie (stosunkowo późne, bo pod koniec ciąży) powodowane jest zwykle przez EHV-1. Herpeswirusy typu 2 i 5 są przypuszczalnie przyczyną zapaleń rogówki. EHV-3 jest czynnikiem etiologicznym otrętu. Zakażone konie pozostają nosicielami wirusa przez całe życie.

Koński herpeswirus typu 1 (EHV-1) Koński herpeswirus typu 4 (EHV-4)

(wykrywanie DNA)

objawy ze strony ukł. oddechowego: infekcja ostra, gorączka: zapalenie spojówek: ronienia: objawy ze strony o.u.n.:

PCR (1) wymaz z nosa i gardła, popłuczyny z tchawicy 1 ml krwi z EDTA PCR (1) wymaz ze spojówek wody płodowe, łożysko, poroniony płód 0,5 ml płynu m.r., wymaz z nosa i gardła

Wykrycie DNA wirusa możliwe jest tylko w materiale zawierającym komórki. Różnicowanie pomiędzy EHV-1 oraz EHV-4 wykonywane jest rutynowo. p.

Koński herpeswirus typu 2 (EHV-2)

(wykrywanie DNA)

Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

objawy oczne: objawy ze strony ukł. oddechowego:

wymaz ze spojówek, PCR (1) oraz rogówki wymaz z nosa i gardła, popłuczyny z tchawicy

Wykrywanie DNA przede wszystkim w zawierających komórki wymazach ze spojówek i rogówki, ewentualnie w wymazach z nosa. p.

Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

194

Manual_new_2012.indb 194

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Koński herpeswirus Materiał: p. wykrywanie EHV-2 typu 5 (EHV-5) (wykrywanie DNA) p.

PCR (1)

Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

Wykrywanie 1 ml surowicy przeciwciał przeciwko EHV-1 i EHV-4

odczyn seroneutralizacji (1)

Różnicowanie przeciwciał poszczepiennych oraz wytworzonych pod wpływem zakażenia nie jest możliwe. Pojawienie się przeciwciał albo wzrost ich miana w przeciągu 2 – 3 tygodni o co najmniej 3 rozcieńczenia, wskazują na ostrą fazę infekcji. Pierwsza próbka surowicy musi być pobrana we wczesnej fazie choroby.

Herpeswirus u kotów - zakażenia. Koci herpeswirus typu 1 (FHV-1, wirus zapalenia nosa i tchawicy) uczestniczy w patogenezie zespołu chorobowego zw. katarem kocim. Zakażenie następuje przede wszystkim poprzez bezpośredni kontakt ze śliną lub wydzieliną z nosa. Czas inkubacji wynosi 2 - 5 dni. Po ok. 1 – 3 tygodniowym okresie choroby większość zakażeń przechodzi w fazę rekonwalescencji. Ciężki przebieg choroby obserwowany jest przede wszystkim u kociąt. Przewlekłe formy kliniczne występują relatywnie rzadko. Duża część zakażonych kotów po kontakcie z zarazkiem wykazuje przebieg latentny i może okresowo wydalać wirusa. Objawy kliniczne:

-

gorączka, brak apetytu, apatia, zapalenie rogówki i spojówki (keratoconjunctivitis), zapalenie błony śluzowej nosa, odoskrzelowe zapalenie płuc, ronienia (rzadko).

Wykrywanie kociego wymaz z nosa, gardła, spojówki, herpeswirusa typu pochwy, poroniony płód, łożysko 1 (FHV-1) (wykrywanie DNA) p.

RT- PCR (1)

Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

195

Manual_new_2012.indb 195

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Wykrywanie 1 ml surowicy przeciwciał przeciwko FHV-1

Metoda odczyn seroneutralizacji (3)

Odczyn seroneutralizacji wirusa jest metodą z wyboru do identyfikacji bezobjawowych nosicieli zarazka. Wykazanie przeciwciał możliwe jest po 3 – 4 tygodniach po zakażeniu. Nie da się odróżnić przeciwciał wytworzonych wskutek zakażenia od poszczepiennych, jak również od przeciwciał matczynych. W celu rozpoznania ostrej infekcji, zalecamy bezpośrednie wykrywanie wirusa za pomocą PCR.

IBR/IPV p.

Zakażenia herpeswirusowe u bydła (IBR/IPV/IBP).

Influenza koni. Influenza koni jest ostro przebiegającą, wysoce zaraźliwą chorobą wirusową, dotyczącą przede wszystkim układu oddechowego. Rozróżnia się 2 podtypy wirusa: A equi 1 i A equi 2. Przenoszenie zarazka odbywa się drogą kropelkową. Objawy kliniczne:

-

gorączka, brak apetytu, kaszel oraz odoskrzelowe zapalenie płuc.

Wykrywanie 1 ml surowicy przeciwciał przeciwko influenzie koni

odczyn seroneutralizacji (3)

Badanie par surowic pobranych w odstępie 2-3 tygodni może dostarczyć informacji, czy ma miejsce zakażenie czynne. Pojawienie się przeciwciał lub wyraźny wzrost miana wskazują na niedawny kontakt z zarazkiem. Pierwsza próbka surowicy musi być pobrana we wczesnej fazie choroby. Rozróżniane są następujące szczepy: Praga, Miami, Fontainbleau, Kentucky oraz Solvalla. Odróżnienie przeciwciał wytworzonych wskutek zakażenia od przeciwciał poszczepiennych nie jest możliwe.

196

Manual_new_2012.indb 196

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu Wykrywanie wirusa influenzy koni (wykrywanie RNA)

Ilość/Materiał Uwagi wymaz z nosa/gardła, popłuczyny z tchawicy

p.

Metoda RT-PCR (1)

Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

Influenza świń. Influenza świń powodowana jest przez Influenzavirus A świń (Orthomyxoviridae). Wirus posiada dwa, wyrażone w różnym stopniu, antygeny powierzchniowe, które są podstawą podziału na podtypy. Cały szereg takich podtypów może powodować wzajemne zakażenia pomiędzy ludźmi, trzodą chlewną, ptakami i ewentualnie końmi. Rozpoznanie choroby na podstawie objawów klinicznych nie jest pewne. Diagnostyka influenzy świń wymaga izolacji wirusa z wymazów z nosa lub gardła, albo stwierdzenia wzrostu miana przeciwciał, swoistych dla danego podtypu, w 2 próbach surowic pobranych w odstępie 3 tygodni.

Wykrywanie 2 ml surowicy przeciwciał przeciwko wirusowi influenzy świń

odczyn hemaglutynacji (3)

Kaliciwirus – zakażenia. Koci kaliciwirus jest czynnikiem etiologicznym zespołu chorobowego zwanego kocim katarem. Zakażenie następuje poprzez bezpośredni kontakt ze śliną lub wydzieliną z nosa chorego zwierzęcia. Okres inkubacji wynosi 3 – 5 dni; przebieg infekcji zależy od stanu odporności i może być bezobjawowy do ostrego. Koty, które przebyły zakażenie, pozostają często przez długi czas siewcami wirusa. Objawy kliniczne:

-

gorączka, brak apetytu, apatia, zapalenie spojówek, zapalenie błony śluzowej nosa, zapalenie oraz owrzodzenia błony śluzowej jamy ustnej, odoskrzelowe zapalenie płuc, „forma reumatyczna” z kulawizną i obrzękiem stawów.

197

Manual_new_2012.indb 197

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Wykrywanie 1 ml surowicy przeciwciał przeciwko kaliciwirusowi

Metoda odczyn seroneutralizacji (3)

Po około 14 dniach po zakażeniu mogą być stwierdzane przeciwciała zobojętniające. Odróżnianie przeciwciał naturalnych oraz poszczepiennych nie jest możliwe.

Wykrywanie RNA kaliciwirusa

wymaz (z gardła, błony śluzowej, jamy ustnej, spojówek) ostra faza zakażenia: 1 ml krwi z EDTA p.

RT-PCR (3)

rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

Koronawirusy - zakażenia. Koronawirus koci. p.

FIP.

Koronawirus świń. p.

Transmissible Gastroenteritis (TGE, zakaźne zapalenie żołądka i jelit świń)

Wykrywanie antygenu koronawirusa bydła

kał (porcja wielkości ziarna grochu)

Immunochromatografia (1)

Koronawirusy powodują biegunki u nowonarodzonych cieląt w pierwszych 14 dniach życia. Choroba występuje częściej w okresie zimowym, ponieważ wirus lepiej przeżywa w klimacie zimnym i wilgotnym. Zwierzęta dorosłe są zwykle bezobjawowymi siewcami, stanowiąc źródło zakażenia dla młodych. Test wykrywa antygeny koronawirusa bydła. Objawy kliniczne:

-

półpłynny, żółty kał od 2. dnia po zakażeniu przez 3 – 6 dni, apatia, brak apetytu, gorączka, odwodnienie.

198

Manual_new_2012.indb 198

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu Koronawirus jelitowy psów (CECoV)

Ilość/Materiał Uwagi Gastroenteritis: wymaz z prostnicy, kał, tkanki

Metoda RT-PCR (1)

(wykrywanie RNA)

Wymaz z prostnicy powinien być pobrany przy pojawieniu się pierwszych objawów klinicznych, ponieważ już po tygodniu po zakażeniu szybko maleje ilość wydalanego wirusa, a od 15. dnia po zakażeniu zarazka nie daje się już stwierdzić. Ponieważ infekcja wywołana przez CCV objawia się przeważnie łagodnym i samoistnie ustępującym zapaleniem żołądka i jelit, główną rolą diagnostyki za pomocą techniki PCR jest wczesne wykrycie chorych zwierząt oraz bezobjawowo zakażonych siewców w hodowli. Wykazanie obecności koronawirusa w kale nie wyklucza oczywiście innych przyczyn biegunki. p.

Koronawirus oddechowy psów

Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

wymaz (gardlo, nos)

RT-PCR (1)

(wykrywanie RNA)

199

Manual_new_2012.indb 199

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Lawsonia intracellularis/Rozrostowa enteropatia u źrebiąt Lawsonia intracellularis jest czynnikiem etiologicznym enteropatii rozrostowych u różnych gatunków ssaków i ptaków. Zwykle chodzi o infekcje u pojedynczych osobników. W przypadku koni, chorują zwykle źrebięta w wieku do 12. mies. życia, najczęściej pomiędzy 4. i 6. miesiącem. Transmisja zarazka odbywa się przypuszczalnie drogą doustną, przy czym młode zwierzęta, będące bezobjawowymi siewcami zarazka, mogą wydalać go wraz z kałem. Bakteria ta jest obligatoryjnym patogenem wewnątrzkomórkowym, namnażającym się w cytoplazmie enterocytów (przede wszystkim środkowych oraz dystalnych odcinków jelit) i powodującym zaburzenia proliferacji komórek, zwykle bez reakcji zapalnej. W efekcie dochodzi do postępującego rozrostu komórek jelita z ich niedostatecznym różnicowaniem oraz upośledzonymi zdolnościami enzymatycznymi i resorpcyjnymi (enteropatia rozrostowa). Patogeneza choroby nie jest jednak całkowicie wyjaśniona. Najważniejszymi objawami klinicznymi są ospałość, brak apetytu, spadek masy ciała, obrzęki (podbrzusze, napletek, kończyny, głowa), morzysko oraz biegunka (wskutek złego wchłaniania oraz zwiększonego przenikania płynów do jelita cienkiego). Zarazek wydalany jest okresowo wraz z kałem. Przy ujemnym wyniku jednego badania wskazane jest badanie dodatkowe materiału pobranego ponownie. L. intracellularis jest rozpowszechniony na całym świecie, a zachorowania u źrebiąt opisywane były w Ameryce Północnej, Australii i Europie. Drobnoustrój nie stanowi zagrożenia zoonotycznego.

Wykrywanie Kał Lawsonia intracellularis

RT-PCR (1)

(wykrywanie DNA)

Leiszmanioza Czynnikiem etiologicznym leiszmaniozy psów jest Leishmania infantum (syn. L. chagasi w przypadku szczepów z Ameryki Południowej i Środkowej). Rzadziej dochodzi do inwazji wywołanych przez L. tropica. Choroba przenoszona jest przez moskity z rodzaju Phlebotomus (L. chagasi przez gatunki z rodzaju Lutzomyia). W Europie leiszmanie rozprzestrzenione są w całym basenie Morza Śródziemnego i występują przeważnie na terenach przybrzeżnych oraz na dużych wyspach. Objawy kliniczne.

Okres inkubacji wynosi od kilku miesięcy do nawet kilku lat. Zróżnicowanie choroby na formę trzewną oraz skórną, występujące u człowieka, nie jest na ogół obserwowane u psów.

Odpowiada temu duża różnorodność objawów klinicznych: - wychudzenie, - brak apetytu, apatia, zapalenie jelit, - hiperkeratoza, wyłysienie (rozpoczynające się wokół oczu), zapalenie skóry, szczeliny w obrębie opuszek łap, - wydłużenie pazurów, paronychia, - pancytopenia, 200

Manual_new_2012.indb 200

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi -

Metoda

obrzęk węzłów chłonnych, hiperproteinemia, hipoalbuminemia, hipergamaglobulinemia, powiększenie wątroby i śledziony, zapalenie kłębków nerkowych, zapalenie wielostawowe, zapalenie rogówki i spojówki (keratoconjunctivitis), zapalenie błony naczyniowej (uveitis), zapalenie tęczówki (iritis), ślepota.

Bezpośrednie rozmaz wykrywanie leiszmanii

badanie mikroskopowe (1)

Bezpośrednie wykrywanie leiszmanii ma sens tylko w przypadku rozmazów z punktatów węzłów chłonnych, szpiku kostnego lub skóry (czułość 30–50%). Próba wykazania pasożytów w rozmazie krwi z reguły kończy się niepowodzeniem. Uwaga:

Wykrywanie DNA Leishmaia sp. (badanie ilościowe)

Wynik negatywny badania bezpośredniego w żadnym wypadku nie wyklucza inwazji ! Szpik kostny, krew z EDTA, punktat z węzłów chłonnych, wymaz ze spojówek, mocz, bioptat ze skóry.

RT- PCR (1)

Za pomocą metody Real time–PCR można precyzyjnie ocenić ilość pasożytów w wyżej wymienionych materiałach. Wiedza na temat intensywności zarażenia pozwala przede wszystkim na dokładną ocenę statusu inwazji, w przypadkach gdy: - wyniki testu ELISA nie są miarodajne, - psy wykazują wprawdzie objawy kliniczne, ale nie doszło jeszcze u nich do serokonwersji, - psy nie wykazują żadnych objawów klinicznych, ale pochodzą z terenów endemicznych. Badania wykazały, że psy, u których koncentracja leiszmanii w szpiku kostnym lub krwi jest średnia lub wysoka, albo już są chore na leiszmaniozę albo zachorują z dużym prawdopodobieństwem. Badanie ilościowe pasożytów jest przy tym bardzo dobrą metodą monitorowania skuteczności terapii. p. też

rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej. 201

Manual_new_2012.indb 201

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Wykrywanie 1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, przeciwciał przeciwko lub osocza z heparyną Leishmania

Metoda Pies: ELISA (1) Kot: IF (1)

Stwierdzenie przeciwciał przeciwko leiszmaniom (L. infantum) udaje się często dopiero po wielu tygodniach, względnie miesiącach, od momentu inwazji. Natomiast zwierzęta zarażone bezobjawowo często w ogóle nie wykazują przeciwciał. Proszę zwrócić również uwagę na nasze profile diagnostyczne:

Pasożyty krwi i bakterie hemotroficzne – badanie mikroskopowe, Profil „podróżny” 1 i 2.

Leptospiroza Czynnikami etiologicznymi leptospirozy są m.in. serotypy: Leptospira Australis, L. Autumnalis, L. Canicola, L. Copenhageni (Icterohaemorrhagiae), L. Grippotyphosa, L. Pomona, L. Saxkoebing, L. Sejroe oraz L. Tarassovi. Zakażenie następuje bezpośrednio, poprzez kontakt z wydalinami (mocz), lub pośrednio, przez zanieczyszczoną wodę. W organizmie bakterie roznoszone są wraz z krwią, zwłaszcza do wątroby i nerek. Objawy kliniczne:

Po 4 – 12 -dniowym okresie inkubacji mogą wystąpić następujące objawy kliniczne: - gorączka, - brak apetytu, wymioty, zapalenie jelit, - wzmożone pragnienie/wielomocz, - hemoliza, żółtaczka, - skaza krwotoczna, - przewlekłe schorzenia wątroby i nerek, - zapalenie naczyniówki i siatkówki.

Leptospiroza należy do chorób odzwierzęcych. Ślepota miesięczna koni – nawracające zapalenie jagodówki u koni. Jest udowodnione, że przyczyną ślepoty miesięcznej jest długotrwałe zakażenie oka spowodowane przez bakterie Leptospira. Kluczowe znaczenie dla rozpoznania choroby ma stwierdzenie – w płynie z komory oka lub w ciele szklistym – przeciwciał albo antygenu. Dodatnie miano przeciwciał w surowicy nie dowodzi udziału leptospir w schorzeniu oka.

202

Manual_new_2012.indb 202

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Wykrywanie 1 ml surowicy przeciwciał przeciwko Leptospira

Metoda MAR (1)

Wykrywanie przeciwciał przeciwko Leptospira za pomocą aglutynacji mikroskopowej jest z reguły metodą z wyboru dla potwierdzenia przypuszczalnej infekcji. Test powinien być przeprowadzony najwcześniej 14 dni po zakażeniu. U psów wykrywane są przeciwciała przeciwko w/w 9 serotypom, natomiast u koni – jedynie przeciwko Leptospira Australis, L. Autumnalis, L. Bratislava, L. Copenhageni, L. Grippotyphosa i L. Pomona. U innych gatunków zwierząt mogą być badane dalsze, istotne dla nich serotypy. Różnicowanie przeciwciał wytworzonych po zakażeniu od przeciwciał poszczepiennych możliwe jest tylko w ograniczonym stopniu (wysokość miana). Do szczepień profi laktycznych u psów stosuje się jedynie L. Canicola oraz L. Copenhageni (Icterohaemorrhagiae); możliwe są jednak reakcje krzyżowe z innymi serotypami. U koni: badanie par surowic pobranych w odstępie 2-3 tygodni może dostarczyć informacji, czy ma miejsce zakażenie czynne. Pojawienie się przeciwciał lub wyraźny wzrost miana (o dwa rzędy rozcieńczeń, względnie wzrost czterokrotny) wskazują na niedawny kontakt z zarazkiem. Pierwsza próbka surowicy musi być pobrana we wczesnej fazie choroby. Przy jednorazowym badaniu, miano dodatnie powyżej 1:800 w połączeniu z odpowiednimi objawami klinicznymi, wskazuje na fazę ostrą zakażenia leptospirami.

203

Manual_new_2012.indb 203

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu Wykrywanie Leptospira sp.

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

2 ml krwi z EDTA, 5 ml moczu, RT-PCR (1) płyn z komory oka, materiał z ciała szklistego Ronienie: łożysko, sznur pępowinowy, płód (nerka, wątroba). Wykazanie leptospir bezpośrednio we krwi możliwe jest jedynie krótko po wniknięciu bakterii do organizmu. Wydalanie zarazka z moczem zaczyna się od mniej więcej 7. dnia po zakażeniu i może trwać miesiące, a nawet lata. Wykrywanie bakterii w płynie z komory oka polecane jest przede wszystkim u koni. Za pomocą techniki PCR wykrywane są wszystkie serotypy; różnicowanie nie jest możliwe. p. też

Uwaga:

Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

Wynik ujemny przy bezpośrednim wykrywaniu zarazka nie wyklucza infekcji!

204

Manual_new_2012.indb 204

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Listerioza Listerie są bakteriami powszechnie występującymi w środowisku, przenoszonymi na zwierzęta domowe za pośrednictwem bezobjawowo zakażonych gryzoni. Aby doszło do zakażenia, niezbędne są bardzo duże ilości komórek bakteryjnych, a namnażanie się bakterii ma miejsce w kiszonkach (szczególnie w warstwach powierzchniowych) lub innych paszach. Listeria monocytogenes należy do bakterii fakultatywnie wewnątrzkomórkowych (pałeczka Gram-dodatnia). Wnika ona do różnych typów komórek zwierzęcych, a namnaża się np. w makrofagach, komórkach nabłonkowych lub fibroblastach. Istotnym czynnikiem zjadliwości jest toksyna cytolityczna – listeriolizyna – niezbędna do wydostania się bakterii z fagosomu do cytoplazmy. Jeśli dochodzi do manifestacji objawów klinicznych, u koni, bydła i owiec na pierwszy plan wysuwają się objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego – niepokój, zaburzenia koordynacji ruchów i inne oznaki zapalenia mózgu, oraz gorączka. Opisywano również postać metrogenną, prowadzącą do ronień w późnym okresie ciąży, przedwczesnych porodów lub do urodzeń słabych źrebiąt/cieląt/jagniąt. Ogólnie rzecz biorąc, kliniczne znaczenie listeriozy nie jest jeszcze ostatecznie wyjaśnione.

Wykrywanie 1 ml surowicy przeciwciał przeciwko Listeria Wykrywanie Listeria monocytogenes

1 ml krwi z EDTA, 0,5 ml płynu m.r., poronione płody/błony płodowe, kał p.

OWD (3)

PCR (1)

Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

205

Manual_new_2012.indb 205

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Maedi/Visna Wirus Maedi-Visna prowadzi u owiec do śródmiąższowego zapalenia płuc lub do demielinizującego zapalenia mózgu. Niemcy należą do krajów o największym odsetku zakażeń. Objawy kliniczne:

-

duszność, kaszel, niezborność ruchów, kulawizny, spadek wydajności mlecznej, wyniszczenie, powiększenie śledziony, ewentualnie powiększenie wątroby.

Wykrywanie 1 ml surowicy, osocza z EDTA, przeciwciał przeciwko osocza z heparyną wirusowi Maedi/Visna

ELISA (3)

Przeciwciała pojawiają się po okresie kilku tygodni do nawet kilku lat od momentu infekcji. Uwaga:

Należy zwrócić uwagę, że wynik ujemny badania nie wyklucza infekcji w sposób całkowicie pewny.

Makrofilarie/mikrofilarie (dirofilarioza). p.

Dirofilarioza

206

Manual_new_2012.indb 206

12-12-18 09:14

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

„Megabakterie” Tzw. megabakterie (syn. Macrorhabdus ornithogaster, Avian gastric yeast) są grzybami powodującymi zmiany zapalne w obrębie żołądka gruczołowego ptaków. Były one izolowane od różnych gatunków ptaków – papug, wróblowatych, kuraków, kaczek oraz ptaków brodzących. U papug schorzenie określane jest jako „Going light syndrome”. Jest to zespół chorobowy o charakterze polietiologicznym. W diagnostyce różnicowej należy wykluczyć inne zakażenia, inwazje pasożytnicze oraz nowotwory. Objawy kliniczne:

-

wymioty/cofanie się pokarmu, biegunka, ospałość, wychudzenie, nastroszenie piór.

Bezpośrednie kał (porcja wielkości grochu) barwienie metodą PAS, wykrywanie „megabakterii” badanie mikroskopowe (1) Zarazek wydalany jest okresowo, dlatego zaleca się badanie zbiorczych próbek kału z 5 dni. Uwaga:

Mimo ujemnego wyniku badania rozmazów kału, nie można wykluczyć zakażenia „megabakteriami”.

207

Manual_new_2012.indb 207

12-12-18 09:15

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Mycoplasma haemofelis, Candidatus Mycoplasma haemominutum, Candidatus Mycoplasma turicensis, Mycoplasma haemocanis, oraz Candidatus Mycoplasma haematoparvum. Bakterie te, określane wcześniej jako Haemobartonella, w wyniku reklasyfikacji zostały zakwalifikowane do rodzaju Mycoplasma. Szczep Ohio Haemobartonella felis został przemianowany na Mycoplasma haemofelis, natomiast szczep California – na Candidatus Mycoplasma haemominutum. Gatunek Haemobartonella canis zakwalifikowany został również do rodzaju Mycoplasma, jako M. haemocanis. M. haemofelis wydaje się być bardziej patogenna niż Candidatus Mycoplasma haemominutum i może wywoływać zakażenie również u kotów z prawidłowo funkcjonującym układem immunologicznym. Infekcja wywołana przez Candidatus M. haemominutum przebiega najczęściej łagodnie lub bezobjawowo. Przy jednoczesnej immunosupresji (np. spowodowanej wirusem białaczki kotów), u zakażonych zwierząt choroba może mieć cięższy przebieg. U psów objawy kliniczne obserwowane są na ogół wyłącznie u zwierząt z supresją układu immunologicznego, z usuniętą śledzioną, albo u których występują równocześnie inne zakażenia. Drogi zakażenia nie są jeszcze całkowicie poznane; przypuszczalnie mogą tu mieć znaczenie kleszcze, wszy i pchły, a ponadto transfuzje krwi oraz rany kąsane. Również drogę pionową zakażenia uznaje się za prawdopodobną. W zależności od zjadliwości zarazka oraz statusu immunologicznego zwierzęcia, choroba ma przebieg od ostrego, poprzez subkliniczny do przewlekłego-bezobjawowego. Objawy kliniczne:

-

gorączka (powyżej 40°C), niedokrwistość hemolityczna, żółtaczka, bilirubinuria, powiększenie wątroby i śledziony, brak apetytu, apatia.

208

Manual_new_2012.indb 208

12-12-18 09:15

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Bezpośrednie 0,5 ml krwi z EDTA + krywanie rozmaz krwi mykoplazm hematotroficznych (Haemobartonella)

Metoda badanie mikroskopowe (1)

Drobnoustroje, znajdujące się na powierzchni komórek, wykrywane są w rozmazach krwi barwionych metodą Giemsy. Udaje się je wykazać na ogół tylko w ostrej fazie choroby. Liczba zakażonych erytrocytów we krwi obwodowej podlega przy tym znacznym wahaniom okresowym. Dlatego bezpośrednie wykrycie zarazka jest nie zawsze możliwe! Ponieważ bakterie te mogą być łatwo pomylone z ciałkami Howell-Jolly’ego, ciałkami Heinza lub artefaktami, w przypadku wyniku dodatniego zalecamy potwierdzenie tego metodą PCR (materiałem jest krew z EDTA). Proszę zwrócić również uwagę na nasze profile diagnostyczne:

Pasożyty krwi i bakterie hemotroficzne – badanie mikroskopowe, Profil „podróżny” 1 i 2.

Profil diagnostyczny 1 ml krwi z EDTA mykoplazm hemotroficznych u kotów

RT-PCR (1)

Wykrywanie Mycoplasma haemofelis, Candidatus Mycoplasma haemominutum oraz Candidatus Mycoplasma turicensis.

Wykrywanie 1 ml krwi z EDTA Mycoplasma haemofelis, i Candidatus Mycoplasma haemominutum (wykrywanie DNA)

RT-PCR (1)

209

Manual_new_2012.indb 209

12-12-18 09:15

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Wykrywanie 1 ml krwi z EDTA Mycoplasma haemocanis i Candidatus Mycoplasma haematoparvum (wykrywanie DNA)

RT-PCR (1)

Wykrywanie 0,5 ml krwi z EDTA Candidatus Mycoplasma turicensis (wykrywanie DNA)

RT-PCR (1)

Prawdopodobieństwo wykrycia mykoplazm hematotroficznych za pomocą PCR jest wyższe niż w przypadku badania bezpośredniego rozmazów krwi. Jednak również w tej metodzie, przy postaciach przewlekłych lub subklinicznych choroby, zarazek może nie zostać wykryty. W wyniku okresowych wahań liczby zakażonych erytrocytów, stwierdzenie bakterii nie zawsze jest możliwe nawet podczas ostrej fazy choroby. Również w czasie odpowiedniej antybiotykoterapii metoda Prawdopodobieństwo wykrycia mykoplazm hemotroficznych za pomocą PCR jest wyższe niż w przypadku badania bezpośredniego rozmazów krwi. Jednak również w tej metodzie, przy postaciach przewlekłych lub subklinicznych choroby, zarazek może nie zostać wykryty. W wyniku okresowych wahań liczby zakażonych erytrocytów, stwierdzenie bakterii nie zawsze jest możliwe nawet podczas ostrej fazy choroby. Również w czasie odpowiedniej antybiotykoterapii metoda PCR daje z reguły wyniki ujemne. Ponieważ jest b. prawdopodobne, że może nie dochodzić do całkowitej eliminacji zarazka z organizmu, dodatni wynik badania nie musi być związany z aktualnie występującymi objawami klinicznymi. W celu właściwej interpretacji wyniku należy uwzględnić obraz kliniczny choroby i badanie hematologiczne, jak również patogenność stwierdzonego szczepu. p.

Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

210

Manual_new_2012.indb 210

12-12-18 09:15

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Mycoplasma sp. Mikoplazmy są najmniejszymi bakteriami zdolnymi do samodzielnego namnażania się; należą do klasy Mollicutes. Są to drobnoustroje pasożytujące pozakomórkowo, będące przyczyną licznych chorób u zwierząt, roślin i człowieka (np. zapalenia spojówek u kotów, enzootycznego zapalenia płuc u świń, schorzeń układu oddechowego, „rolling disease” u myszy). Mykoplazmy, jako typowe pasożyty powierzchni komórki, szczególnie błon śluzowych, wywołują z reguły reakcje zapalne o charakterze przewlekłym. Często obserwowane są infekcje mieszane, w których uczestniczą też inne bakterie lub wirusy.

Wykrywanie Mycoplasma sp.

wymazy (ze spojówek, nosa, ukł. rozrodczego) PCR (1) wydzieliny (oczy, nos) (wykrywanie DNA uwzględnia różnicowanie gatunkowe) p.

Wykrywanie Mycoplasma felis

Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

Zapalenie spojówek: wymazy ze spojówek. Objawy ze strony u. oddechowego: wymaz z nosa i gardła.

PCR (1)

Mycoplasma felis kojarzona jest z jedno- lub obustronnym zapaleniem spojówek, przewlekłym zapaleniem nosa i zatok przynosowych, zapaleniem płuc i opłucnej oraz zapaleniem stawów. M. felis rzadziej wywołuje choroby górnych dróg oddechowych. Zakażenie może ulec spontanicznemu wyleczeniu w ciągu 2-4 tygodni. To, czy mikoplazmy uczestniczą jako czynniki pierwotne czy wtórne w manifestacji wyżej wymienionych objawów, nie zostało jeszcze wyjaśnione.

211

Manual_new_2012.indb 211

12-12-18 09:15

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Mycoplasma hyopneumoniae. Odkryta w 1965 roku jako wyłączny czynnik etiologiczny enzootycznego zapalenia płuc (enzootic pneumonia, EP) świń, Mycoplasma hyopneumoniae może powodować zakażenia o różnorodnym obrazie klinicznym – od infekcji subklinicznych do postaci ostrej choroby, komplikowanej przez zakażenia wtórne – i powoduje na całym świecie duże straty. Patogeneza EP nie została do tej pory w pełni poznana. Mycoplasma hyopneumoniae uszkadza migawki znajdujące się na powierzchni komórek oskrzeli i płuc, przez co utrudnione jest mechaniczne usuwanie śluzu i zanieczyszczeń, jak również skuteczne funkcjonowanie mechanizmów obronnych w obrębie dróg oddechowych. Pewną rolę przy rozprzestrzenianiu się zakażenia odgrywa obrót zwierzętami, jednak istotnie większe znaczenie ma przenoszenie zarazka drogą aerogenną. Izolacja i namnażanie M. hyopneumoniae wymagają wciąż dużych nakładów kosztów i nie stanowi metody stosowanej rutynowo w diagnostyce choroby. Szczególnie trudne do wykluczenia są zakażenia latentne, ponieważ ani metody serologiczne, ani hodowlane, nie dostarczają miarodajnych wyników w odniesieniu do poszczególnych zwierząt, jak również do całego stada. Istotny udział w postępowaniu diagnostycznym może mieć, obok wspomnianych metod, technika PCR.

Wykrywanie 1 ml surowicy przeciwciał przeciwko Mycoplasma hyopneumoniae (świnia)

ELISA (3)

212

Manual_new_2012.indb 212

12-12-18 09:15

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Neospora - zakażenia. Neospora caninum uważany jest na całym świecie za najczęstszy czynnik etiologiczny ronienia u bydła. U młodych psów powoduje on schorzenia nerwowo-mięśniowe. Jedynymi znanymi do tej pory żywicielami ostatecznymi są kojoty i psy. Te ostatnie mogą być również żywicielami pośrednimi N. caninum. Po 5 dniach od spożycia cyst wraz z bradyzoitami, znajdujących się w tkankach żywicieli pośrednich (bydła, owiec, kóz, jeleni), żywiciele ostateczni wydalają oocysty przez okres 2 – 3 tygodni (a nawet do 4 miesięcy). U psów wiejskich częściej stwierdza się obecność przeciwciał, niż u zwierząt w miastach. U bydła i psów możliwe jest zarażenie zarówno drogą wertykalną (pionową), jak i horyzontalną (poziomą). Psy zarażają się częściej po urodzeniu, niż wewnątrzmacicznie. Natomiast większość inwazji u bydła odbywa się drogą wertykalną (w okresie płodowym). Objawy kliniczne.

u bydła: - ronienia, - zatrzymanie łożyska, - zaburzenia płodności, - zapalenie mózgu i rdzenia u żywo urodzonych cieląt (osłabienie, niezborność ruchów, przeprostowanie [hyperextensio] oraz nadmierne zginanie [hyperflexio] kończyn, zaleganie, wytrzeszcz oczu). u psów: - atrofia mięśni, - spastyczne przeprostowania kończyn, - porażenia, - nienaturalne trzymanie głowy, - trudności w połykaniu (dysphagia), - nietrzymanie moczu i/lub kału. postać uogólniona: - zapalenie mięśni, - zapalenie mięśnia sercowego, - wrzodziejące zapalenie skóry, - zapalenie płuc, - zapalenie mózgu i opon mózgowych, - zmiany w zachowaniu się (agresywność, apatia) – występują u zwierząt starszych oraz chorujących przewlekle, - szczenięta zarażone wewnątrzmacicznie cierpią na zespół chorobowy cechujący się zapaleniem korzonków nerwowych i mięśni (polyradiculitis-myositis-syndrom).

213

Manual_new_2012.indb 213

12-12-18 09:15

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Wykrywanie 1 ml surowicy, lu osocza z EDTA, przeciwciał przeciwko lub osocza z heparyną Neospora caninum (pies)

IF (3)

Test może być przeprowadzony najwcześniej 14 dni po zarażeniu. Nie można całkowicie wykluczyć reakcji krzyżowych z Toxoplasma gondii. Przeciwciała przeciwko Neospora caninum u psów mogą utrzymywać się latami. Dlatego miano dodatnie nie musi oznaczać, że aktualnie toczący się proces chorobowy spowodowany jest inwazją tego pierwotniaka.

Wykrywanie Neospora sp.

0,5 ml płynu mózgowo-rdzeniowego, kał

RT-PCR (1)

(wykrywanie DNA)

Niedokrwistość zakaźna koni. Choroba wywoływana przez wirusa z rodzaju Lentivirus, występuje na całym świecie i ogranicza się do zwierząt koniowatych. Zarazek przenosi się wraz z krwią, za pośrednictwem krwiopijnych owadów, drogą jatrogenną oraz śródmaciczną. Objawami zakażenia są nawracająca gorączka, trombocytopenia, niedokrwistość, szybka utrata wagi ciała oraz obrzęki dystalnych części ciała. Przebieg choroby jest różny – od ostrego, śmiertelnego do przewlekłego o charakterze nawracającym. Krew zakażonych koni przez całe życie jest źródłem zakażenia.

Test Cogginsa 1 ml surowicy (wykrywanie przeciwciał)

odczyn dyfuzji w agarze (1)

W pierwszych 2–3 tygodniach po zakażeniu zwierzęta z reguły nie posiadają jeszcze wykrywalnych przeciwciał. Jednak u większości koni serokonwersja ma miejsce najpóźniej 45 dni po infekcji – z tego względu w sytuacjach wątpliwych należy wykonywać dodatkowe badania (w razie potrzeby również kilkakrotnie) co 3–4 tygodnie. Czas do momentu pojawienia się przeciwciał może w rzadkich przypadkach wynosić nawet 90 dni.

214

Manual_new_2012.indb 214

12-12-18 09:15

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Nosacizna/Burkholderia mallei. Uważa się, że nosacizna nie występuje już w Europie, zdarza się jeszcze tylko w niektórych krajach w Azji, Afryki i Ameryki Pd. Nosacizna ma przebieg ostry (zwłaszcza u osłów i mułów) lub przewlekły (szczególnie u koni), a w jej trakcie dochodzi do powstawania guzków i owrzodzeń na błonach śluzowych (postać nosowa), skórze (postać skórna), płucach (postać płucna) oraz w innych narządach wewnętrznych. Choroba może przenosić się na człowieka.

Wykrywanie 1 ml surowicy przeciwciał przeciwko Burkholderia mallei

OWD (3)

Nosówka Zakażenie wirusem nosówki powoduje u psów wysoce zaraźliwą chorobę zakaźną o przebiegu ostrym, podostrym lub przewlekłym. Czynnikiem etiologicznym jest wirus z rodzaju Morbillivirus, który oprócz psów występuje u dziko żyjących psowatych, kunowatych, szopów oraz fok. Zakażenie następuje drogą kropelkową. Siewstwo wirusa odbywa się za pośrednictwem wszystkich wydzielin i wydalin. Okres inkubacji wynosi 3 – 7 dni. Objawy kliniczne:

Nosówka może mieć różnorodny przebieg, zależnie od szczepu wirusa oraz stanu układu immunologicznego. Wiele objawów spowodowanych jest przy tym wtórnymi zakażeniami bakteryjnymi, co ma związek z właściwościami immunosupresyjnymi wirusa. - gorączka, - objawy żołądkowo-jelitowe (wymioty, biegunka), - objawy ze strony układu oddechowego (zapalenie nosa i spojówek, kaszel, zapalenie płuc), - objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego (drgawki, niezborność, porażenia), - „zgryz nosówkowy”, - choroba twardej łapy, zapalenie skóry, - starcze encephalitis u psów.

215

Manual_new_2012.indb 215

12-12-18 09:15

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu Wykrywanie wirusa nosówki (CDV)

(wykrywanie RNA)

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

RT- PCR (1) faza gorączkowa: 2 ml krwi z EDTA zapalenie spojówek: wymaz ze spojówek objawy nerwowe: 0,5 ml płynu m.r. zapalenie żołądka i jelit: wymaz z prostnicy objawy ze strony ukł. oddechowego wydzielina z nosa Wirus nosówki psów (canine distemper virus, CDV) namnaża się, począwszy od 8. dnia po zakażeniu, w komórkach nabłonka różnych narządów (drogi oddechowe, przewód pokarmowy, drogi moczowe, skóra) oraz w ośrodkowym układzie nerwowym, przy czym miejsce replikacji wirusa determinuje objawy kliniczne choroby. Od tego momentu wirus daje się wykrywać w zajętych narządach za pomocą techniki PCR. Z wyjątkiem postaci przewlekłych nosówki, siewstwo wirusa kończy się wraz z ustępowaniem objawów klinicznych. Wirus nie jest już wtedy wykrywalny. W przeciwieństwie do badania serologicznego, wysoki odsetek psów szczepionych przeciwko nosówce nie stanowi istotnego problemu dla diagnostyki metodą PCR, ponieważ wirus szczepionkowy stwierdzany jest tylko 8 do maksymalnie 21 dni, a jego występowanie ograniczone jest do tkanki limfatycznej. p.

Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

216

Manual_new_2012.indb 216

12-12-18 09:15

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu Wykrywanie wirusa nosówki (CDV)

Ilość/Materiał Uwagi wymaz (gardło, spojówki)

Metoda RT-PCR (1)

(wykrywanie RNA, badanie ilościowe) Wiele szczepionek przeciwko nosówce zawiera atentowane szczepy wirusa. Po szczepieniu wirusy te wywołują rodzaj łagodnej infekcji, replikując się w organizmie zwierzęcia, lecz ich zjadliwość jest bardzo ograniczona – stąd do objawów klinicznych (o łagodnym przebiegu) dochodzi tylko w rzadkich przypadkach. Dla wysoce czułej metody, jaką stanowi PCR, potencjał replikacyjny tych wirusów jest jednak wystarczająco duży, aby były one wykrywane. Może dochodzić do tak zwanej interferencji z wirusem szczepionkowym, co negatywnie wpływa na skuteczność diagnostyczną metody PCR. Określanie ilościowe wirusa nosówki w wymazach z gardła i spojówek pozwala teraz przy dodatnim wyniku PCR (badania jakościowego, p. wyżej) na rozróżnienie wirusa szczepionkowego od wirusa terenowego. Miano, jakie uzyskuje wirus szczepionkowy w organizmie różni się wyraźnie od tego, jakie stwierdzane jest w wyniku infekcji naturalnej. Badanie ilościowe wirusa nosówki jest obecnie możliwe tylko w przypadku wymazów z gardła i spojówek. Test ten jest wykonywany automatycznie także w ramach profilu diagnostycznego górnych dróg oddechowych u psów, a jego wynik podawany zlecającemu badania.

Wykrywanie 0,5 ml surowicy przeciwciał przeciwko wirusowi nosówki

odczyn seroneutralizacji (3)

Wykrycie przeciwciał przeciwko wirusowi nosówki psów za pomocą odczynu seroneutralizacji możliwe jest najwcześniej 10 – 14 dni po zakażeniu. Nie da się rozróżnić przeciwciał poszczepiennych od wytworzonych wskutek infekcji. Psy chorujące na ostrą postać nosówki z reguły wcale nie wykazują przeciwciał lub tylko niewielkie ich miana, jedynie w postaci przewlekłej poziom przeciwciał powoli rośnie. Zaleca się w takich przypadkach potwierdzić wzrost miana po 14 dniach. W celu określenia poziomu odporności poszczepiennej wystarczy jednorazowe badanie. Uważa się, że wartość ochronną ma miano ≥ 1:100 (w przypadku przeciwciał matczynych) oraz ≥ 1:20 (w przypadku przeciwciał poszczepiennych). 217

Manual_new_2012.indb 217

12-12-18 09:15

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Parainfluenza Wirus parainfluenzy należy do rodziny Paramyxoviridae. Zakażenie spowodowane wyłącznie tym wirusem przebiega z reguły łagodnie lub bezobjawowo. Wtórne infekcje bakteryjne mogą powodować poważne schorzenia układu oddechowego. Szczególnie u cieląt dochodzi przy tym do ciężkiego odoskrzelowego zapalenia płuc (enzootyczna bronchopneumonia, choroba transportowa, shipping fever). Choroba ta należy do zoonoz.

Wykrywanie 0,5 ml surowicy przeciwciał przeciwko wirusowi parainfluenzy (bydło) Wykrywanie wirusa parainfluenzy typu 3 psów (wykrywanie RNA)

odczyn zahamowania hemaglutynacji (3)

wymaz z gardła i nosa

RT-PCR (1)

Paratuberkuloza (choroba Johnego). Zakażenie wywołane przez bakterię kwasooporną – Mycobacterium avium subsp. paratuberculosis występuje u przeżuwaczy i określane jest również jako choroba Johnego. Po długim, trwającym 2-6 lat okresie inkubacji, u zwierząt rozwija się przewlekłe zapalenie jelit, które prowadzi do wyniszczenia i śmierci.

Wykrywanie 0,6 ml surowicy, lub osocza z EDTA, przeciwciał przeciwko lub osocza z heparyną M. paratuberculosis (bydło)

ELISA (3)

218

Manual_new_2012.indb 218

12-12-18 09:15

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Parwowiroza/panleukopenia. Czynniki etiologiczne parwowirozy u psów (CPV) oraz panleukopenii u kotów (FPV) są ze sobą bardzo blisko spokrewnione. Nowsze warianty parwowirusa psiego są w stanie wywołać chorobę również u kotów. Zakażenie następuje drogą per os lub donosowo, poprzez kontakt z zanieczyszczonym kałem albo za pośrednictwem różnych przedmiotów. Przebieg choroby jest różny – od bezobjawowego do nadostrego – zależnie od wieku oraz stanu układu immunologicznego zwierzęcia. Wirus namnaża się we wszystkich tkankach, których komórki cechują się dużą intensywnością podziałów – przede wszystkim w błonie śluzowej jelita, szpiku kostnym, tkance limfatycznej i mięśniu sercowym, a u kotów również w móżdżku i siatkówce oka. Objawy kliniczne:

zwierzęta ciężarne: - ronienia, mumifikacja płodów. u szczeniąt/kociąt występują z reguły następujące objawy: - gorączka, hipotermia, - brak apetytu, apatia, - wymioty, biegunka (krwawa), - odwodnienie, - leukopenia, - duszność, objawy sercowe, - hipoplazja móżdżku (kot), - limfopenia.

Wykrywanie antygenu

kał (porcja wielkości immunochromatografia (1) grochu), wymaz z prostnicy Kał (pies): EIA (1)

parwowirusa (pies, kot) U psów i kotów możliwe jest bezpośrednie wykrywanie antygenu parwowirusa w kale. Wydalanie zarazka zaczyna się po 3-4 dniach od zakażenia i trwa ok. 7-10 dni (w pojedynczych przypadkach nawet znacznie dłużej). Zastosowanie żywych, atenuowanych szczepionek może również powodować wydalanie wirusa w pierwszych 10 dniach po szczepieniu; różnicowanie wirusa terenowego oraz szczepionkowego nie jest możliwe. Uwaga:

Wynik ujemny badania nie wyklucza infekcji!

219

Manual_new_2012.indb 219

12-12-18 09:15

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Wykrywanie kał, wymaz z prostnicy parwowirusa (FPV, CPV) (wykrywanie DNA)

Metoda RT-PCR (1)

U psów i kotów możliwe jest bezpośrednie wykrycie zarazka w kale lub wymazie z prostnicy za pomocą techniki PCR. Ważne jest przy tym, aby podać gatunek zwierzęcia. W przypadku materiału pobranego od psów przeprowadzane jest (na życzenie) różnicowanie wirusa szczepionkowego CPV 2 oraz szczepu terenowego CPV 2a/CPV 2b. Ma to znaczenie diagnostyczne, ponieważ wirus szczepionkowy może być również wydalany przez 2-12 dni po szczepieniu. Siewstwo wirusa terenowego rozpoczyna się 3-4 dni po zakażeniu i trwa z reguły 7-10 dni. W pojedynczych przypadkach możliwe jest wydalanie wirusa przez dłuższy czas. Negatywny wynik badania metodą PCR nie wyklucza zakażenia.

220

Manual_new_2012.indb 220

12-12-18 09:15

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Wykrywanie 0,5 ml surowicy przeciwciał przeciwko parwowirusowi

Metoda odczyn zahamowania hemaglutynacji (1)

Wykrycie przeciwciał przeciwko parwowirusowi psów i kotów za pomocą odczynu zahamowania hemaglutynacji możliwe jest po ok. 4-6 dniach od infekcji. Dowodem na to, że doszło do zakażenia, jest pojawienie się przeciwciał u zwierząt nieszczepionych. Ponieważ jednak nie jest możliwe odróżnianie przeciwciał wytworzonych wskutek zakażenia, przeciwciał poszczepiennych oraz matczynych, a profilaktyka swoista parwowirozy prowadzona jest powszechnie, w przypadku podejrzenia choroby zalecamy jednak bezpośrednie wykrywanie parwowirusa w kale. Niskie miana przeciwciał matczynych (z reguły do 1:80) nie chronią już przed zakażeniem, natomiast mogą jeszcze reagować z wirusem szczepionkowym („luka immunologiczna”). Zbyt wcześnie wykonane szczepienie może być nieskuteczne, jeśli atenuowany wirus szczepionkowy zostanie zneutralizowany przez krążące w surowicy przeciwciała matczyne. Okres półtrwania immunoglobulin otrzymanych od matki wynosi ok. 10 dni. Ponieważ miana tych przeciwciał u różnych szczeniąt z jednego miotu mają z reguły tą samą wartość, badanie wykonane u jednego szczenięcia pozwala na określenie najkorzystniejszego momentu wykonania pierwszego szczepienia u całego miotu. Proszę zwrócić również uwagę na nasze profile diagnostyczne:

„Badanie wirusologiczne kału przy użyciu mikroskopu elektronowego”.

PBFD p.

Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

221

Manual_new_2012.indb 221

12-12-18 09:15

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Pęcherzykowate zapalenie jamy ustnej (stomatitis vesicularis). Jest to wysoce zaraźliwa infekcja wirusowa u koniowatych, bydła i świń. W rzadkich przypadkach zakażenie może się również przenieść na człowieka. Choroba manifestuje się występowaniem pęcherzyków w obrębie jamy ustnej, języka, wymienia oraz koronki kopyta. Zakażenie odbywa się przez skórę/błony śluzowe lub za pośrednictwem stawonogów. Choroba występuje głównie w Stanach Zjednoczonych oraz na obszarze pomiędzy Meksykiem i Ameryką Południową.

Wykrywanie 1 ml surowicy odczyn seroneutralizacji (3) przeciwciał przeciwko wirusowi pęcherzykowatego zapalenia jamy ustnej (koń)

Plamista gorączka Gór Skalistych (Rocky Mountain Spotted Fever). Plamista gorączka gór skalistych jest ważną zoonozą. Czynnikiem etiologicznym jest Rickettsia rickettsii, która przenoszona jest przez kleszcze. Choroba występuje w Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej. U psów infekcja przebiega na ogół łagodnie, jednak możliwe są również cięższe przypadki kończące się śmiercią. Nie opisuje się zakażeń przewlekłych. Okres inkubacji wynosi 2-14 dni. Objawy kliniczne:

-

nagle pojawiająca się wysoka gorączka, brak apetytu, wymioty, biegunka, wybroczyny, obrzęki skóry, dotyczące przede wszystkim moszny, obrzęki stawów, bóle mięśni, duszność, wynaczynienia krwi do gałek ocznych, zaburzenia neurologiczne, często: trombocytopenia.

W Europie południowej występuje Rickettsia conorii, powodująca u ludzi śródziemnomorską gorączkę plamistą (Fièvre Bouttoneuse). Zakażeniu mogą ulegać również psy. Dochodzi do powstawania u nich przeciwciał, natomiast czy choroba manifestuje się klinicznie – jest to obecnie przedmiotem dyskusji.

222

Manual_new_2012.indb 222

12-12-18 09:15

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Wykrywanie 1 ml surowicy przeciwciał przeciwko riketsjom (pies)

Metoda IF (3)

Dowodem na plamistą gorączkę Gór Skalistych jest czterokrotny wzrost miana przeciwciał w przypadku badania par surowic (faza ostra – okres rekonwalescencji) w odstępie ok. 3 tygodni, któremu towarzyszą typowe objawy kliniczne.

Polyoma u ptaków - zakażenia. p.

Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

223

Manual_new_2012.indb 223

12-12-18 09:15

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Wścieklizna – wykrywanie przeciwciał przeciwko wirusowi – badanie wyjazdowe. W przypadku podróży wraz ze zwierzętami domowymi do niektórych krajów obowiązują specjalne przepisy. Oprócz posiadania identyfikatora, umożliwiającego jednoznaczne rozpoznanie zwierzęcia oraz odpowiedniej rejestracji w jego paszporcie unijnym, przed rozpoczęciem podróży musi być określone miano przeciwciał przeciwko wirusowi wścieklizny, jako wskaźnik skuteczności przeprowadzonego wcześniej szczepienia. Badanie serologiczne może być przeprowadzone wyłącznie przez jedno z laboratoriów posiadających zezwolenie wydane przez Komisję Wspólnot Europejskich. To samo dotyczy wjazdu na obszar UE z niektórych krajów trzecich. Vet Med Labor jest laboratorium posiadającym odpowiednią autoryzację Unii Europejskiej.

Aby badanie to mogło być przeprowadzone, należy koniecznie zwrócić uwagę na kilka punktów. Należy używać wyłącznie specjalnego formularza zleceniowego przewidzianego dla badania w kierunku przeciwciał p-wściekliźnie. Można go pobrać z internetu pod adresem www.idexx.pl lub zamówić bezpośrednio w Biurze Obsługi Klienta. Formularz należy wypełnić w sposób poprawny, kompletny i czytelny (najlepiej drukowanymi literami). W przypadku, gdy będzie brakować pewnych danych, nie będziemy niestety mogli wysłać wyniku. Jako materiał do badania może być zastosowana tylko surowica dobrej jakości – a więc bez śladów hemolizy i lipemii (użycie krwi z EDTA, cytrynianem bądź heparyną może prowadzić niekiedy do fałszywych wyników i dlatego materiały te nie są przez nas badane). Próbówka z surowicą musi być oznaczona w sposób umożliwiający jednoznaczną identyfikację. Proszę przy tym przestrzegać instrukcji znajdujących się na formularzu zleceniowym. Wynik badania zostanie Państwu przesłany pocztą w formie pisemnej jako stosowny certyfikat. Proszę również zwrócić uwagę, że z nadesłanej próbki nie mogą być niestety przeprowadzone żadne dodatkowe badania. Ponieważ przepisy dotyczące wjazdu na obszar poszczególnych państw mogą wykazywać pewne różnice, przed rozpoczęciem podróży należy koniecznie zasięgnąć informacji odnośnie wymogów obowiązujących w kraju docelowym. Badanie to w żadnym wypadku nie nadaje się do potwierdzenia lub wykluczenia wścieklizny u zwierząt podejrzanych o tą chorobę. Dlatego prosimy nie przysyłać do nas materiału od takich zwierząt! Prosimy ponadto przestrzegać odpowiednich przepisów prawnych.

224

Manual_new_2012.indb 224

12-12-18 09:15

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

PRRS (Porcine Reproductive and Respiratory Syndrome – Zespół rozrodczo-oddechowy świń) Czynnikiem etiologicznym zespołu rozrodczo-oddechowego świń jest wirus z rodzaju Arterivirus, cechujący się dużą zakaźnością. Choroba przebiega z objawami klinicznymi w postaci ronień oraz zaburzeniami płodności. Również knury mogą wykazywać zaburzenia stanu ogólnego, przede wszystkim brak apetytu, i wydalać wirus z nasieniem. Możliwe są jednak również zakażenia bezobjawowe.

Wykrywanie 1 ml surowicy przeciwciał przeciwko wirusowi PRRS (świnie)

ELISA (3)

Do wykrywania przeciwciał stosuje się test ELISA. Przeciwciała w surowicy wykrywalne są po tygodniu od zakażenia, miana maksymalne stwierdzane są po 3-5 tygodniach. Przeciwciała neutralizujące wirus rozwijają się dopiero po 4-8 tygodniach. Zalecana minimalna ilość próbek od grupy zwierząt (stada): 5 -10.

Rhodococcus equi. Wykrywanie Rhodococcus equi

popłuczyny z tchawicy błona maziowa, tkanki (płuca), kał

RT-PCR (1)

(wykrywanie DNA)

p.

Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

225

Manual_new_2012.indb 225

12-12-18 09:15

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Rotawirusy - zakażenia. Rotawirusy występują niemal u wszystkich gatunków zwierząt, wykazując duże powinowactwo do nabłonka jelita cienkiego. W wyniku replikacji wirusa dochodzi do rozległego uszkodzenia nabłonka kosmków jelitowych. Następstwem tego są zaburzenia we wchłanianiu oraz nadmierna sekrecja, prowadzące do silnej wodnistej biegunki, zwłaszcza u młodych zwierząt. Zakażenie następuje drogą doustną, starsze zwierzęta stanowią rezerwuar wirusa. Objawy kliniczne:

Wykrywanie antygenu rotawirusa

po 1-2 dniowym okresie inkubacji dochodzi do wystąpienia objawów klinicznych: - wodnistej biegunki, - wymiotów, - odwodnienia. kał (porcja wielkości grochu)

immunochromatografia (1)

Wydalanie wirusa z kałem trwa z reguły 3-10 dni. Za pomocą immunochromatografii wykrywany jest antygen powierzchniowy wirusa. Badanie możliwe jest u wszystkich gatunków zwierząt. Uwaga:

Proszę zwrócić również uwagę na nasze profile diagnostyczne:

Ujemny wynik jednorazowego badania, przy jednoczesnym podejrzeniu klinicznym choroby, powinien być potwierdzony badaniem drugiej próbki kału. „Badanie wirusologiczne kału przy użyciu mikroskopu elektronowego”.

Salmonella Abortus equi Zakażenie następuje głównie per os, możliwe jest jednak również podczas aktu krycia. W Niemczech serotyp ten nie odgrywa już obecnie żadnej roli jako przyczyna ronień.

Wykrywanie 1 ml surowicy przeciwciał przeciwko Salmonella Abortus equi

aglutynacja powolna (3)

226

Manual_new_2012.indb 226

12-12-18 09:15

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Świerzbowiec drążący (Sarcoptes sp.) U psów świerzb wywoływany jest przez Sarcoptes canis. Typowym objawem tego schorzenia jest silny świąd, słabo lub wcale nie reagujący na glikokortykosterydy. Na początku inwazja dotyczy takich miejsc predylekcyjnych, jak brzuch, mostek, zewnętrzna strona kończyn oraz uszy; później dochodzi do uogólnienia objawów skórnych.lnienia objawów skórnych. W przypadkach przewlekłych na ogół nie udaje się już wykazać obecności roztoczy w zeskrobinach skóry, ponieważ pojawia się stan uczulenia, które sprawia, że nawet inwazja niewielkiego stopnia powoduje utrzymywanie się objawów świądu. Skuteczność diagnostyczną metody zeskrobin ocenia się na 30 – 50 %.

Wykrywanie 0,5 ml surowicy przeciwciał przeciwko Sarcoptes (pies)

ELISA (1)

Wykrywanie przeciwciał przeciwko Sarcoptes canis u psów jest metodą diagnostyczną cechującą się wysoką swoistością (92, 6 %) oraz czułością (83, 3 %). Przeciwciała mogą być stwierdzane po ok. 3 – 4 tygodniach od momentu zarażenia. Jednak u 5 – 10 % psów nie dochodzi do powstawania immunoglobulin. Dlatego wynik ujemny badania nie wyklucza inwazji. Ponieważ poziom przeciwciał utrzymuje się przez długi czas, metoda ta tylko w ograniczonym zakresie może służyć do kontroli leczenia świerzbu. Proszę zwrócić również uwagę na:

p. test diagnostyczny

„Badanie zeskrobin skóry w kierunku ektopasożytów”.

227

Manual_new_2012.indb 227

12-12-18 09:15

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Toksoplazmoza Czynnik etiologiczny toksoplazmozy, Toxoplasma gondii, występuje na całym świecie. Jedynie koty domowe i spokrewnione z nimi kotowate odgrywają rolę żywicieli ostatecznych, podczas gdy jako żywiciele pośredni wchodzą w grę niemal wszystkie ssaki i ptaki, a także człowiek. Forma kliniczna inwazji jest u kotów wyjątkowo rzadka i jeśli w ogóle występuje, to wyłącznie u zwierząt bardzo młodych oraz z obniżoną funkcją układu immunologicznego. Koty zarażają się albo przez spożycie mięsa żywicieli pośrednich zawierającego cysty, albo za pośrednictwem kału innych kotów, w którym znajdują się oocysty. Oprócz zasiedlenia praktycznie wszystkich narządów, u kotów dochodzi do namnażania się pasożytów w nabłonku jelita. Po ok. 3 – 9 dniach po zarażeniu za pośrednictwem cyst mięśniowych, rozpoczyna się ograniczone w czasie, okresowe wydalanie oocyst z kałem. Jeśli natomiast dochodzi do inwazji ulegającymi sporulacji oocystami, u ok. 20 % kotów ma miejsce wydalanie oocyst, które następuje po 18 – 35 dniach. Inne zwierzęta stałocieplne oraz człowiek zarażają się poprzez spożycie oocyst z kału kotów lub spożycie cyst mięśniowych np. wraz z surowym mięsem. Również u nich, po krótkotrwałej parazytemii, dochodzi do zajęcia prawie wszystkich narządów, nie odbywa się jednak wydalanie oocyst z kałem. Objawy kliniczne:

Bezpośrednie wykrywanie toksoplazm

Inwazja przebiega na ogół w sposób bezobjawowy, mogą jednak pojawić się: - gorączka, - brak apetytu, apatia, - zapalenie jelit, - retinopatie, - ronienia (człowiek, owca, koza), - zapalenie mózgu, - zapalenie płuc, - obrzęk węzłów chłonnych. kał

metoda flotacji (1)

Bezpośrednie wykrywanie toksoplazm w kale za pośrednictwem metody flotacyjnej ma sens tylko u kotów. Ponieważ wydalanie oocyst nie musi odbywać się w sposób ciągły, tylko okresowo, wskazane jest ewentualne powtórne badanie zbiorczych próbek kału z 3 dni. Wynik ujemny badania wcale nie wyklucza inwazji! Uwaga:

Toksoplazmoza jest zoonozą !

228

Manual_new_2012.indb 228

12-12-18 09:15

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu Wykrywanie DNA Toxoplasma gondii

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda RT- PCR (1

objawy ze strony o.u.n.: ronienie (psy, małe przeżuwacze): objawy ze strony ukł. oddechowego: objawy oftalmologiczne (głównie koty): gorączka:

0,5 ml płynu m.r. wymaz z pochwy, łożysko, płód wypłuczyny z oskrzeli płyn wodnisty oka 0,5 ml krwi z EDTA

Wykrycie DNA w kale nie jest możliwe. Badanie pozostałych materiałów metodą PCR służy do wykazania toczącej się choroby. Należy jednak zwrócić uwagę, że nawet dodatni wynik badania nie musi dowodzić fazy ostrej zarażenia T. gondii. Pasożyt może być np. wykazany zarówno w płynie m.-r., jak i płynie wodnistym oka u klinicznie zdrowych zwierząt! Dlatego przy interpretacji wyników pozytywnych zawsze należy uwzględnić objawy kliniczne. Z kolei wynik ujemny nie wyklucza z całą pewnością inwazji. p.

Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

Wykrywanie 0,5 ml surowicy, lub osocza z EDTA, przeciwciał przeciwko lub osocza z heparyną Toxoplasma

IF (1)

Wykrywanie przeciwciał przeciwko T. gondii u kotów i psów za pomocą odczynu IF jest z reguły metodą z wyboru dla potwierdzenia podejrzewanej inwazji. Przeciwciała klasy IgG mogą być stwierdzane zwykle po 2 tygodniach po zarażeniu i mogą się utrzymywać przez wiele lat. Dlatego do rozpoznania czynnej toksoplazmozy należy wykazać wzrost miana immunoglobulin (badanie par surowic). Przeciwciała IgM pojawiają się po 1-2 tygodniach i osiągają poziom maksymalny po 3-6 tygodniach. U większości kotów ich stężenie spada ok. 12. tygodnia po zarażeniu do wartości niewykrywalnych. Wysokie miano przeciwciał IgM, skojarzone z niskim lub niestwierdzalnym mianem IgG, przemawia za inwazją czynną.

229

Manual_new_2012.indb 229

12-12-18 09:15

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Trichomonas – ptaki. Pierwotniaki z rodzaju Trichomonas występują u gołębi oraz innych gatunków ptaków (kury, ptaki drapieżne, papugi) w gardle, przełyku, wolu, a nawet żołądku gruczołowym. Ponadto mogą być zajęte również wątroba, serce i inne narządy. Choroba występuje u zwierząt młodych, które zarażają się od starszych – nosicieli bezobjawowych. W dalszych odcinkach przewodu pokarmowego u kur i ptaków wodnych znajdują się inne gatunki rzęsistków, które uważane są za niegroźne dla żywicieli. Objawy kliniczne:

-

żółte, serowate naloty w jamie dziobowej oraz gardle („żółta główka”), utrata apetytu, wychudzenie, trudności przy piciu wody i pobieraniu pokarmu.

Bezpośrednie wymaz z wola wykrywanie rzęsistków

Hodowla, badanie mikroskopowe (1)

Wymazy z błony śluzowej wola należy pobierać u ptaków na czczo, po wyprostowaniu szyi zwierzęcia, za pomocą wacika zwilżonego płynem fizjologicznym. Waciki przesyła się w probówkach (bez podłoża, z niewielką ilością płynu fizjologicznego). Uwaga:

Wynik ujemny nie wyklucza inwazji.

Tritrichomonas - ssaki. Wykrywanie Tritrichomonas foetus

Kał

RT-PCR (1)

(wykrywanie DNA) Tritrichomonas foetus jest znanym, rozprzestrzenionym na całym świecie pierwotniakiem, powodującym problemy w ekstensywnej hodowli bydła. Pasożyt ten przenoszony jest na samice podczas krycia, powodując tzw. tritrichomonadozę lub zarazę rzęsistkową bydła (inwazji towarzyszą wczesne ronienia, ropomacicze i zaburzenia płodności). Dzięki sztucznej inseminacji, oddzielnym trzymaniu buhajów oraz regularnemu badaniu nasienia, choroba ta w Europie zachodniej i środkowej została prawie wyeliminowana. U kotów Tritrichomonas foetus zasiedla przewód pokarmowy. Częściej zaatakowane są zwierzęta młode (poniżej 1 roku życia), pochodzące z gospodarstw i schronisk 230

Manual_new_2012.indb 230

12-12-18 09:15

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

w których żyje wiele osobników. Zarażone zwierzęta wykazują przewlekłe biegunki z jelita cienkiego, z domieszką krwi i śluzu, którym towarzyszy względnie dobry stan ogólny zwierząt. Badania własne, przeprowadzone przez IDEXX Vet·Med·Labor w Ludwigsburgu w 2006 r. przy użyciu techniki PCR wykazały, że inwazje Tritrichomonas foetus mogą występować u młodych kotów z biegunką oporną na leczenie – odsetek zwierząt pozytywnych wyniósł 16%. Pierwotniak może być wykazany w kale zarażonych kotów za pomocą badania mikroskopowego, hodowlanego oraz techniki PCR. Ta ostatnia metoda uważana jest za najbardziej swoistą i czułą, ponieważ w badaniu mikroskopowym mogą być też stwierdzane inne wiciowce – patogenne i nie patogenne – które mogą być pomylone z T. foetus. Natomiast metoda hodowlana jest bardzo praco- i czasochłonna (może trwać nawet 12 dni). Do badania w kierunku Tritrichomonas foetus przy użyciu techniki PCR wymagamy 1g świeżego kału. Kał zamrożony lub wysuszony, jak również próbki zawierające podsypkę (żwirek) oraz wymazy z odbytu, nie nadają się do badania.

231

Manual_new_2012.indb 231

12-12-18 09:15

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Trypanosoma/ świdrowiec Inwazje świdrowców u zwierząt domowych w naszych szerokościach geograficznych nie odgrywają praktycznie żadnej roli.

Bezpośrednie rozmaz krwi wykrywanie świdrowców Uwaga.

badanie mikroskopowe (1)

Bezpośrednie wykazanie pasożyta jest nie zawsze możliwe !

Wykrywanie 1 ml surowicy przeciwciał przeciwko Trypanosoma equiperdum

OWD (3)

Zaraza stadnicza jest swoistą dla koni, zaraźliwą chorobą pasożytniczą. Zarażenie ma miejsce podczas aktu krycia. Klinicznie, w pierwszej fazie (ok. 2-4 tygodnie po zarażeniu) choroba manifestuje się obrzękami zewnętrznych narządów płciowych. W dalszym przebiegu pojawiają się charakterystyczne okrągłe zmiany skórne z ogniskami depigmentacji w obrębie szyi, bioder i podbrzusza (obrzęki talarowate i plamy bielacze). W trzecim stadium inwazji dochodzi do zaburzeń czynnościowych nerwów obwodowych. Choroba może zakończyć się śmiercią zwierzęcia. Trypanosoma equiperdum jest jeszcze wciąż rozprzestrzeniona na świecie, przede wszystkim w Azji oraz Afryce północnej i południowej. Europa Środkowa uznawana jest obecnie za rejon wolny od zarazy stadniczej.

232

Manual_new_2012.indb 232

12-12-18 09:15

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Wirusowe zapalenie tętnic koni (EAV). Jest to zakaźna choroba wirusowa koniowatych, powodowana przez EAV (Equine Arteritis Virus). Wśród koni zarazek jest szeroko rozprzestrzeniony na całym świecie. W ostatnich latach ekstensywność zakażeń wzrosła, co jest spowodowane zwiększonym obrotem końmi oraz stosowaniem do inseminacji nasienia zanieczyszczonego wirusem. Infekcja odbywa się głównie poprzez nasienie, możliwa jest jednak również za pośrednictwem innych wydzielin (przede wszystkim w formie aerozoli), a także moczu i wód oraz błon płodowych podczas ronienia. Większość zakażeń naturalnych ma przebieg subkliniczny; można je rozpoznać wyłącznie poprzez stwierdzenie pojawienia się przeciwciał (serokonwersja). Jeśli występują objawy kliniczne, jest to najczęściej:

-

gorączka, depresja, brak apetytu, obrzęki w obrębie kończyn, moszny oraz napletka, zapalenie spojówek („pinkeye”), pokrzywkowate wykwity na skórze, ronienia (szczególnie między 3 i 10 miesiącem), rzadko u młodych źrebiąt: częste zapalenia płuc lub jelit.

U zakażonych ogierów wirus przebywa w gruczołach płciowych dodatkowych; jest on wydalany wraz z ich wydzieliną. Natomiast klacze, wałachy oraz ogiery przed osiągnięciem dojrzałości płciowej nie odgrywają roli jako stali siewcy wirusa.

Wykrywanie 1 ml surowicy przeciwciał przeciwko wirusowi zapalenia tętnic koni

odczyn seroneutralizacji (1)

Przebyta infekcja EAV może być rozpoznana pośrednio, poprzez wykazanie przeciwciał. Miano neutralizujące surowicy wynoszące 1:4 lub wyższe uważane jest, zgodnie z ustaleniami międzynarodowymi, za dodatnie. Wzrost miana przeciwciał o co najmniej 2 rzędy rozcieńczeń w odstępie 3-4 tygodni (badanie par surowic) świadczy o ostrej fazie zakażenia.

Wykrywanie wirusa zapalenia tętnic koni (wykrywanie RNA)

nasienie (1 ml frakcji bogatej w plemniki) przy ostrej fazie choroby: mocz, poroniony płód, błony płodowe, inne wydzieliny, 1 ml krwi z EDTA p.

RT- PCR (1)

Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej. 233

Manual_new_2012.indb 233

12-12-18 09:15

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Zakaźne zapalenie wątroby u psów (hepatitis contagiosa canis, Hcc). Czynnikiem etiologicznym zakaźnego zapalenia wątroby jest psi adenowirus typu 1 (CAV 1). Pod względem antygenowym jest on ściśle spokrewniony z adenowirusem typu 2 (wirusem zakaźnego zapalenia krtani i tchawicy), który uczestniczy w patogenezie zespołu chorobowego, zwanego kaszlem kenelowym. Siewstwo wirusa odbywa się za pośrednictwem wszystkich wydzielin i wydalin; wraz z moczem – do 6 miesięcy. Objawy:

Po okresie inkubacji trwającym 2 – 7 dni dochodzi do wystąpienia objawów klinicznych, których nasilenie zależne jest od stopnia uszkodzenia komórek podczas replikacji wirusa. - gorączka, - brak apetytu, apatia, - zapalenie gardła i migdałków, - powiększenie wątroby, - obrzęki, wodobrzusze, - skaza krwotoczną, - zmętnienie rogówki, zapalenie błony naczyniowej oka.

Wykrywanie 0,5 ml surowicy przeciwciał przeciwko adenowirusom u psów

OWD (3)

Wykazanie przeciwciał wiążących dopełniacz możliwe jest najwcześniej 10. – 14. dnia po zakażeniu. Odróżnienie przeciwciał przeciwko CAV I i CAV II, jak również przeciwciał powstałych w wyniku zakażenia od przeciwciał poszczepiennych, nie jest niestety możliwe. O infekcji świadczy wzrost miana przeciwciał po 10 – 14 dniach.

234

Manual_new_2012.indb 234

12-12-18 09:15

13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Zakaźne zapalenie żołądka i jelit u świń (TGE) Przyczyną jest wirus (TGEV) z rodziny Coronaviridae, powodujący ostrą biegunkę u świń wszystkich grup wiekowych, jednak najczęściej u prosiąt ssących. Namnażanie wirusa odbywa się w nabłonku kosmków jelitowych całego jelita. Zarazek wydalany jest z kałem, u prosiąt zwykle od 1. do 7. dnia, a u tuczników – od 3. do 7. dnia po zakażeniu. Opisano jednak również siewstwo okresowe wirusa, trwające do 18 miesięcy.

Wykrywanie wirusa TGE (wykrywanie RNA)

kał, wymaz z prostnicy, błona śluzowa jelita

RT-PCR (1)

Wykrywanie zarazka za pomocą techniki PCR umożliwia rozpoznawanie bezobjawowych siewców wirusa. Ponieważ wydalanie zarazka odbywa się okresowo i w nieregularnych odstępach czasu, w przypadku ujemnego wyniku badania i jednocześnie podejrzenia klinicznego choroby, test należy powtórzyć. Za pomocą tej metody można też wykryć koronawirusa oddechowego u świń (PRCV – Porcine Respiratory Coronavirus), będącego mutantem wirusa TGE, powodującego łagodne lub subkliniczne zakażenia układu oddechowego.

Zaraza stadnicza. p.

Trypanosoma equiperdum.

235

Manual_new_2012.indb 235

12-12-18 09:15

14 Immunologia i alergia 14.1 Choroby autoimmunologiczne Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Miastenia (Myasthenia gravis). Przy myasthenia gravis ma miejsce upośledzenie przewodnictwa bodźców w płytce nerwowo-mięśniowej (płytce motorycznej), spowodowane zmniejszeniem się liczby receptorów dla acetylocholiny. U psów i kotów można wyróżnić 2 formy miastenii: 1.

Forma wrodzona: niedobór receptorów acetylocholinowych. Forma ta występuje głównie u Jack Russel terierów, foksterierów i Springer spanieli, jak również u kotów syjamskich. Objawy pojawiają się na ogół już w wieku 6-8 tygodni.

2.

Forma nabyta: wytwarzanie autoprzeciwciał przeciwko receptorom acetylocholinowym. Jej częstsze występowanie opisywane jest u owczarków niemieckich, Akita Inu, Labrador Retrieverów, Golden Retrieverów, jamników, wyżłów niemieckich i Chihuahua, jak również u kotów somalijskich i abisyńskich, przy czym zwierzęta zachorowują najczęściej w wieku 2 – 3 lub 7 – 9 lat. Przyczyny powstawania autoprzeciwciał nie są jeszcze wyjaśnione. Opisywano pojawianie się nowotworów, zwłaszcza grasiczaków (thymoma) w związku z myasthenia gravis.

Objawy kliniczne:

Można wyróżnić 3 postacie kliniczne: Postać ogniskowa - stwierdza się trudności przy połykaniu, - tzw. przełyk olbrzymi (megaoesophagus), - cofanie się pokarmu, - zachłystowe zapalenie płuc. Postać uogólniona ostra - występuje osłabienie mięśni, - duszność. Postać uogólniona przewlekła - występuje nasilające się osłabienie, - megaoesophagus, - cofanie się pokarmu, - zachłystowe zapalenie płuc. Przy formie wrodzonej nie obserwuje się rozszerzenia przełyku (megaoesophagus).

Wykrywanie 1 ml surowicy, przeciwciał przeciwko lub osocza z EDTA, receptorom acetylocholinowym (USA)

RIA (3)

Wykrywanie krążących autoprzeciwciał za pomocą immunoprecypitacji (test radioimmunologiczny) jest metodą z wyboru dla rozpoznania miastenii nabytej. Odczyn ten, jak na razie, wykonywany jest tylko na uniwersytecie San 236

Manual_new_2012.indb 236

12-12-18 09:15

14 Immunologia i alergia 14.1 Choroby autoimmunologiczne Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Diego (Kalifornia, USA). W przypadkach nabytej, uogólnionej myasthenia gravis, czułość metody wynosi ok. 98 %. Brak ma na razie dokładnych informacji odnośnie czułości testu przy postaci ogniskowej. Opisano przypadki miastenii, przy których nie stwierdzono obecności przeciwciał. Przy formie wrodzonej autoprzeciwciała są niewykrywalne, lub ich poziom jest nieznaczny. W tych przypadkach, a także w sytuacjach wątpliwych, zaleca się wykonanie testów z Tensilonem® lub Mestinonem®.

Niedokrwistość autohemolityczna Procesy autoimmunologiczne są najczęstszą przyczyną niedokrwistości hemolitycznych u psów. Wyróżnia się postać pierwotną (idiopatyczną) oraz postać wtórną, spowodowaną przez inne choroby (np. babesziozę, erlichiozę, dirofilariozę, zakażenia wirusowe i bakteryjne, nowotwory, toczeń rumieniowaty), albo przez podawane leki (penicylinę, sulfonamidy, szczepionki). Opisano predyspozycje rasowe u American Cocker spanieli, Springer spanieli, seterów irlandzkich i pudli. U kotów rzadko występują niedokrwistości na tle immunologicznym, na ogół wtórnie w przebiegu zakażenia wirusem białaczki kotów lub mykoplazm hemotroficznych. Problem dotyczy przede wszystkim zwierząt młodych lub w średnim wieku. Objawy kliniczne:

Bezpośredni test Coombsa

-

brak apetytu, apatia, osłabienie, gorączka, duszność, niedokrwistość, żółtaczka, hemoglobinuria, powiększenie śledziony, ewentualnie powiększenie wątroby.

1 ml krwi z EDTA

Odczyn aglutynacji (1)

Bezpośredni test Coombsa (bezpośredni odczyn antyglobulinowy) służy do wykrywania przeciwciał lub dopełniacza na powierzchni erytrocytów. Przy niskich mianach przeciwciał możliwe są wyniki fałszywie ujemne. Natomiast w przypadku wtórnych niedokrwistości hemolitycznych (np. przy babeszjozie) test Coombsa może wypaść dodatnio. Dlatego, w celu postawienia rozpoznania należy dodatkowo wykazać obecność sferocytów w rozmazie krwi, jak również wykonać reakcję autoaglutynacji mikroskopowej, względnie makroskopowej.

237

Manual_new_2012.indb 237

12-12-18 09:15

14 Immunologia i alergia 14.1 Choroby autoimmunologiczne Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Reumatoidalne zapalenie wielostawowe (polyarthritis rheumatoides). Reumatoidalne zapalenie wielostawowe należy do zapaleń stawów na tle immunologicznym. Zapalenie stawów wywołane przez procesy immunologiczne jest najczęstszym typem arthritis stwierdzanym w praktyce małych zwierząt. Cechą wspólną tych schorzeń jest obecność procesu zapalnego w obrębie kilku stawów (2 – 6) oraz występowanie objawów ogólnych. Charakterystyczne dla zapaleń reumatoidalnych stawów są zmiany w postaci nadżerek na ich powierzchni. Schorzenie dotyczy przede wszystkim psów w wieku 5 – 6 lat, chorują zwłaszcza rasy miniaturowe i psy „do zabawy”. Przyczyną choroby jest tworzenie nieprawidłowych kompleksów antygen-przeciwciało, w których przeciwciała skierowane są przeciwko własnym immunoglobulinom, czemu towarzyszy odkładanie się kompleksów immunologicznych w stawach. Objawy kliniczne:

-

brak apetytu, apatia, gorączka, sztywny chód, kulawizny, nadmierne wypełnienie stawów płynem (zwłaszcza stawu nadgarstkowego i skokowego), destrukcja kości położonych pod chrząstką stawową, w przypadkach przewlekłych dochodzi do deformacji stawów.

W przypadku diagnostyki weterynaryjnej, czynniki reumatoidalne są wprawdzie charakterystyczne dla tego schorzenia, jednak nie swoiste, gdyż mogą występować również przy innych chorobach, takich jak np. układowy toczeń rumieniowaty, dirofilarioza, leiszmanioza, ropomacicze. Z tego powodu, wynik pozytywny badania w kierunku czynników reumatoidalnych jest miarodajny tylko w powiązaniu z typowymi objawami klinicznymi, zmianami w obrazie rtg oraz, jeśli możliwe, z wynikiem badania mazi stawowej. Czułość metody jest niższa niż 90 %, możliwe więc są również wyniki fałszywie ujemne. Pobranie krwi powinno mieć miejsce zawsze podczas fazy zaostrzenia się choroby.

Czynniki reumatoidalne

0,5 ml surowicy, Odczyn aglutynacji (1) osocza z EDTA, osocza z heparyną

Proszę również zwrócić uwagę na nasze profile diagnostyczne: Maź stawowa – profil 1 – 3 rozdział 3, Profile diagnostyczne). (p.

Układowy toczeń rumieniowaty (Systemic lupus erythematosus, SLE). Przy układowym toczniu rumieniowatym wytwarzone są autoprzeciwciała przeciwko licznym strukturom organizmu, szczególnie wyposażonym w jądro komórkowe. Jednak zjawisko to może dotyczyć również erytrocytów, czynników krzepnięcia lub immunoglobulin. 238

Manual_new_2012.indb 238

12-12-18 09:15

14 Immunologia i alergia 14.1 Choroby autoimmunologiczne Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

U psów SLE występuje najczęściej u owczarków niemieckich, pudli, owczarków szetlandzkich, beagle’ów, seterów irlandzkich, bobtailów i owczarków szkockich. Choroba może pojawić się w każdym wieku. Predysponowanymi rasami kotów są koty syjamskie, perskie i himalajskie. Objawy kliniczne:

U kotów, podobnie jak u człowieka, występuje z reguły jednocześnie wiele zespołów różnych objawów, podczas gdy u psów w większości przypadków dominuje jeden objaw kliniczny.

Przy SLE stwierdza się:

-

gorączkę, zapalenie wielostawowe, niedokrwistość hemolityczną, żółtaczkę, hemoglobinurię, trombocytopenię i neutropenię, zapalenie kłębuszków nerkowych, wodniczkowe zwyrodnienie oraz nadmierne rogowacenie skóry. Może mieć miejsce łagodna, ograniczona do skóry – – toczeń rumieniowaty ogniskowy (discoid lupus erythematosus, DLE).

Test na obecność 1 ml surowicy, lub osocza z EDTA, przeciwciał lub osocza z heparyną przeciwjądrowych (anti-nuclear antibodies, ANA)

IF (1)

Wykrywanie przeciwciał przeciwjądrowych za pomocą immunofluorescencji możliwe jest zarówno u psów, jak i u kotów. Stwierdzane są przeciwciała klasy IgG, jednak tylko ok. 70 % zwierząt wykazuje wyraźne miano przeciwciał. Wynik dodatni testu ma znaczenie diagnostyczne jedynie przy uwzględnieniu istniejących objawów klinicznych, ponieważ autoprzeciwciała mogą być również stwierdzane u zwierząt nie wykazujących żadnych objawów, bądź w przebiegu innych schorzeń. W każdym przypadku pobieranie krwi powinno następować podczas fazy zaostrzenia się choroby. Wykrywanie krążących przeciwciał nie jest miarodajne przy rozpoznawaniu ogniskowego tocznia rumieniowatego oraz innych chorób skóry na tle immunologicznym. W takich przypadkach poleca się wykonać biopsję skóry i materiał przesłać do badania histologicznego.

239

Manual_new_2012.indb 239

12-12-18 09:15

14 Immunologia i alergia 14.2 Diagnostyka alergii Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Alergia Pod pojęciem alergii rozumie się wrodzoną lub nabytą, swoistą zmianę reaktywności układu immunologicznego wobec obcych dla organizmu, właściwie nieszkodliwych substancji, określanych jako alergeny. Schorzenie poprzedza zawsze faza uczulenia, podczas której ma miejsce wielokrotny kontakt z jednym lub wieloma alergenami. Zasadniczo wyróżnia się 4 typy reakcji nadwrażliwości, przy czym w medycynie weterynaryjnej znaczenie mają typ I (natychmiastowy, odczyn anafilaktyczny) oraz typ IV (komórkowy). Ze względu na przyczynę, u zwierząt można rozróżnić następujące formy alergii: - alergia na ukąszenia pcheł lub ślinę pcheł, - atopia, - alergiczne reakcje skóry na składniki pokarmu, - alergiczne kontaktowe zapalenie skóry, - alergiczne reakcje skóry na gronkowce i grzyby Malassezia, - reakcje alergiczne na alergeny owadów. Alergia na ukąszenia pcheł (albo alergia na ślinę pcheł) należy do najczęstszych form nadwrażliwości u psów i kotów. Następuje tu uczulenie na alergeny zawarte w ślinie, a przypuszczalnie również na substancje wydalane przez te pasożyty. Reakcje alergiczne występują niekoniecznie tylko w miejscu ukąszenia przez pchłę, lecz mogą dotyczyć prawie całego ciała. Stwierdzenie obecności pcheł jest również nie zawsze możliwe. U uczulonych zwierząt wystarczy jedno ukąszenie na 10 – 14 dni, aby podtrzymać objawy kliniczne alergii. Podobne mechanizmy odgrywają przypuszczalnie rolę również przy inwazji świerzbowców (p. Świerzbowiec drążący). Pod pojęciem atopii rozumie się reakcję nadwrażliwości typu natychmiastowego na najróżnorodniejsze alergeny znajdujące się w środowisku; u podstaw tego rodzaju alergii leżą w większości przypadków predyspozycje genetyczne. Alergeny mogą dostawać się do organizmu zarówno drogą aerogenną (wziewną), jak i przez skórę. W obrębie skóry alergeny te, poprzez komórki prezentujące antygen (APC), są następnie rozpoznawane przez układ immunologiczny i dochodzi do syntezy specyficznych przeciwciał IgE, które wiążą się z powierzchnią komórek tucznych. Przy ponownym kontakcie z alergenem dochodzi do ich reakcji z przeciwciałami i w konsekwencji do uwolnienia z mastocytów histaminy i innych amin biogennych, powodujących typowe objawy, jak świąd i zaczerwienienie skóry, jak również wyłysienia. Choroba pojawia się z reguły między 1. i 3. rokiem życia. Pewne rasy, takie jak West Highland White teriery, bulteriery, Chow Chow, boksery, owczarki niemieckie i in., wykazują predyspozycje do atopii. U kotów i koni, natomiast rzadziej u psów, może również dojść do wystąpienia objawów astmopodobnych, jak również do alergicznego zapalenia nosa i spojówek. W przypadku alergii pokarmowej dochodzi także do nadwrażliwości typu natychmiastowego z powstawaniem reagin. Jednak reakcję organizmu może wyzwalać również nadwrażliwość typu II, III oraz IV. Przy tym typie alergii granulocyty obojętnochłonne i kwasochłonne migrują do skóry i uwalniają w niej mediatory zapalenia. Oprócz objawów podobnych do atopowego zapalenia skóry, mogą również wystąpić objawy żołądkowo-jelitowe. 240

Manual_new_2012.indb 240

12-12-18 09:15

14 Immunologia i alergia 14.2 Diagnostyka alergii Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Z uwagi na patogenezę, rozpoznawanie alergii pokarmowej poprzez wykrywanie przeciwciał IgE metodami serologicznymi jest nie zawsze wystarczające. Przy podejrzeniu choroby zaleca się w każdym przypadku przeprowadzenie diety eliminacyjnej (opracowanej na podstawie wyników badań serologicznych) przez 8 – 10 tygodni, wraz z następującą po niej dietą prowokacyjną. Najlepiej byłoby, gdyby posiłki w ramach diety eliminacyjnej przygotowywane były samodzielnie przez właściciela i składały się z zaledwie jednego źródła białka oraz jednego źródła węglowodanów. Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry jest również nadwrażliwością typu późnego. Typowe dla tej reakcji jest to, że objawy występują w tych okolicach ciała, które kontaktują się z substancją wyzwalającą alergię (podbrzusze, okolica głowy itd.). Również w tym przypadku wykrywanie przeciwciał IgE nie ma większego znaczenia, zaleca się natomiast usunięcie podejrzanych substancji z otoczenia zwierzęcia. Reakcje alergiczne na antygeny gronkowców i Malassezia przypuszczalnie występują często u zwierząt. Wprawdzie oba drobnoustroje należą do normalnej mikroflory skóry i w prawidłowych warunkach nie mają znaczenia patogennego, jednak przy zmianach warunków na powierzchni skóry, spowodowanych innymi chorobami, może dochodzić do nadmiernego namnożenia się tych mikroorganizmów oraz uczulenia na ich antygeny. Stwierdzenie alergii na gronkowce oraz Malassezia nie jest możliwe metodami serologicznymi. W takich przypadkach zaleca się wykonanie badania hodowlanego. Reakcje alergiczne na alergeny owadów u psów i kotów mają jedynie znaczenie drugorzędne. Odgrywają natomiast rolę w patogenezie wyprysku letniego u koni.

Badanie skriningowe w kierunku alergii

0,5 ml surowicy, lub osocza z EDTA,

ELISA (1)

lub osocza z heparyną

Badanie przesiewowe dla psów, kotów i koni, umożliwiające wstępną orientację co do przyczyny alergii za stosunkowo niewielką cenę. W razie potrzeby może być uzupełnione o określanie poszczególnych alergenów. Zawiera 3 lub 4 grupy alergenów: Pies i kot:

1. Pchły, roztocza i grzyby pleśniowe. 2. Pyłki drzew. 3. Pyłki traw i ziół.

Koń:

1. 2. 3. 4.

Roztocza i grzyby pleśniowe. Pyłki drzew. Pyłki traw i ziół. Owady (z wyj. Stomoxys [bolimuszka]. Przy podejrzeniu tego uczulenia polecamy wykonanie badania skriningowego w kierunku alergii na owady u koni).

241

Manual_new_2012.indb 241

12-12-18 09:15

14 Immunologia i alergia 14.2 Diagnostyka alergii Nazwa testu Badanie alergiczne dla poszczególnych alergenów (zawężone)

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

po 0,5 ml surowicy, lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną

ELISA (1)

(na każdą grupę alergenów) (pies, kot) Roztocza/grzyby pleśniowe/bez śliny pcheł (6 alergenów) • Alternaria + Aspergillus • Cladosporium + Penicillium • Dermatophagoides farinae (roztocz kurzu domowego) • Dermatophagoides pteronyssinus (roztocz kurzu domowego) • Tyrophagus putrescentiae (rozkruszek drobny) • Acarus siro (rozkruszek mączny)

Pyłki drzew/traw/ziół (8 alergenów) • mieszanka 6 traw: - kupkówka (Dactylis glomerata) - kostrzewa łąkowa (Festuca pratensis) - wiechlina łąkowa (Poa pratensis) - życica trwała (Lolium perenne) - tymotka łąkowa (Phleum pratense) - kłosówka wełnista (Holcus lanatus) • żyto (Secale cereale) • bylica (Artemisia) • babka lacetowata (Plantago lanceolata) • brzoza (Betula) • wierzba (Salix) • pokrzywa (Urtica dioica) • szczaw kędzierzawy (Rumex crispus)

242

Manual_new_2012.indb 242

12-12-18 09:15

14 Immunologia i alergia 14.2 Diagnostyka alergii Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Badanie alergiczne po 0,5 ml surowicy, lub osocza z EDTA, dla poszczególnych lub osocza z heparyną alergenów (rozszerzone)

ELISA (1)

(na każdą grupę alergenów) (pies, kot, koń) Roztocza/grzyby pleśniowe/ślina pcheł (10 – 12 alergenów) • • • • • • • • •

Penicillium notatum. Aspergillus fumigatus. Cladosporium herbarum. Alternaria alternata. prusak (Blattella germanica). ślina pcheł (tylko psy i koty). naskórek kota (tylko psy). Acarus siro (rozkruszek mączny). Lepidoglyphus destructor (roztoczek owłosiony). • Tyrophagus putrescentiae (rozkruszek drobny). • Dermatophagoides farinae (roztocz kurzu domowego). • Dermatophagoides pteronyssinus (roztocz kurzu domowego).

Drzewa (12 alergenów) • • • • • • • • • • • •

brzoza (Betula) olcha (Alnus) dąb (Quercus) cyprys (Cupressus) leszczyna (Corylus) wiąz (Ulmus) buk (Fagus sylvatica) topola (Populus) klon (Acer) wierzba (Salix) oliwka (Olea) cedr (Cedrus)

Trawy/zioła (12 alergenów) • mieszanka 6 traw: - kupkówka (Dactylis glomerata) - kostrzewa łąkowa (Festuca pratensis) - wiechlina łąkowa (Poa pratensis) - życica trwała (Lolium perenne) - tymotka łąkowa (Phleum pratense) - kłosówka wełnista (Holcus lanatus) • mietlica biaława (Agrostis alba) • cynodon palczasty (Cynodon dactylon) • sorgo (Sorghum halpense) • szczaw kędzierzawy (Rumex crispus) • bylica (Artemisia) • babka lacetowata (Plantago lanceolata) • komosa biała, lebioda (Chenopodium album) • pokrzywa (Urtica dioica) • ambrozja (Ambrosia sp.) • pomurnik (Parietaria jud.) • solanka kolczysta (Salsola kali)

243

Manual_new_2012.indb 243

12-12-18 09:15

14 Immunologia i alergia 14.2 Diagnostyka alergii Nazwa testu Badanie skriningowe w kierunku alergii na owady u koni

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

0,5 ml surowicy, lub osocza z EDTA, lub osocza z heparyną

ELISA (1)

-

Simulium sp. (meszki, mustyki) Culex sp. (komar) Tabanus sp. (bąk) Stomoxys calcitrans (bolimuszka) Culicoides sp. (kuczman)

Alergia pokarmowa Nutridexx (pies, kot)

0,5 ml surowicy

ELISA (2)

Badanie w kierunku alergii pokarmowej (16 alergenów) - wykrywanie przeciwciał IgE i IgG. Pies: - wołowina - baranina - wieprzowina - mięso kacze - mięso kurze - mięso indycze - pszenica - soja - jęczmień - ziemniaki - ryż - kukurydza - owies - jaja - mleko krowie - ryby karpiowate Kot:

-

wołowina wieprzowina mięso kurze mięso królicze tuńczyk pszenica ryż jaja

-

baranina mięso kacze mięso indycze łosoś ryby karpiowate soja kukurydza mleko krowie

Roztwór alergenów przeznaczony do odczulania. (pies, kot, koń) Do sporządzenia roztworu odczulającego potrzebna jest nam recepta wystawiona przez lekarza wet. Zestaw startowy obejmuje 3 roztwory iniekcyjne (w przypadku alergii na owady – 2 roztwory) o wzrastającym stężeniu alergenu i wystarczy na ok. 6 miesięcy. Schemat dawkowania dołączany jest do przesyłki. W przypadku dalszych pytań prosimy o kontakt z Działem Obsługi Klienta.

Roztwór alergenów do kontynuacji odczulania. Z reguły, z jednej porcji roztworu odczulającego można zamówić 2 – 3 roztwory do kontynuacji odczulania, bez potrzeby przesyłania nowego materiału.

244

Manual_new_2012.indb 244

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.1 Ogólne wskazówki dotyczące reakcji PCR Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

PCR (Polimerazowa reakcja łańcuchowa). Zaletą reakcji PCR jest możliwość zwielokrotniania (amplifikacji) specyficznego fragmentu kwasu nukleinowego (DNA lub RNA), znajdującego się w badanej próbie, do takiej ilości, że można go następnie wykrywać lub sekwencjonować w celu dalszej identyfikacji. Chodzi tu o sekwencje DNA lub RNA swoiste dla określonych drobnoustrojów w przypadku wykrywania czynników patogennych, albo o fragmenty genów, których dotyczą określone mutacje, w przypadku diagnostyki chorób dziedzicznych. Przykładowo, w celu określania płci u ptaków amplifikowany jest fragment genomu, który na skutek polimorfizmu sekwencji nukleotydów wykazuje różnice w obrębie chromosomu płciowego męskiego oraz żeńskiego.

Technika PCR – konwencjonalna. Reakcja PCR przebiega w 3 etapach: W pierwszym etapie, w wyniku ogrzania do wysokiej temperatury (np. 94°C), amplifikowany kwas DNA ulega rozdzieleniu (denaturacji) na 2 komplementarne nici. W drugim etapie temperatura obniżana jest na tyle, aby do każdej pojedynczej nici DNA (matrycy) mógł przyłączyć się swoisty, komplementarny oligonukleotyd (tzw. starter albo primer). Używa się 2 starterów, które są komplementarne do sekwencji oskrzydlających docelowy (amplifikowany) fragment DNA. Fragment ten znajduje się pomiędzy obydwoma starterami. Swoistość primerów, odpowiadających wykrywanemu fragmentowi genomu, zapewnia się poprzez porównanie ich sekwencji z informacjami znajdującymi się w bankach danych (GenBank/EMBL database). Startery służą jako miejsca wiązania się termostabilnej polimerazy DNA (np. polimerazy Taq). W trzecim etapie (polimeryzacji), przy nadmiarze deoksyrybonukleotydów (dNTPs) oraz w obecności polimerazy DNA, startery ulegają wydłużaniu, tworząc fragmenty komplementarne do matrycy. W wyniku tego procesu powstają 2 nowe, podwójne nici DNA. Służą one ponownie jako matryce dla starterów, również występujących w nadmiarze w mieszaninie reakcyjnej. Cykle: denaturacji, przyłączania starterów oraz polimeryzacji powtarzają się tak długo, aż powstaje wystarczająca do dalszych analiz ilość produktu. Opracowano różnorodne modyfikacje opisanego procesu, które rozszerzają zakres stosowania reakcji PCR. Umożliwiają one m.in.: –

amplifikację RNA w celu wykrywania RNA-wirusów lub produktów ekspresji genów,

–

zwiększenie swoistości i czułości reakcji, poprzez zastosowanie drugiej pary starterów w tzw. wewnętrznym PCR (ang. nested PCR),

–

oznaczanie ilościowe wyjściowego DNA lub RNA za pomocą ilościowego PCR (real time PCR).

245

Manual_new_2012.indb 245

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.1 Ogólne wskazówki dotyczące reakcji PCR Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Technika PCR - Real Time Procedura tego badania oparta jest na zasadach konwencjonalnego PCR z wykorzystaniem znacznika fluorescencyjnego (specjalnie zmodyfikowany fragment DNA emitujący światło). Powyższa technologia umożliwia uzyskanie wyniku ilościowego w czasie rzeczywistym. Zalety: • możliwe uzyskanie wyniku ilościowego • system zamknięty • automatyczny pomiar • znacznie obniżenie ryzyka kontaminacji • krótszy czas badania • wyższa czułość i swoistość • fluorescencja w czasie rzeczywistym badania. Interpretacja wyników badania. Pozytywny wynik reakcji PCR wskazuje na to, że w badanym materiale znajduje się poszukiwany kwas nukleinowy. Jednak nie jest możliwe stwierdzenie, czy drobnoustrój, którego materiał genetyczny został wykryty, jest żywy i zdolny do namnażania się. Za pomocą zwykłych technik PCR nie da się też określić ilości kwasu nukleinowego w badanej próbie. Jest to możliwe przy zastosowaniu techniki Real Time PCR. Należy zwrócić uwagę, że nawet minimalne zanieczyszczenie badanej próby poszukiwanym kwasem nukleinowym, z uwagi na wysoką czułość techniki PCR może prowadzić do wyników fałszywie dodatnich. Negatywny wynik reakcji PCR wskazuje na to, że w trakcie przeprowadzania badania nie doszło do amplifikacji poszukiwanego w próbce fragmentu kwasu nukleinowego. Mogło to być spowodowane tym, że albo go w próbie nie było, albo znajdował się w zbyt małej ilości. Wyniki fałszywie ujemne stwierdza się w przypadku niewłaściwych prób do badania, obecności inhibitorów (np. heparyny) w badanym materiale, albo przy nieodpowiednim postępowaniu z materiałem przed- i podczas transportu (np. wielokrotnym zamrażaniu i rozmrażaniu). Inhibitory mogą jednak być wykrywane podczas reakcji PCR i, w miarę możności, usuwane. W ten sposób można całkowicie uniknąć wyników fałszywie ujemnych spowodowanych obecnością inhibitorów. Jeśli usunięcie inhibitorów nie jest możliwe, do wyniku badania dodawany jest odpowiedni komentarz. Materiał do badań z użyciem technik biologii molekularnej. Do badania metodą PCR nadają się próbki, które zawierają poszukiwane drobnoustroje w przypuszczalnie wystarczającej ilości. Przed pobraniem materiału należy więc najpierw zdecydować: – czy zwierzę znajduje się jeszcze w fazie wiremii/bakteriemii, – czy zarazek osiągnął już narząd docelowy, a jeśli tak, jaka jest jego najbardziej prawdopodobna lokalizacja (na podstawie objawów chorobowych), – czy jest jakaś tkanka/narząd, w której drobnoustrój przebywa latentnie, poza ostrą fazą choroby (np. wirus EHV-1 w leukocytach). Rodzaje materiałów: Wymazy: – do pobierania wymazów proszę używać jałowych, suchych wacików i przesyłać je w próbówkach bez żadnych dodatków (również bez podłoża transportowego). Uwaga: próby te nie nadają się do badania bakteriologicznego! W przypadku zlecania równocześnie badania bakteriologicznego i z zakresu biologii molekularnej, należy zawsze pobierać i przesyłać 2 osobne wymazy. 246

Manual_new_2012.indb 246

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.1 Ogólne wskazówki dotyczące reakcji PCR Nazwa testu –

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Płyny biologiczne: (maź stawowa, płyn mózgowo-rdzeniowy, punktaty z jam ciała, płyn wodnisty oka, mocz, itd.): transport w sterylnych próbówkach bez dodatków. W zależności od badanego parametru potrzeba 0,5 – 2,0 ml materiału (5 ml w przypadku próbek moczu). Jeśli zagwarantowane jest, że próbka dotrze do laboratorium najpóźniej w trzy dni od momentu pobrania, należy ją przechowywać do czasu wysyłki w temp. +2 ÷ +8°C i następnie przesłać w stanie niezamrożonym. Natomiast, gdy trzeba się liczyć z późniejszym terminem dostarczenia materiału, próbkę należy zamrozić (-20°C) i bez przerywania stanu zamrożenia wysłać do laboratorium (np. stosując wkłady utrzymujące niską temperaturę i opakowania ze styropianu, albo z użyciem suchego lodu). Proszę wyraźnie zaznaczyć na kopercie, że chodzi o próbkę zamrożoną. Należy bezwzględnie unikać rozmrażania i ponownego zamrażania materiału. W celu wykrywania drobnoustrojów znajdujących się wenątrzkomórkowo (np. Listeria) należy jednak generalnie unikać zamrażania, w takim przypadku korzystniejsze jest przechowywanie materiału w temp. 4 – 8°C.

-

Bioptaty, fragmenty narządów, poronione płody, łożysko, wody płodowe: transport w sterylnych próbówkach zawierających jałowy płyn fizjologiczny w takiej ilości, by materiał był dokładnie zakryty. Jeśli nie ma gwarancji, że próbka dotrze do laboratorium najpóźniej w trzy dni od momentu pobrania, należy ją przesłać bez dodatku roztworu NaCl w stanie zamrożonym i bez przerywania stanu zamrożenia. Proszę wyraźnie zaznaczyć na kopercie, że chodzi o próbkę zamrożoną. Należy bezwzględnie unikać rozmrażania i ponownego zamrażania materiału.

-

Krew z EDTA orz krew z cytrynianem: ilość materiału jest różna, zależnie od rodzaju badania i ewentualnie fazy choroby. W żadnym wypadku proszę nie przysyłać prób zamrożonych. Proszę nie przysyłać też krwi z heparyną!

-

Kał: transport w jałowych próbówkach bez dodatków. Z reguły wystarczy 2 g materiału.

Materiał do badań z zakresu diagnostyki chorób dziedzicznych oraz ustalania pochodzenia zwierzęcia. Materiałem stosowanym standardowo do badań genetycznych jest krew z EDTA w ilości 1 – 2 ml. Czas transportu nie ma przy tym tak istotnego znaczenia. Zalecanym materiałem do badań w celu ustalenia pochodzenia jest min. 1 ml krwi z EDTA. Wymaz z błony śluzowej policzka jest możliwy, ale z uwagi na częstą kontaminację materiału wykonanie badania nie zawsze jest możliwe. Oddzielny formularz zleceniowy mogą Państwo zamówić u nas lub pobrać ze strony www.idexx.pl Wskazówki dotyczące pobierania wymazów z błony śluzowej jamy ustnej. 1.

Przed pobieraniem materiału pacjent nie powinien przyjmować żadnych pokarmów ani płynów (z wyjątkiem wody). 247

Manual_new_2012.indb 247

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.1 Ogólne wskazówki dotyczące reakcji PCR Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

2.

Za pomocą jałowego wacika (a jeszcze lepiej systemu „Cytobrush”) należy intensywnie pocierać co najmniej 10 razy obie wewnętrzne powierzchnie policzka, obracając przy tym wymazówkę.

3.

Próbówkę ochronną wymazówki dokładnie opisać, by uniknąć pomylenia prób!

4.

Wacik z pobranym materiałem wysuszyć na powietrzu w temp. pokojowej przez min. 1 – 2 godz. W tym celu wsunąć go częściowo do oznaczonej uprzednio próbówki i pozostawić w pozycji leżącej.

5.

Po wysuszeniu materiału wacik wsunąć do próbówki.

6.

Próbę przechowywać w suchym i chłodnym miejscu (5 – 8°C) lub niezwłocznie wysłać kurierem do laboratorium.

W żadnym wypadku nie należy dotykać główki wacika do pobierania materiału! Może to spowodować zafałszowanie wyniku i uniemożliwić poprawne wykonanie badania.

Środki ostrożności podczas przygotowywania materiału. Z uwagi na wysoką czułość metody PCR proszę koniecznie przestrzegać następujących wytycznych przy pobieraniu materiału: –

w celu uniknięcia zanieczyszczenia materiału należy stosować rękawiczki przy jego pobieraniu,

–

materiał do tych badań musi być pobierany osobno,

–

używać jałowych próbówek oraz narzędzi do pobierania materiału, unikać też kontaminacji przy późniejszych manipulacjach (np. podczas przelewania płynów, pakowaniu),

–

jeśli próbka dotrze z pewnością do laboratorium w ciągu 3 dni od momentu pobrania, transport materiału odbywa się w normalnej temperaturze; do czasu wysyłki materiał przechowuje się w temp. +2 ÷ +8°C,

–

jeśli nie da się uniknąć dłuższego czasu transportu, próbkę należy przesyłać w stanie zamrożenia (z wyjątkiem krwi z EDTA lub cytrynianem), przy czym musi być zagwarantowana ciągłość zamrożenia (np. z użyciem wkładów utrzymujących niską temperaturę i opakowań ze styropianu, albo wysyłka w suchym lodzie). Jeśli nie jest to możliwe, materiał wysyła się w stanie niezamrożonym. Bezwzględnie unikać rozmrażania i ponownego zamrażania materiału.

Zlecenia dodatkowe. Proszę zwrócić uwagę, że w przypadku dodatkowych zleceń wykonania badań molekularnych (wykrywanie drobnoustrojów) za pomocą PCR z materiału diagnostycznego, który nie był pierwotnie nadesłany w tym celu i który był już użyty do innych testów, nie można wykluczyć ryzyka kontaminacji materiału, a co za tym idzie, fałszywie dodatnich wyników testów PCR. 248

Manual_new_2012.indb 248

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Adenowirus wymaz ze spojówek typ 1 u koni (wykrywanie DNA)

Metoda PCR (1)

Zakażenie wywołane przez adenowirusa typu 1 u koni. p. p. też rozdział 13, Choroby zakaźne.

Adenowirus typ 2 u psów

wymazy (gardło, nos, spojówki),

RT-PCR (1)

lub krew z EDTA, lub bioptat (wątroba)

(Wykrywanie DNA)

Anaplasma sp.

krew z EDTA, śledziona, szpik kostny, maź stawowa, płyn mózgowo-rdzeniowy

RT-PCR (1)

(Wykrywanie DNA) Test ten wykrywa Anaplasma phagocytophilum i A. platys. Różnicowanie obu gatunków jest możliwe po wcześniejszej konsultacji z laboratorium.

Babesia sp.

1 ml krwi z EDTA

RT-PCR (1)

(wykrywanie DNA) Wykrycie zarażenia wywołanego przez Babesia sp. za pomocą metod serologicznych możliwe jest najwcześniej po 10 – 14 dniach po zarażeniu. W niektórych przypadkach wzrost miana przeciwciał może wcale nie nastąpić. We wczesnej fazie zarażenia możliwe jest wykrycie pierwotniaków w rozmazie krwi za pomocą mikroskopu. Ponieważ jednak babeszje często występują tylko w niewielkim odsetku erytrocytów, można uzyskać wyniki fałszywie ujemne. Metoda PCR jest badaniem alternatywnym, cechującym się wysoką czułością, pozwalającym stwierdzić zarażenie wywołane przez Babesia również przed pojawieniem się swoistych przeciwciał w surowicy. W przypadku dodatniego wyniku badania, w ciągu 1-3 dni roboczych przeprowadzane jest (bezpłatnie) dodatkowe różnicowanie Babesia canis canis, B. canis vogeli, B. canis rossi, B. gibsonii i B. conradae. p. też

Babesia felis

rozdział 13, Choroby zakaźne.

1 ml surowicy, lub krwi z EDTA

RT-PCR (1)

(wykrywanie DNA) p.

rozdział 13, Choroby zakaźne. 249

Manual_new_2012.indb 249

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu Bartonella sp. (wykrywanie DNA)

Ilość/Materiał Uwagi 0,5 ml krwi z EDTA, punktat z węzłów chłonnych p.

Borrelia burgorferi sensu lato (wykrywanie DNA)

Metoda RT-PCR (1)

rozdział 13, Choroby zakaźne.

kulawizna: bioptatu ze stawu RT-PCR (1) objawy ze str. o.u.n.: 1 ml płynu mózgowo-rdz. Inne: kleszcze Z uwagi na częste występowanie przeciwciał anty-Borrelia w populacji psów, interpretacja wyników badań serologicznych jest często problematyczna. Jedynie istotny wzrost miana przeciwciał albo b. wysokie miano wyjściowe wskazują na postać ostrą infekcji. W przypadku istnienia objawów klinicznych, wykrycie zarazka za pomocą PCR stanowi szybką i przekonywującą metodę diagnostyczną, która potwierdzi podejrzenie boreliozy. Negatywny wynik reakcji PCR nie wyklucza jednak zakażenia, gdyż bakteria może być umiejscowiona w innych narządach. Wybór materiału do badania ma dlatego decydujące znaczenie! Konie z obszarów endemicznych wykazują przeciwciała przeciwko Borrelia burgdorferi, kontrowersyjne jednak jest to, czy zakażenie manifestuje się w formie klinicznej. W związku z infekcją Borrelia burgdorferi opisywano u koni takie objawy, jak kulawizny, zapalenie wielostawowe oraz zapalenie naczyniówki oka (panuveitis); zasadniczo możliwe jest wykazanie zarazka w zajętych narządach za pomocą techniki PCR p.

Bornaska Choroba (wykrywanie RNA)

też rozdział 13, Choroby zakaźne.

1 ml płynu mózgowo-rdzeniowego pośmiertnie: siatkówka (przysyłać nieuszkodzoną gałkę oczną)

PCR (3)

Co do materiału, pożądane jest jednoczesne badanie płynu mózgowo-rdzeniowego za pomocą PCR oraz immunofluorescencji.

Brucella sp.

(wykrywanie DNA)

Wymaz (z pochwy, napletka), krew z EDTA, nasienie, mocz, tkanki (wątroba, śledziona, serce, płuca, jądra, szpik kostny)

RT-PCR (1)

250

Manual_new_2012.indb 250

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu Chlamydia sp. (wykrywanie DNA)

Ilość/Materiał Uwagi Conjunctivitis: objawy ze strony ukł. oddechowego: ronienie:

Metoda wymaz ze spojówek

RT-PCR (1)

wymaz z nosa i gardła wymaz z pochwy

Wyniki o największej wartości diagnostycznej można uzyskać wtedy, gdy materiał pobierany jest przy pierwszym wystąpieniu objawów chorobowych. Ponieważ chlamydie żyją wewnątrzkomórkowo, należy zwracać uwagę by wymazy zawierały materiał możliwie bogaty w komórki. Dodatni wynik PCR potwierdza udział chlamydii w obserwowanym procesie chorobowym, jednak wynik ujemny testu wcale ich nie wyklucza. PCR ukierunkowany na wykrywanie fragmentu genu 16S rRNA dotychczasowego gatunku Chlamydia psittaci, nie pozwala na różnicowanie Chlamydophila psittaci, Chl. abortus, Chl. felis i Chl. Caviae. Do odróżniania w/w gatunków Chlamydophila można jednak wykorzystać fakt wysokiego stopnia przystosowania poszczególnych gatunków chlamydii do określonych gospodarzy. I tak, Chlamydophila psittaci występuje u ptaków, Chl. abortus przeważnie u owiec, Chl. felis u kotów a Chl. caviae u świnek morskich.

Chlamydophila felis (wykrywanie DNA)

Conjunctivitis: objawy ze strony ukł. oddechowego:

wymaz ze spojówek

RT-PCR(1)

wymaz z nosa i gardła

Chlamydioza kotów (zapalenie płuc) powodowane jest przez bakterię Chlamydophila felis. Choroba występuje często i ma zasięg światowy. Ch. felis wywołuje przede wszystkim przewlekłe pęcherzykowe zapalenie spojówek, któremu towarzyszy wypływ z oczu, również o charakterze ropnym. Ta postać „oczna” chlamydiozy występuje przede wszystkim u 5-12 tygodniowych kociąt. Zapalenie płuc jest raczej rzadkie. Test Real time-PCR amplifikujący gen ompA Ch. felis pozwala na specyficzne odróżnienie tego gatunku od innych chlamydii. p.

rozdział 13, Choroby zakaźne.

251

Manual_new_2012.indb 251

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Chlamydophila psittaci wymaz z kloaki, kał, (wykrywanie DNA)

Metoda RT-PCR (1)

wymaz ze spojówek

Ptaki zakażone przez Chlamydophila psittaci mogą przez długi czas nie wykazywać żadnych objawów klinicznych, bądź objawy niespecyficzne. Niekiedy dopiero po latach dochodzi do rozwoju chlamydiozy. Wydalanie zarazka z kałem rozpoczyna się ok. 3. dnia po zakażeniu, może ono trwać miesiącami i nie odbywa się w sposób ciągły. Zwierzęta zakażone latentnie mogą ponownie stać się siewcami w przypadku immunosupresji (wskutek np. stresu lub choroby). Ilość wydalanych zarazków oraz częstość siewstwa u zwierząt chorych lub w stanie stresu ulega zwiększeniu. W celu wykrycia ptaków zakażonych, szczególnie siewców długoterminowych, którzy stanowią główne źródło infekcji dla innych ptaków, a także dla ludzi (zoonoza!), najbardziej przydatne są wymazy z kloaki. Przy klinicznym podejrzeniu chlamydiozy oraz ujemnym wyniku badania metodą PCR, z uwagi na okresowe wydalanie zarazka test powinien być powtórzony. Za pomocą niedawno wprowadzonej metody real time–PCR (rekomendowanej przez Instytut Friedricha- Löfflera, centrum referencyjnego dla papuzicy [psittacosis]), możliwe jest obecnie specyficzne wykrywanie Chlamydophila psittaci oraz odróżnianie tego gatunku od innych chlamydii. p.

Cirkowirus – typ 2 u świń (PCV-2) (wykrywanie DNA)

rozdział 13, Choroby zakaźne.

węzły chłonne, płuca, wątroba, śledziona, ewent. wymazy z nosa, kał, mocz

PCR (3)

Cirkowirus typu 2 jest stosunkowo niedawno (w porównaniu z niepatogennym typem 1) opisanym wirusem (Kanada, 1998 r.), występującym u świń. PCV-2 powoduje najróżniejsze objawy kliniczne u świń odsadzanych oraz tuczników (np. charłactwo, duszność, obrzęk węzłów chłonnych, bladość, żółtaczkę, biegunkę), znane również pod nazwą PMWS (ang. Postweaning Multisystemic Wasting Syndrome – wieloukładowy poodsadzeniowy zespół wyniszczający). Wyraźny obraz kliniczny stwierdzony został jak dotąd jedynie w kombinacji z wtórnymi zakażeniami (PRRS, PPV). Z zakażeniem PCV-2 łączony jest też inny zespół chorobowy - PDNS (Porcines Dermatitis und Nephropathie Syndrom – zespół zapalenia skóry i nefropatii u świń). Chodzi tu przypuszczalnie o chorobę kompleksów immunologicznych, jednak jak na razie niewiele o niej wiadomo. 252

Manual_new_2012.indb 252

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Podobnie, mało jest informacji dotyczących sposobów siewstwa wirusa; w warunkach doświadczalnych wirus stwierdzany był w wydzielinie z oczu, ślinie oraz kale. Przechodzenie zarazka przez łożysko jest wprawdzie możliwe, nie odgrywa jednak przypuszczalnie większej roli. Wirus wykazuje powinowactwo do tkanki limfatycznej i prowadzi do immunosupresji, która pociąga za sobą zakażenia wtórne. Pojawieniu się tego zespołu chorobowego sprzyjają błędy w utrzymaniu zwierząt; śmiertelność może przekroczyć 80 %. Możliwe są zakażenia latentne.

Clostridium kał perfringens Wykrywanie genu dla enterotoksyny A (wykrywanie DNA)

RT-PCR (1)

Cryptococcus neoformans/C. gattii

płyn mózgowo-rdzeniowy, wymaz (oko, gardło)

RT-PCR (1)

Ehrlichia canis

2 ml krwi z EDTA, śledziona, szpik kostny, kleszcz

RT-PCR (1)

(wykrywanie DNA)

(wykrywanie DNA)

Już od 4. dnia po zakażeniu, a więc wyraźnie przed pojawieniem się pierwszych przeciwciał, można stwierdzić E. canis we krwi przy użyciu techniki PCR. Metodą tą da się również sprawdzić redukcję liczby zarazka (w wyniku antybiotykoterapii) do poziomu poniżej granicy wykrywalności; metody serologiczne są do tego celu mało przydatne z uwagi na długi okres utrzymywania się przeciwciał w surowicy. Wynik dodatni badania metodą PCR potwierdza podejrzenie infekcji wywołanej przez E. canis, wynik ujemny nie wyklucza jednak erlichiozy, ponieważ w momencie pobrania krwi zarazki nie były w niej obecne lub znajdowały się w niewystarczającej do wykrycia ilości, albo miało miejsce zakażenie innym gatunkiem Ehrlichia. p.

też rozdział 13, Choroby zakaźne.

253

Manual_new_2012.indb 253

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

2 ml krwi z EDTA, śledziona, szpik kostny (wykrywanie DNA, uwzględnia różnicowanie gatunkowe)

RT-PCR (1)

Ehrlichia sp.

Niniejszy test wykrywa Ehrlichia canis, E. ewingii oraz E. chaffeensis. Ich różnicowanie możliwe jest po uprzedniej konsultacji z laboratorium. p.

FeLV Białaczka kotów

też rozdział 13, Choroby zakaźne.

1 ml krwi z EDTA, szpik kostny

RT-PCR (1)

(wykrywanie DNA i RNA)

Za pomocą tzw. wewnętrznego PCR (nested PCR) wykrywany jest wirusowy kwas nukleinowy zintegrowany z genomem komórki gospodarza. Jest on określany jako progenom lub prowirus. Wykrywanie progenomu wirusa ma znaczenie przede wszystkim w rozpoznawaniu zakażeń latentnych lub regresywnych. Z uwagi na wysoką swoistość testu PCR, może on służyć jako badanie potwierdzające przy wątpliwych wynikach uzyskiwanych za pomocą innych metod diagnostycznych. Należy jednak zwrócić uwagę, że czułość opisywanej metody zależy w dużym stopniu od liczby zakażonych komórek (provirus-load). Dlatego ujemny wynik badania nie wyklucza infekcji. Proszę zwrócić również uwagę, że na podstawie omawianej metody nie można wysuwać wniosków odnośnie zdolności wirusa do replikacji. p.

Filarie

rozdział 13, Choroby zakaźne.

1 ml krwi z EDTA

PCR (3)

(wykrywanie DNA) Za pomocą tego testu PCR jest możliwe różnicowanie mikrofilarii stwierdzonych uprzednio w badaniu metodą filtracji lub w rozmazie krwi. W ten sposób można ustalić, czy w danym przypadku mamy do czynienia z gatunkami patogennymi czy niepatogennymi filarii, przez co można zastosować optymalny sposób terapii. Omawiana metoda pozwala także różnicować dojrzałe formy pasożytów, pochodzące np. z guzka podskórnego (Dirofilaria repens lub Acanthocheilonema reconditum), serca (D. immitis) oraz jamy otrzewnowej (Acanthocheilonema dracunculoides). Każda próba poddawana jest pojedyn254

Manual_new_2012.indb 254

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

czym testom PCR dla D. immitis i D. repens oraz jednemu testowi multiplex-PCR dla 6 gatunków. Ta ostatnia metoda uwzględnia 4 dalsze gatunki, które występują jednak dość rzadko: Acanthocheilonema reconditum i A. dracunculoides, jak również Brugia malayi i B. pahangi.

FIV wirus niedoboru immunologicznego

(wykrywanie DNA progenomu i RNA wirusa)

1 ml krwi z EDTA, szpik kostny, punktaty, płyn mózgowo-rdzeniowy, surowica, osocze, tkanki, wymazy

RT-PCR (1)

Real time PCR wykrywa zarówno genomowe DNA z materiałem genetycznym wirusa FIV (progenom), jak też RNA wolno replikującego się wirusa. Z uwagi na wysoką swoistość testu (99, 9%), dodatni wynik PCR potwierdza zakażenie badanego zwierzęcia wirusem FIV. Natomiast wynik ujemny nie wyklucza w sposób absolutnie pewny zakażenia: z powodu dużej liczby podtypów wirusa, częstych mutacji, możliwego niewielkiego stopnia integracji z genomem gospodarza, ale też niewielkiego stopnia replikacji wirusa, może dochodzić do wyników fałszywie ujemnych u kotów zakażonych. Prowadzi się dlatego dalsze badania w celu ulepszenia niniejszego systemu, tak aby ograniczyć do minimum w/w wyniki fałszywie ujemne. Metoda PCR, jako wartościowe uzupełnienie badania serologicznego, może służyć do weryfikacji wątpliwie dodatnich lub ujemnych wyników testu ELISA: – u zwierząt zakażonych, ujemne wyniki badań serologicznych obserwuje się z jednej strony we wczesnym okresie infekcji, gdyż przeciwciała mogą być wykrywane z reguły po 2-4 tygodni od zakażenia, a u niektórych kotów nawet wyraźnie później, z drugiej zaś strony niekiedy w końcowym stadium choroby miano przeciwciał może spadać poniżej granicy wykrywalności, – należy zwrócić uwagę, że u kociąt do 6. miesiąca życia interferencja z przeciwciałami matczynymi może prowadzić do dodatnich wyników badań serologicznych; na ich podstawie nie można jednak wnioskować o zakażeniu zwierzęcia. p.

rozdział 13, Choroby zakaźne.

255

Manual_new_2012.indb 255

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu FSME

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

kleszcz, 0,5 ml płynu m.-r.

PCR (1)

(wykrywanie RNA) Wykrywanie zarazka w płynie mózgowo-rdzeniowym za pomocą PCR stanowi dodatkową (poza badaniem serologicznym płynu) możliwość rozpoznawania choroby u zwierząt z obszarów endemicznych wykazujących objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego. Jest również możliwe bezpośrednie wykrycie zarazka w organizmie kleszcza.

Haemobartonella felis p.

Helicobacter sp.

profil Mykoplazmy hemotroficzne kotów + Mycoplasma haemofelis + Candidatus M. haemominutum + Candidatus Mycoplasma turicensis.

bioptat z żołądka, kał

PCR (1)

(wykrywanie DNA)

Co do znaczenia patogennego zakażeń wywołanych przez Helicobacter u zwierząt, dane z piśmiennictwa są po części sprzeczne. Bakterie tego rodzaju mogą być izolowane z błony śluzowej żołądka psów i kotów z objawami gastritis oraz przy przewlekłych wymiotach i zapaleniach jelit. Jednak można stwierdzić ich obecność również u zdrowych zwierząt, a wiele przemawia za tym, że ekstensywność zakażenia w populacji psów i kotów wynosi 40 – 100 %. W przypadku wykrycia DNA Helicobacter u gryzoni, możliwe jest dalsze różnicowanie na gatunki: H. bilis, H. hepaticus i H. muridarum (osobne zlecenie). p.

Herpeswirus – typ 1 u psów (CHV-1) (wykrywanie DNA)

rozdział 13, Choroby zakaźne.

nagłe przypadki śmierci szczeniąt: zakaż. ukł. rozrod.: ronienia: objawy ze strony ukł. oddechowego: p.

wątroba, płuca, RT-PCR (1) śledziona, nerki, wymaz z pochwy poronione płody, błony płodowe wymazy z nosa, gardła lub języka

rozdział 13, Choroby zakaźne.

256

Manual_new_2012.indb 256

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu Herpeswirus – typ 1 u kotów (FHV-1)

(wykrywanie DNA)

Ilość/Materiał Uwagi keratokonjunktivitis:

Metoda wymazy ze zmian RT-PCR (1) w obrębie rogówki/spojówki wymaz z nosa i gardła

rhinotracheitis: zakażenie układu rozrodczego: wymaz z pochwy ronienie: poroniony płód, łożysko, wody płodowe

Podczas gdy koty będące w ostrej fazie choroby wydalają duże ilości wirusa, zwierzęta zakażone przewlekle wydalają go niewiele i nieregularnie. Poprzez wysoką czułość, PCR stanowi bardzo dobrą metodę diagnostyczną do rozpoznawania przewlekle zakażonych siewców. Jednak z uwagi na fakt, że zarazek nie jest wydalany w sposób ciągły, przy wyniku ujemnym należy badanie powtórzyć.

Herpeswirus – typ 1 u koni (EHV-1) Herpeswirus – typ 4 u koni (EHV-4) (wykrywanie DNA)

objawy ze strony ukł. oddechowego infekcja ostra, gorączka: zapalenie spojówek: ronienia: objawy ze strony o.u.n.:

wymaz z nosa i gardła, popłuczyny z tchawicy

PCR (1) PCR (1)

1 ml krwi/osocza z EDTA wymaz ze spojówek wody płodowe, łożysko, poroniony płód 0,5 ml płynu m.-r.

Ocena wyników badań serologicznych jest akurat przy zakażeniach herpeswirusami często problematyczna - z wielu powodów: 1. Typowe dla herpeswirusów jest długotrwałe utrzymywanie się zarazka po pierwszym zakażeniu; w sytuacji stresowej dochodzi do reaktywacji wirusa i wznowienia produkcji przeciwciał. 2. Ponieważ przeciwciała w surowicy nie dają wystarczającej odporności, mimo ich wysokiego poziomu może dochodzić do reinfekcji. 3. Generalnie, w odpowiedzi immunologicznej przeciwko EHV główne znaczenie ma odporność komórkowa, a odpowiedź humoralna odgrywa jedynie rolę drugorzędną. Diagnostyka za pomocą PCR ma tą przewagę, że poprzez bezpośrednie wykazanie zarazka w zajętych narządach pozwala ustalić związek etiologiczny pomiędzy ostrą fazą choroby a infekcją herpeswirusem. Badanie wymazu z nosa nadaje się do rozpoznawania zwierząt będących siewcami wirusa albo mających niedaw257

Manual_new_2012.indb 257

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

no kontakt z wirusem. Przez około 10 dni od infekcji (lub reaktywacji u nosicieli zakażonych latentnie) wirus może być wydalany poprzez drogi oddechowe. Największe ilości wirusa w górnych drogach oddechowych stwierdza się często podczas pierwszego szczytu gorączki. Szczególnie w przypadku ronień, badanie wód płodowych i błony śluzowej macicy jest metodą z wyboru. Poronione płody mogą jednak nie zawierać wirusa – nawet przy ronieniu na tle EHV! (ronienie spowodowane jest niedostatecznym odżywieniem łożyska). Najlepiej, aby przy podejrzeniu ronienia na tle herpeswirusowym badać fragmenty następujących tkanek: płód (płuca, wątroba, śledziona) + łożysko + wody płodowe. Proszę nie używać formaliny! Dodatni wynik badania metodą PCR, w której materiałem były upostaciowane składniki krwi (leukocyty), wskazuje na infekcję herpeswirusową, jednak nie dowodzi udziału herpeswirusa w ostrym procesie chorobowym; nie można wykluczyć dodatniego wyniku PCR u nosicieli nie wykazujących objawów czynnej infekcji. Wiremia ma zwykle miejsce podczas drugiego szczytu gorączki. W przypadkach ostrej infekcji idealnie byłoby przesyłać zarówno krew, jak i wymazy z nosa. Uwaga:

Herpeswirus – typ 2 u koni (EHV-5)

(wykrywanie DNA)

stosowana tu procedura badawcza pozwala rutynowo na rozróżnienie pomiędzy EHV-1 i EHV-4. obj. oczne: objawy ze strony ukł. oddechowego:

wymaz ze spojówki, oraz rogówki wymaz z nosa i gardła, popłuczyny z tchawicy

PCR (1)

Metoda PCR ma tę zaletę, że pozwala na ustalenie związku przyczynowego pomiędzy zarazkiem a objawami ze strony narządu docelowego.

Herpeswirus – typ 5 u koni (EHV-5)

p.

wykrywanie EHV-2

PCR (1)

(wykrywanie DNA)

Co raz to podejrzewa się udział herpeswirusów przy zapaleniach rogówki (keratitis) oraz rogówki i spojówki (keratoconjunctivitis). Wyniki badań różnych autorów nie są jednak zgodne, tak że znaczenie EHV-2 i EHV-5 nie zostało jednoznacznie wyjaśnione. Herpeswirus typu 5 kojarzony jest z niedawno opisaną chorobą płuc przebiegającą ze 258

Manual_new_2012.indb 258

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

zwłóknieniem. Tak zwana wieloguzkowa fibroza płuc jest postępującym procesem chorobowym płuc o charakterze włókniejącym, którego etiopatogeneza nie jest do końca jasna. Atakowane są najczęściej dorosłe konie, a osobniki chore wykazują z reguły gorączkę, trudności w oddychaniu, obustronny wypływ z nosa, brak apetytu, kaszel, utratę masy ciała i typowe zmiany w obrazie rtg. Na podstawie wstępnych badań wydaje się, że wykrywanie EHV-5 w popłuczynach z tchawicy mogłoby mieć wartość diagnostyczną u koni z odpowiednimi dla opisanej choroby objawami.

Influenza psów

wymaz z nosa i gardła

RT-PCR (1)

wymaz z nosa/gardła, popłuczyny z tchawicy

RT-PCR (1)

(wykrywanie RNA)

Influenza koni - wirus (wykrywanie RNA)

Wykazanie siewstwa wirusa u zakażonych subklinicznie, chociaż szczepionych koni jest szczególnie ważne, ponieważ wprowadzenie takich zwierząt do stada nie posiadającego odporności może prowadzić do wybuchu klasycznej enzoocji z gwałtownym rozprzestrzenianiem się wirusa i wysokim odsetkiem zachorowań.

Kaliciwirus u kotów (wykrywanie RNA)

wymaz (z gardła, spojówek, jamy ustnej) w ostrej fazie zakażenia: 1 ml krwi z EDTA p.

Koronawirus jelitowy psów (CECoV)

RT-PCR (1)

rozdział 13, Choroby zakaźne.

gastoenteritis: wymaz z prostnicy, kał, tkanki

RT-PCR (1)

(wykrywanie RNA) p.

Koronawirus oddechowy psów

rozdział 13, Choroby zakaźne.

wymaz z nosa i gardła

RT-PCR (1)

(wykrywanie RNA)

259

Manual_new_2012.indb 259

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu Koronawirus u kotów

(FIP/FECV)

(wykrywanie RNA)

Ilość/Materiał Uwagi wysięk w jamach ciała: objawy ze strony ośrodkowego u.n.: gorączka (faza wiremii): identyfikacja siewców wirusa:

Metoda RT-PCR (1) 0,5 ml punktatu 0,5 ml płynu m.-r. 1 ml krwi z EDTA kał/wymaz z prostnicy

Różnicowanie wirusa zakaźnego zapalenia otrzewnej kotów (FIPV) oraz kociego koronawirusa jelitowego (FECV), który w organizmie zwierzęcia w pewnych okolicznościach może mutować do FIPV, jest obecnie niemożliwe za pomocą techniki PCR. Wykrycie koronawirusa kociego (FCoV) w punktacie lub płynie mózgowo-rdzeniowym przemawia za FIP, zwłaszcza jeśli wskazują na to objawy kliniczne oraz wyniki badań laboratoryjnych (badanie serologiczne i z zakresu chemii klinicznej). Natomiast wykrycie FCoV w kale (badanie jakościowe) dowodzi jedynie, że ma miejsce infekcja tym wirusem i nie wskazuje na FIP. Służy za to do wykrywania siewców wirusa, ponieważ jednak wydalanie zarazka może następować okresowo, przy wyniku ujemnym test powinien być powtórzony. Badanie ilościowe siewstwa wirusa z kałem za pomocą PCR (w opracowaniu) mogłoby być w przyszłości wartościową metodą diagnostyczną do identyfikacji siewców wydalających duże ilości zarazka, którzy stanowią zagrożenie dla innych zwierząt. Zakażenie monocytów i makrofagów jest istotnym elementem patogenezy zapalenia otrzewnej. Dlatego wykazanie FCoV we frakcji monocytów/makrofagów we krwi z EDTA (Buffy Coat – tzw. „kożuszek”) uważane jest za specyficzne dla FIP. p.

Lawsonia intracellularis

kał

rozdział 13, Choroby zakaźne. RT-PCR (1)

(wykrywanie DNA)

260

Manual_new_2012.indb 260

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu Leishmania sp. (wykrywanie DNA, badanie ilościowe)

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Szpik kostny, krew z EDTA, RT-PCR (1) punktat z węzłów chłonnych, wymaz ze spojówek, mocz, bioptat ze skóry Szczególnie duże szanse powodzenia ma wykrywanie DNA w takich materiałach, jak punktat z węzłów chłonnych i szpik kostny. Zaletą metody PCR w odniesieniu do leiszmanii jest to, że technika ta pozwala na rozpoznawanie zdrowych zwierząt-nosicieli, jako że poziom przeciwciał leży u nich często poniżej granicy wykrywalności. Za pomocą metody real time PCR można precyzyjnie ocenić ilość pasożytów w wyżej wymienionych materiałach. Wiedza na temat intensywności zarażenia pozwala przede wszystkim na dokładną ocenę statusu inwazji, w przypadkach gdy: – wyniki testu ELISA nie są miarodajne, – psy wykazują wprawdzie objawy kliniczne, ale nie doszło jeszcze u nich do serokonwersji, – psy nie wykazują żadnych objawów klinicznych, ale pochodzą z terenów endemicznych Badania wykazały, że psy, u których koncentracja leiszmanii w szpiku kostnym lub krwi jest średnia lub wysoka, albo już są chore na leiszmaniozę albo zachorują z dużym prawdopodobieństwem. Badanie ilościowe pasożytów jest przy tym bardzo dobrą metodą monitorowania skuteczności terapii. p.

rozdział 13, Choroby zakaźne.

261

Manual_new_2012.indb 261

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu Leptospira sp. (wykrywanie DNA, uwzględnia różnicowanie gatunkowe)

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

2 ml krwi z EDTA, 5 ml moczu, RT-PCR (1) płyn z komory oka, materiał z ciała szklistego Ronienie: łożysko, sznur pępowinowy, płód (nerka, wątroba) Wykrywanie zarazka za pomocą PCR w pierwszych 2 tygodniach (ewentualnie do 2 miesięcy) po zakażeniu przeprowadza się, stosując jako materiał krew z EDTA. Natomiast od drugiego tygodnia infekcji materiałem preferowanym jest mocz, w którym bakteria może być stwierdzana przez miesiące, a nawet lata (chociaż wydalanie zarazka odbywa się okresowo). Dlatego też technika PCR jest korzystniejsza niż metody serologiczne, gdyż pozwala na potwierdzenie podejrzenia leptospirozy już w bardzo wczesnej fazie zakażenia, zanim pojawią się swoiste przeciwciała (ok. 10 dni p.i.). Ponadto umożliwia ona rozpoznanie długotrwałych siewców, nawet jeśli byli oni szczepieni przeciwko leptospirozie. Jednak przy negatywnym wyniku badania, test należy powtórzyć (siewstwo okresowe).

Uwaga:

Leptospiroza jest zoonozą ! p.

Listeria monocytogenes (wykrywanie DNA)

objawy ze stony o.u.n.: ronienie: posocznica: biegunka: wykrywanie nosicieli: p.

Mycoplasma felis (wykrywanie DNA)

rozdział 13, Choroby zakaźne. PCR (1) 0,5 ml płynu m.-r. poroniony płód / błony płodowe 1 ml krwi z EDTA kał kał

rozdział 13, Choroby zakaźne.

zapalenie spojówek: objawy ze strony ukł. oddechowego:

wymaz ze spojówek

RT-PCR (1)

wymaz z nosa/gardła

Mycoplasma felis kojarzona jest z jedno- lub obustronnym zapaleniem spojówek, przewlekłym zapaleniem nosa i zatok przynosowych, zapaleniem płuc i opłucnej oraz zapaleniem stawów. M. felis rzadziej wywołuje choroby górnych dróg oddechowych. Zakażenie może ulec spontanicznemu wyleczeniu w ciągu 2-4 tygodni. To, czy mikoplazmy uczestniczą jako czynniki pierwotne czy wtórne w manifestacji wyżej wymienionych objawów, nie zostało jeszcze wyjaśnione. 262

Manual_new_2012.indb 262

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Mycoplasma 1 ml krwi z EDTA haemofelis, Candidatus M. haemominutum (wykrywanie DNA) p. p.

Metoda RT-PCR (1)

profil Mykoplazmy hemotroficzne kotów. rozdział 13, Choroby zakaźne.

Mycoplasma 1 ml krwi z EDTA haemocanis, Candidatus M. haematoparvum (wykrywanie DNA)

RT-PCR (1)

M. haemocanis jest ściśle spokrewniona, o ile nawet nie identyczna, z M. haemofelis. Psy ze sprawnym układem immunologicznym mogą być zakażone w sposób przewlekły, nie wykazując objawów klinicznych. Niedokrwistość hemolityczna może występować u zwierząt po splenektomii lub z upośledzoną funkcją układu immunologicznego, a tylko w bardzo rzadkich przypadkach u psów immunokompetentnych. Candidatus Mycoplasma haematoparvum jest ściśle spokrewniony, o ile nawet nie identyczny, z Candidatus Mycoplasma haemominutum. p.

rozdział 13, Choroby zakaźne.

Candidatus 1 ml krwi z EDTA Mycoplasma turicensis

RT-PCR (1)

(wykrywanie DNA) p. p.

Mycoplasma sp. (wykrywanie DNA)

profil Mykoplazmy hemotroficzne kotów. rozdział 13, Choroby zakaźne.

wymaz (ze spojówek, nosa, ukł. rozrodczego) wydzieliny (oczy, nos) p.

PCR (1)

rozdział 13, Choroby zakaźne.

263

Manual_new_2012.indb 263

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Mykoplazmy 1 ml krwi z EDTA hemotroficzne u kotów - profil (wykrywanie DNA)

Metoda RT-PCR (1)

Obecnie wyróżnia się wiele gatunków drobnoustrojów powodujących niedokrwistość hemolityczną u kotów; na podstawie nowszych badań molekularnych zostały one zakwalifikowane do rodzaju Mycoplasma. Formę dużą określa się dzisiaj jako Mycoplasma haemofelis, natomiast dla formy małej ustanowiono nazwę Mycoplasma haemominutum. Obie te bakterie do 2001 roku określane były jako Haemobartonella felis (stąd nazwa choroby „haemobartonelloza”) lub jako Eperythrozoon felis i zaliczane do riketsji. Wcześniejszy szczep Ohio Haemobartonella felis został przemianowany na Mycoplasma haemofelis, natomiast szczep California – na Candidatus Mycoplasma haemominutum. W 2005 r. wyizolowano trzeci drobnoustrój z tej grupy, dla którego zaproponowano nazwę Mycoplasma turicensis (obecnie Candidatus Mycoplasma turicensis). Wszystkie te 3 bakterie określa się jako mykoplazmy hemotroficzne. Są to Gram-ujemne bakterie, występujące obligatoryjnie na powierzchni wyłącznie żywych komórek. Ze względu na patogenność dzielimy je następująco: – wysoka patogenność: Mycoplasma haemofelis, – średnia patogenność: Candidatus Mycoplasma turicensis, – najniższa patogenność: Candidatus Mycoplasma haemominutum.

Neospora sp. (wykrywanie DNA)

0,5 ml płynu mózgowo-rdzeniowego,

RT-PCR (1)

kał p.

rozdział 13, Choroby zakaźne.

264

Manual_new_2012.indb 264

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu Nosówka (CDV)

(wykrywanie RNA, badanie jakościowe)

Ilość/Materiał Uwagi faza gorączkowa: zapalenie spojówek: objawy nerwowe: zapalenie żołądka i jelit: objawy ze strony ukł. oddechowego:

Metoda 1 ml krwi z EDTA RT-PCR (1) wymaz ze spojówek 0,5 ml płynu m.r. wymaz z prostnicy, kał wydzielina z nosa

Wirus nosówki psów (canine distemper virus, CDV) namnaża się, począwszy od 8. dnia po zakażeniu, w komórkach nabłonka różnych narządów (drogi oddechowe, przewód pokarmowy, drogi moczowe, skóra) oraz w ośrodkowym układzie nerwowym, przy czym miejsce replikacji wirusa determinuje objawy kliniczne choroby. Od tego momentu wirus daje się wykrywać w zajętych narządach za pomocą techniki PCR. Z wyjątkiem postaci przewlekłych nosówki, siewstwo wirusa kończy się wraz z ustępowaniem objawów klinicznych. Wirus nie jest już wtedy wykrywalny. W przeciwieństwie do badania serologicznego, wysoki odsetek psów szczepionych przeciwko nosówce nie stanowi istotnego problemu dla diagnostyki metodą PCR, ponieważ wirus szczepionkowy stwierdzany jest tylko 8 do maksymalnie 21 dni, a jego występowanie ograniczone jest do tkanki limfatycznej. p.

rozdział 13, Choroby zakaźne.

265

Manual_new_2012.indb 265

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Nosówka (CDV) wymaz (gardło, spojówki) (wykrywanie RNA, badanie ilościowe)

Metoda RT-PCR (1)

Wiele szczepionek przeciwko nosówce zawiera atentowane szczepy wirusa. Po szczepieniu wirusy te wywołują rodzaj łagodnej infekcji, replikując się w organizmie zwierzęcia, lecz ich zjadliwość jest bardzo ograniczona – stąd do objawów klinicznych (o raczej łagodnym przebiegu) dochodzi tylko w rzadkich przypadkach. Dla wysoce czułej metody, jaką stanowi PCR, potencjał replikacyjny tych wirusów jest jednak wystarczająco duży, aby były one wykrywane. Może dochodzić do tak zwanej interferencji z wirusem szczepionkowym, co do tej pory wpływało negatywnie na skuteczność diagnostyczną metody PCR. Określanie ilościowe wirusa nosówki w wymazach z gardła i spojówek pozwala teraz przy dodatnim wyniku PCR (badania jakościowego, p. wyżej) na rozróżnienie wirusa szczepionkowego od wirusa terenowego. Miano, jakie uzyskuje wirus szczepionkowy w organizmie różni się wyraźnie od tego, jakie stwierdzane jest w wyniku infekcji naturalnej. Badanie ilościowe wirusa nosówki jest obecnie możliwe tylko w przypadku wymazów z gardła i spojówek. Test ten jest wykonywany automatycznie także w ramach profilu diagnostycznego górnych dróg oddechowych u psów, a jego wynik podawany zlecającemu badania.

Parainfluenza psów

wymaz z nosa i gardła

RT-PCR (1)

(wykrywanie RNA)

Parwowirus (FPV, CPV) kał, wymaz z prostnicy, (wykrywanie DNA)

RT-PCR (1)

1 ml krwi z EDTA

U psów i kotów możliwe jest bezpośrednie wykrycie zarazka w kale lub wymazie z prostnicy za pomocą techniki PCR. Ważne jest przy tym, aby podać gatunek zwierzęcia. W przypadku materiału pobranego od psów przeprowadzane jest (na życzenie) różnicowanie wirusa szczepionkowego CPV 2 oraz szczepu terenowego CPV 2a/CPV 2b – jeśli zwierzę w okresie ostatnich 2-3 tygodni przed pobraniem materiału nie było szczepione którąś ze szczepionek zawierających atentowany szczep CPV 2b (np. „Virbagen Puppy 2b”, „Quantum DA2Ppi/CvL”, „Duramune” itd.). Ma to znaczenie diagnostyczne, ponieważ wirus szczepionkowy 266

Manual_new_2012.indb 266

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

może być również wydalany przez 2-12 dni po szczepieniu. Siewstwo wirusa terenowego rozpoczyna się 3-4 dni po zakażeniu i trwa z reguły 7-10 dni. W pojedynczych przypadkach możliwe jest wydalanie wirusa przez dłuższy czas. Negatywny wynik badania metodą PCR nie wyklucza zakażenia.

PBFD – Wirus choroby biegunka: dzioba i piór u papug deformacje piór:

(wykrywanie DNA)

pośmiertnie: postać przewlekła:

wymaz z kloaki PCR (1) zmienione pióra nerki, wątroba, śledziona 1 ml krwi z EDTA, pióra

Czynnikiem etiologicznym PBFD (Psittacine beak and feather disease) jest cyrkowirus, który namnaża się najpierw w tkance limfatycznej, przewodzie pokarmowym, wątrobie oraz innych organach wewnętrznych, jednak jego narządem docelowym jest naskórek. Postać ostra, dotycząca przede wszystkim młodych ptaków, charakteryzuje się biegunką, ewentualnie zapaleniem wątroby oraz – szczególnie – anomaliami dotyczącymi piór. Wiele młodych przechorowuje ostrą fazę schorzenia i wytwarza przeciwciała; następnie rozwija się u nich forma przewlekła zakażenia. Postać przewlekła cechuje się głównie odrastaniem zdeformowanych piór w trakcie pierzenia się oraz zmianami w obrębie dzioba. Największe zagrożenie zawleczenia wirusa stanowią zwierzęta zakażone bezobjawowo oraz będące w okresie inkubacji choroby. Metodą z wyboru, służącą do ich wykrycia, jest PCR. Wynik dodatni badania nie jest jednak dowodem na istnienie czynnej infekcji, ponieważ również nieaktywny kwas DNA wirusa może być stwierdzany nawet do 3 miesięcy we krwi. Dlatego też ptaki, które nie wykazują objawów klinicznych, a u których wynik PCR wyszedł dodatnio, powinny zostać odizolowane i po 3 miesiącach zbadane ponownie. Zwierzęta, u których ponowne badanie dało również wynik pozytywny, należy traktować jako zakażone przewlekle i stanowiące źródło zakażenia dla innych.

267

Manual_new_2012.indb 267

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu Polyoma ptaków (BFD-wirus)

(wykrywanie DNA)

Ilość/Materiał Uwagi biegunka: deformacje piór: pośmiertnie: postać przewlekła:

Metoda wymaz z kloaki PCR (1) zmienione pióra nerki, wątroba, śledziona 1 ml krwi z EDTA, pióra

Ważną rolę w rozprzestrzenianiu się choroby BFD (Budgerigar Fledgling Disease – choroba pierzących się piskląt papużek falistych) ma oprócz pionowej drogi zakażenia, siewstwo wirusa przez zwierzęta zakażone bezobjawowo. Mogą one być rozpoznawane poprzez wykrywanie zarazka w wymazach z kloaki metodą PCR. Aby wykryć również siewców okresowych, należy pobierać kilka prób w odstępach kwartalnych. W przypadkach, gdy dochodzi do deformacji piór, wstępne rozpoznanie kliniczne choroby może być potwierdzone badaniem zniekształconych piór metodą PCR. U młodych ptaków, padłych w wyniku nadostrej formy choroby, możliwe jest wykrycie zarazka w wątrobie, nerkach lub śledzionie.

Rhodococcus equi (wykrywanie DNA)

Popłuczyny z tchawicy, błona maziowa, tkanki (płuca), kał

RT-PCR (1)

R. equi jest najczęstszą przyczyną zapalenia płuc u źrebiąt w wieku 1-6 miesięcy. Jest to Gram-dodatnia, fakultatywnie wewnątrzkomórkowa bakteria, łatwo przeżywająca w środowiskach suchych i stosunkowo oporna na wysokie temperatury. Transmisja zarazka odbywa się poprzez inhalację wraz z cząstkami kurzu, albo per os w wyniku koprofagii. Przypadki kliniczne powodowane są najczęściej przez szczepy posiadające plazmid wirulencji VapA. Choroba manifestuje się jako ostre, podostre lub przewlekłe odoskrzelowe zapalenie płuc z tendencją do powstawania ropni. Mogą też wystąpić pozapłucne formy zakażenia, spowodowane rozprzestrzenieniem się zarazka wewnątrz organizmu, jak limfadenopatia węzłów krezkowych, wrzodziejące zapalenie okrężnicy (z biegunką), septyczne zapalenie wielostawowe oraz zapalenie kości i szpiku (osteomyelitis). Choroba może kończyć się śmiercią zwierzęcia. Uwaga:

Próba wykazania zarazka w wymazach z nosa lub gardła rzadko kończy się pomyślnie.

268

Manual_new_2012.indb 268

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu Toxoplasma gondii (wykrywanie DNA)

Ilość/Materiał Uwagi objawy ze strony ośrodkowego u.n.: ronienie (pies, małe przeżuwacze): objawy ze strony ukł. oddechowego: objawy oftalmologiczne (gł. kot): gorączka:

Metoda RT-PCR (1) 0,5 ml płynu m.-r. wymaz z pochwy, łożysko, płód (o.u.n.) popłuczyny z oskrzeli płyn wodnisty oka 1 ml krwi z EDTA

Z uwagi na częste występowanie dodatnich mian przeciwciał zarówno u kotów, jak i u psów, diagnostyka serologiczna toksoplazmozy przynosi jedynie ograniczone korzyści. Tylko podwyższone miano przeciwciał IgM wskazuje na ostrą formę inwazji, która u kotów przebiega wraz z wydalaniem oocyst z kałem. Ponieważ organizm nie jest z reguły w stanie wyeliminować pasożyta, większość zarażonych zwierząt posiada przez całe życie dodatni poziom przeciwciał (IgG), często o wysokim mianie wskutek ciągłej ekspozycji na antygen, co ogranicza możliwość porównania wzrostu miana przeciwciał w parach surowic. Należy zwrócić uwagę, że nawet wynik dodatni badania metodą PCR nie zawsze dowodzi ostrej inwazji przez T. gondii. Na przykład, pierwotniak ten może być stwierdzany zarówno w płynie m.-r., jak i płynie wodnistym oka u klinicznie zdrowych zwierząt! Wykrywanie oocyst w kale kotów za pomocą PCR jest problematyczne, ponieważ z uwagi na twardą osłonkę oocysty, przy rutynowej obróbce chemicznej próbki, niewiele lub wcale nie daje się izolować DNA. Aby jednoznacznie wykluczyć wydalanie oocyst przez zwierzę, np. w przypadku ciąży u właścicielki, należy zastosować metody klasyczne, jak badanie serologiczne oraz badanie mikroskopowe kału. p. Uwaga:

rozdział 13, Choroby zakaźne.

Toksoplazmoza jest zoonozą !

269

Manual_new_2012.indb 269

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu TGE wirus (wykrywanie RNA)

Ilość/Materiał Uwagi kał, wymaz z prostnicy, błona śluzowa jelita p.

Tritrichomonas foetus

Metoda RT-PCR (1)

rozdział 13, Choroby zakaźne.

kał

RT-PCR (1)

(wykrywanie DNA)

Tritrichomonas foetus (syn. Tritrichomonas suis) przenoszony jest podczas krycia, rzadziej przez zanieczyszczone nasienie i może mieć duże znaczenie jako przyczyna zaburzeń płodności oraz sporadycznych ronień u bydła. T. foetus nie jest ściśle gatunkowo-swoisty; do zwierząt wrażliwych, oprócz bydła i świń, należą także koty. Według Gookin i wsp. (2004) odsetek kotów zarażonych jest znaczny, gdyż wynosi 34%. U kotów rzęsistek zasiedla jelito grube i może powodować biegunkę. T. foetus stwierdzony był także u psów z biegunką (Gookin i wsp., 2005). p.

Zapalenie tętnic koni (EVA) (wykrywanie RNA)

rozdział 13, Choroby zakaźne.

materiał zależy od objawów klinicznych (p. niżej)

RT-PCR (1)

Do badań z zakresu biologii molekularnej w kierunku EVA nadaje się następujący materiał: – nasienie, płyn nasienny (1 ml), – wymaz lub wypłuczyny z pochwy (2 – 5 ml), – wypływ z nosa, wypłuczyny z tchawicy (2 – 5 ml), – tkanki: węzły chłonne, śledziona, płuca, łożysko, płód (płuca, węzły chłonne, śledziona, płyny ustrojowe - co najmniej 0,5 g), – (mocz) (5 ml), – krew z EDTA (1 ml) – tylko podczas- lub krótko po okresie wiremii (okresie gorączki). p.

też rozdział 13, Choroby zakaźne.

270

Manual_new_2012.indb 270

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Informacje ogólne dotyczące chorób dziedzicznych. Choroby dziedziczne polegają na mutacjach w obrębie materiału genetycznego, które to zmiany mogą być następnie przekazywane potomstwu przez rodziców.

Podstawowe pojęcia z zakresu genetyki W trakcie rozmnażania płciowego każdy potomek otrzymuje podwójny zestaw chromosomów, z których jeden komplet pochodzi od matki, a drugi od ojca. Dlatego geny występują zasadniczo parami, to znaczy jako 2 allele. –

Jeśli oba allele dotyczą tej samej cechy, albo tego samego defektu, mówimy, że dany organizm jest homozygotą w odniesieniu do tej cechy lub defektu.

–

Jeśli tylko jeden z pary alleli dotyczy danej cechy lub defektu, organizm jest heterozygotą.

Określony sposób dziedziczenia decyduje o tym, kiedy genetyczna skłonność do danej wady genetycznej ujawni się u potomstwa. W przypadku chorób dziedzicznych oznacza to: –

Przy dziedziczeniu dominującym wystarczy, że określony defekt dotyczy jednego z pary alleli, ażeby doszło do klinicznej manifestacji choroby. Innymi słowy, wystarczy, że jedno z rodziców przekaże zmutowany gen.

–

W przypadku dziedziczenia recesywnego defekt muszą wykazywać oba allele; wtedy dopiero dochodzi do objawów klinicznych choroby dziedzicznej. Oznacza to, że zarówno ojciec, jak i matka muszą przekazać uszkodzony gen. Jeśli u zwierzęcia mutacja powodująca chorobę dziedziczoną recesywnie dotyczy tylko jednego allela, osobnik ten przez całe życie nie będzie chorował. Jest on jednak nosicielem danej wady (skłonności) i w przypadku skojarzenia go z drugim nosicielem, wyda na świat potomstwo, u którego określona choroba pojawi się.

–

Przy dziedziczeniu związanym z chromosomem X, odpowiedzialny za chorobę dziedziczną gen znajduje się na chromosomie X: zwierzęta płci męskiej chorują, natomiast płci żeńskiej mogą daną chorobę przenosić, albo też same chorują – w przypadku, gdy defekt dotyczy obu chromosomów X.

–

W przypadku dziedziczenia autosomalnego, odpowiedzialny za chorobę gen nie leży na chromosomie płciowym; to znaczy, choroba może wystąpić w jednakowym stopniu zarówno u osobników męskich, jak i żeńskich.

271

Manual_new_2012.indb 271

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Diagnostyka chorób dziedzicznych za pomocą technik biologii molekularnej. Użycie technik biologii molekularnej w rozpoznawaniu chorób dziedzicznych ma tę przewagę, że defekty genetyczne (delecja, insercja, wymiana zasad) mogą być wykryte już w bardzo wczesnym okresie życia, tj. jeszcze przed pojawieniem się objawów klinicznych choroby, co umożliwia wczesne rozpoznanie zwierząt–nosicieli, przenoszących defekt genetyczny, lecz nie chorujących, i ewentualne wykluczenie ich z hodowli. W celu diagnostyki molekularno-biologicznej, poddawany jest amplifikacji (metodą PCR) odpowiedni fragment genu, w którym może się znajdować specyficzny dla danej choroby defekt. Ten fragment DNA badany jest następnie odnośnie występowania odchyleń od sekwencji zasad występujących u zwierząt zdrowych (bez zaburzeń dziedzicznych). Możliwe są przy tym następujące wyniki: 1.

Zwierzę jest zdrowe (nie wykazuje zaburzeń dziedzicznych) w odniesieniu do analizowanej choroby. Żaden z pary alleli nie wykazuje danego defektu. Zwierzę ani nie choruje, ani nie przekazuje dziedzicznej skłonności do choroby.

2.

Zwierzę jest heterozygotą w odniesieniu do określonego defektu. Posiada jeden zmutowany gen od ojca lub od matki. W przypadku dziedziczenia autosomalnego dominującego dochodzi do ujawnienia się defektu genetycznego, zwierzę będzie chorowało. W przypadku dziedziczenia autosomalnego recesywnego, nie dochodzi do klinicznej manifestacji choroby. Jednak w obydwu przypadkach zwierzęta przekazują (z prawdopodobieństwem 50 %) zmutowany gen swemu potomstwu.

3.

Zwierzę jest homozygotą w odniesieniu do określonego defektu. Oba allele są zmutowane. Zwierzę będzie wykazywać objawy choroby dziedzicznej i przekaże zmutowany gen całemu potomstwu.

272

Manual_new_2012.indb 272

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3.1 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) – PIES Nazwa testu Anomalia oczu u owczarków collie

Ilość/Materiał Uwagi 1ml krwi z EDTA, wymaz z błony śluzowej jamy ustnej

Metoda PCR (3)

Anomalia oczna (Collie Eye Anomaly, CEA) lub hipoplazja błony naczyniówkowej (CH) jest dziedzicznie uwarunkowaną chorobą oczu, w której dochodzi do nieprawidłowego rozwoju błony naczyniowej (choroidea) oka. Zmiany dotyczą także siatkówki i mogą być wyrażone w różnym stopniu, począwszy od niewielkich zmian w siatkówce, z towarzyszącymi zaburzeniami w pigmentacji (forma łagodna, chorioretinal hypoplasia – CRH), poprzez mniej lub bardziej rozległe ubytki siatkówki w obrębie brodawki nerwu wzrokowego (coloboma), aż do całkowitego odwarstwienia siatkówki oraz krwawych wylewów w obrębie struktur oka (forma ciężka), mogących doprowadzić do całkowitej ślepoty u psa. Stopień zaawansowania choroby nie zmienia się w ciągu życia, tak że dotknięte tą wadą zwierzę nie ślepnie stopniowo w trakcie trwania CEA (dopiero z wiekiem). Z uwagi na sytuację prawno-patentową, przeprowadzenie testu możliwe jest tylko przez firmę OptiGen, Ithaca (USA). Występowanie:

Border collie, collie krótko- i długowłosy, whippet długowłosy, Lancashire heeler, Nova Scotia Duck Tolling Retriever, owczarek szetlandzki, Silken windhound oraz owczarek australijski.

Dziedziczenie:

autosomalne recesywne/

Uwaga.

Na formularzu zleceniowym proszę koniecznie podać rasę zwierzęcia !

Choroba spichrzania miedzi

1 ml krwi z EDTA, wymaz z błony śluzowej jamy ustnej

PCR (3)

W chorobie spichrzania miedzi, w wyniku zaburzenia wydalania tego pierwiastka, dochodzi do jego gromadzenia się w wątrobie, a przez to do uszkodzenia komórek wątrobowych. Rozpoznawanie tego defektu genetycznego następuje poprzez marker mikrosatelitowy DNA, który jest ściśle sprzężony z odpowiedzialną za schorzenie mutacją genu. Występowanie:

Bedlington teriery.

Objawy kliniczne:

ciężkie uszkodzenia wątroby, hyperkinezje, ewentualnie niedokrwistość hemolityczna. Dziedziczenie: autosomalne recesywne. 273

Manual_new_2012.indb 273

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3.1 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) – PIES Nazwa testu CLAD

Ilość/Materiał Uwagi 1 ml krwi z EDTA, wymaz z błony śluzowej jamy ustnej

Metoda PCR (1)

Mutacja w obrębie genu kodującego białko adhezyjne leukocytów prowadzi do zaburzeń funkcji białych krwinek, tzw. CLAD (canine leukocyte adhesion deficiency – osłabiona adhezja leukocytów u psów) – niewydolności układu immunologicznego u seterów irlandzkich, o śmiertelnym z reguły przebiegu. Występowanie:

seter irlandzki.

Objawy kliniczne:

skłonność do infekcji (omphalophlebitis, gorączka, zapalenie dziąseł, zapalenie kości i szpiku, osteopatie – szczególnie w zakresie tarcz nasadowych i kości szczęki), obrzęk węzłów chłonnych obwodowych.

Diagnostyka laboratoryjna:

nasilona leukocytoza.

Dziedziczenie:

autosomalne recesywne.

Cystynuria u nowofundlandów

1 ml krwi z EDTA, wymaz z błony śluzowej jamy ustnej

PCR (1)

(predyspozycja genetyczna) Mutacja w obrębie genu SCL3A1 u nowofundlandów prowadzi do zaburzenia reabsorpcji cystyny w cewkach nerkowych. Zwiększone wydalanie tego aminokwasu może być przyczyną powstawania kamieni cystynowych w nerkach. Badanie DNA, które wykrywa mutację będącą przyczyną choroby, umożliwia z jednej strony u zwierząt–homozygot wczesne rozpoznanie zaburzenia wchłaniania cystyny, a przez to podjęcie środków zapobiegawczych w celu uniknięcia powstania kamieni; z drugiej strony test ten pozwala na wykrycie zdrowych nosicieli allela cystynurii. Jest to decydujące dla dalszej hodowli, ponieważ nosiciele heterozygotyczni, aczkolwiek niekoniecznie podlegający wykluczeniu z niej, powinni być kojarzeni wyłącznie ze zwierzętami genetycznie zdrowymi. Występowanie:

nowofundlandy i landseery.

Dziedziczenie:

autosomalne recesywne.

274

Manual_new_2012.indb 274

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3.1 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) – PIES Nazwa testu Exercise Induced Collapse (EIC)

Ilość/Materiał Uwagi 1ml krwi z EDTA, wymaz z błony śluzowej jamy ustnej

Metoda PCR (3)

Psy dotknięte tą wadą genetyczną mogą tolerować lekki lub średniego stopnia wysiłek fizyczny, lecz po 5-20 minutach zwiększonego obciążenia przy ekstremalnym pobudzeniu wykazują najpierw osłabienie mięśni, a następnie dochodzi do zapaści. Pierwszymi oznakami takiego epizodu jest zwykle kołyszący oraz sztywny i kurczowy chód. U niektórych psów osłabienie mięśni kończyn tylnych (zwykle opisany problem dotyka ich w pierwszej kolejności) postępuje na kończyny przednie, co może wtedy prowadzić do całkowitej niemożności poruszania się. Większość psów z EIC jest podczas ataku przytomna, zwierzęta próbują biec dalej i aportować; około 25% zwierząt wydaje się jednak być oszołomionych lub zdezorientowanych. EIC może być problemem nie odkrytym przez lata, jeśli pies nie jest poddawany wyczerpującemu treningowi lub silnemu stresowi. Występowanie:

Labrador retriever, Chesapeake Bay retriever, Curly-Coated retriever.

Dziedziczenie:

autosomalne recesywne.

Uwaga.

Prosimy o kontakt – badanie może być okresowo niedostępne !

275

Manual_new_2012.indb 275

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3.1 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) – PIES Nazwa testu Fukozydoza

Ilość/Materiał Uwagi 1 ml krwi z EDTA

Metoda PCR (3)

Fukozydoza jest schorzeniem psów (przede wszystkim angielskich springer spanieli) o śmiertelnym przebiegu, dziedziczonym autosomalnie recesywnie. U zwierząt dotkniętych tym defektem genetycznym dochodzi do odkładania się w komórkach różnych narządów substancji zawierających fukozę – glikolipidów, glikopeptydów lub oligosacharydów – ponieważ nie zostają one rozkładane przez α-L-fukozydazę. Złogi tych substancji znajdują się, oprócz węzłów chłonnych, trzustki, wątroby, nerek, płuc i szpiku kostnego, przede wszystkim w mózgu i tkance nerwowej. Powoduje to ciężkie objawy neurologiczne, np. brak koordynacji ruchowej, utrata wyuczonych umiejętności, zaburzenia umysłowe, różnego stopnia depresja, zaburzenia widzenia, głuchota rzekoma oraz utrudnione przełykanie. Psy mają często szorstką, suchą sierść i są na ogół bezpłodne. Dodatkowo, chore zwierzęta tracą na wadze oraz zwracają pobierany pokarm. Nowo narodzone szczenięta nie wykazują żadnych objawów klinicznych, gdyż te ujawniają się dopiero w wieku 4 – 24 miesięcy (do 4. roku życia). Schorzenie ma przebieg przewlekły i postępujący, kończąc się śmiercią. Chore psy są zwykle poddawane eutanazji wskutek nasilających się dolegliwości. Badanie genetyczne pozwala na niezawodne rozpoznanie choroby już w wieku szczenięcym. Ponadto, można dzięki niemu wykrywać bezobjawowych nosicieli opisywanej mutacji. W celu uniknięcia ewentualnych urodzeń chorych zwierząt, a także dla redukcji schorzenia w obrębie rasy, nosicieli zmutowanych genów nie należy kojarzyć ze sobą. Badanie genetyczne: możliwe u:

angielskich Springer spanieli.

Dziedziczenie:

autosomalne recesywne.

Gangliozydoza GM1 u psów Występowanie:

1ml krwi z EDTA, wymaz z błony śluzowej jamy ustnej

PCR (3)

husky, portugalski pies wodny.

276

Manual_new_2012.indb 276

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3.1 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) – PIES Nazwa testu L-2-HGA (L-2-hydroksyglutaraciduria)

Ilość/Materiał Uwagi 1 ml krwi z EDTA, wymaz z błony śluzowej jamy ustnej

Metoda PCR (3)

L-2-hydroksyglutaraciduria jest postępującą, neurodegeneratywną chorobą dziedziczną z objawami głównie ze strony układu nerwowego, charakteryzującą się podwyższonym poziomem kwasu L-2-hydroksyglutarowego w moczu, osoczu i płynie mózgowo-rdzeniowym. Pierwsze objawy kliniczne pojawiają się zwykle w wieku 6 mies. do 1 roku (w części przypadków także w późniejszym czasie). L-2-HGA wywołuje szereg zaburzeń neurologicznych, jak opóźnienie w rozwoju psychomotorycznym (szczególnie w pierwszym roku życia), napady rzekomopadaczkowe oraz niezborność. Zwierzęta dotknięte L-2-HGA wykazują chwiejny chód, drżenie i sztywność mięsni po wysiłku lub pobudzeniu oraz zmiany w zachowaniu. Występowanie:

Staffordshire Bull Terrier

Dziedziczenie:

autosomalne recesywne.

Uwaga.

Na formularzu zleceniowym proszę koniecznie podać rasę zwierzęcia !

Leukodystrofia globoidalna

1ml krwi z EDTA, wymaz z błony śluzowej jamy ustnej

PCR (3)

Leukodystrofia globoidalna (choroba Krabbego) występuje u różnych ras psów i kotów, jak również człowieka. Jest to uwarunkowane genetycznie schorzenie spichrzania lipidów, przy którym, wskutek brak enzymu lizosomalnego – β-galaktozydazy galaktocerebrozydowej (galaktocerebrozydazy) – dochodzi do odkładania się cerebrozydów w o.u. n. To prowadzi do demielinizacji istoty białej w centralnym układzie nerwowym. U West Highland White terierów oraz Cairn terierów choroba dziedziczy się autosomalnie recesywnie. U psów dotkniętych tym defektem pierwsze objawy kliniczne pojawiają się z reguły w pierwszych 2-6 miesiącach życia. Dochodzi do niezborności, niedowładów kończyn tylnych, drgawek (głowa), zmian w zachowaniu się, osłabienia odruchów rdzeniowych oraz zaniku mięśni. Występowanie:

West Highland White terier oraz Cairn terier.

Objawy kliniczne:

zaburzenia ze strony o.u.n., m.in. niezborność/niedowład kończyn tylnych, drżenie głowy.

Dziedziczenie:

autosomalne recesywne. 277

Manual_new_2012.indb 277

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3.1 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) – PIES Nazwa testu Mukopolisacharydoza VII

Ilość/Materiał Uwagi 1 ml krwi z EDTA, wymaz z błony śluzowej jamy ustnej

Metoda PCR (3)

Mukopolisacharydoza typu VII występuje u psów różnych ras oraz ich mieszańców, a jest już również dobrze znana u kotów, myszy i człowieka. Niedobór enzymu β-D-glukuronidazy, który przyczynia się do prawidłowego funkcjonowania komórek, prowadzi do postępującego lizosomalnego spichrzenia glukozo-aminoglikanów w obrębie określonych tkanek. Różnorodne objawy kliniczne podobne są do tych, które występują u ludzi i obejmują deformacje kości, spadek masy ciała, upośledzenie umysłowe, schorzenia oczu i serca, jak również powiększenie wątroby i śledziony. Chore psy często już w wieku 6 miesięcy nie są w stanie stać ani chodzić. Schorzenie prowadzi do śmierci w młodym wieku. Badanie genetyczne umożliwia, oprócz pewnego rozpoznania choroby, wykrycie nosicieli tego defektu genetycznego. Aby uniknąć ewentualnego urodzenia się chorych zwierząt, a także w celu ograniczenia mukopolisacharydozy w populacji psów, nosiciele nie powinni być kojarzeni ze sobą. Badanie genetyczne możliwe u:

owczarków niemieckich.

Dziedziczenie:

autosomalne recesywne.

Niedobór fosfofruktokinazy

1 ml krwi z EDTA, wymaz z błony śluzowej jamy ustnej

PCR (3)

Fosfofruktokinaza (FFK) jest enzymem biorącym udział w zaopatrywaniu erytrocytów i mielocytów w energię. Niedobór FFK mięśniowej jest dziedzicznym schorzeniem metabolicznym, określanym także jako glikogenoza typu VII lub zespół Tarui-Layzera i znanym również u ludzi. Mutacja punktowa prowadzi do zmniejszenia wytwarzania enzymu, czego skutkiem jest miopatia metaboliczna oraz przewlekła hemoliza (przewlekła hiperbilirubinemia, podwyższona liczba retikulocytów przy prawidłowym hematokrycie). Sytuacje stresowe wywołują objawy gwałtownej hemolizy (czerwonobrązowe zabarwienie moczu wskutek hemoglobinurii i hiperbilirubinurii, żółtaczka, ciężka anemia, apatia) oraz miopatii stresowych (skurcze mięśniowe, niezdolność do ruchu). Chore psy wykazują jedynie 6-22 % normalnej aktywności FFK erytrocytarnej i 1-4 % normalnej aktywności FFK mięśniowej. Terapia nie jest możliwa. Jeśli chore 278

Manual_new_2012.indb 278

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3.1 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) – PIES Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

zwierzęta mają wystarczająco dobrą opiekę i zapewniony spokój, jakość ich życia utrzymuje się na normalnym poziomie. Badanie z zakresu genetyki molekularnej pozwala na niezawodne rozpoznanie klinicznie zdrowych nosicieli zmutowanego genu. Nosiciele ci nie powinni być kojarzeni ze sobą, aby unikać przychodzenia na świat chorych zwierząt oraz w celu redukcji omawianej jednostki chorobowej wśród psów. Badanie genetyczne możliwe u:

angielskich Springer spanieli i amerykańskich Cocker spanieli, a także u mieszańców tych ras.

Dziedziczenie:

autosomalne recesywne.

Niedobór kinazy pirogronianowej

1 ml krwi z EDTA, wymaz z błony śluzowej jamy ustnej

PCR (3)

Niedobór kinazy pirogronianowej jest defektem genetycznym dobrze opisanym u psów rasy Basenji i West Highland White Terrier, występuje on jednak również u innych ras (Cairn Terrier, Beagle, pudel miniaturowy i in.), a także u kotów i człowieka. Swoista mutacja w obrębie genu kodującego kinazę pirogronianową powoduje upośledzenie syntezy tego enzymu. Brak kinazy pirogronianowej, odgrywającej istotną rolę w metabolizmie erytrocytów, prowadzi do ich przedwczesnego uszkodzenia i rozpadu. Chore zwierzęta wykazują przewlekłą, regeneratywną niedokrwistość hemolityczną, postępującą mielofibrozę oraz osteosklerozę, które powodują ich przedwczesną śmierć. Pierwsze objawy kliniczne choroby pojawiają się w wieku 4-12 miesięcy. Badanie genetyczne możliwe u:

Basenji, Cairn Terrier, West Highland White Terrier.

Dziedziczenie:

autosomalne recesywne.

Uwaga:

Na formularzu zleceniowym proszę koniecznie podać rasę zwierzęcia !

279

Manual_new_2012.indb 279

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3.1 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) – PIES Nazwa testu PRA

Ilość/Materiał Uwagi 1 ml krwi z EDTA, wymaz z błony śluzowej jamy ustnej

Metoda PCR (3)

Postępujący zanik siatkówki (PRA) występuje u różnych ras psów i kotów. Polega on na degeneracji, względnie dysplazji fotoreceptorów w obrębie siatkówki. Różnorodne formy PRA wykazują podobne objawy kliniczne (początkowo ślepota zmierzchowa, później osłabiona zdolność widzenia za dnia i stopniowa utrata wzroku) oraz obraz oftalmologiczny (hiperrefleksja tapetum lucidum, cienkie naczynia siatkówki, blada brodawka nerwu wzrokowego, ogniska depigmentacji na dnie oka w rejonach pozbawionych tapetum lucidum). Różnice dotyczą natomiast wieku zwierzęcia, w którym dochodzi do manifestacji objawów klinicznych. Poszczególne typy PRA wywołane są przez różnorodne mutacje genowe, z których znane są tylko nieliczne. cord1-PRA (Cone-rod dystrophy 1)

Jest to choroba siatkówki oka o podłożu genetycznym. Stanowi ona szczególną postać postępującego zaniku siatkówki, różniącą się od innych form PRA zarówno przebiegiem klinicznym, jak i podłożem genetycznym: podczas gdy w większości innych dziedzicznych defektów siatkówki najpierw ma miejsce zniszczenie pręcików, a następnie czopków, dla cord1-PRA charakterystyczny jest wczesny zanik czopków. Pierwsze objawy kliniczne cord1-PRA mogą wystąpić już w wieku 6 miesięcy, jednak niektóre dotknięte tym defektem zwierzęta mogą nie wykazywać żadnych widocznych objawów jeszcze w bardziej zaawansowanym wieku.

Badanie genetyczne możliwe u:

jamników miniaturowych długo- i krótkowłosych, angielskich Springer spanieli.

Dziedziczenie:

autosomalne recesywne.

prcd-PRA

Ta genetycznie uwarunkowana wada prowadzi do degeneracji i obumierania komórek siatkówki. W pierwszej kolejności dochodzi do upośledzenia prawidłowego funkcjonowania pręcików, jednego z typów fotoreceptorów, które wyspecjalizowane są w odbiorze sygnałów optycznych podczas zmierzchu. Skutkiem tego jest pojawienie się ślepoty zmierzchowej. Następnie dochodzi do stopniowej utraty prawidłowej funkcji czopków, drugiego typu fotoreceptorów, co prowadzi do pogorszenia się zdolności widzenia w czasie normalnych warunków świetlnych. Psy dotknięte chorobą ślepną w końcu zupełnie. W typowych przypadkach pierwsze objawy można zaobserwować już we wczesnej młodości, jednak moment pojawienia się choroby jest różny u poszczególnych ras.

280

Manual_new_2012.indb 280

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3.1 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) – PIES Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Analiza genetyczna tej mutacji przeprowadzana jest przez firmę OptiGen, Ithaca (USA). Badanie genetyczne możliwe u:

amerykańskiego Cocker spaniela, American Eskimo, Australian Cattle Dog, owczarka australijskiego, owczarka australijskiego-mini, Australian Stumpy Tail Cattle Dog, Chesapeake Bay Retriever, Chinese Crested, Cockapoo, angielskiego Cocker spaniela, Entlebucher Sennenhund, Golden Doodle, Golden Retrievera, Karelskiego psa na niedźwiedzie, Kuvasz, Labradoodle, Aust¬ralian Labradoodle, Lapponian Herder, Labrador Retrievera, Markiesje, pudla miniaturowego, pudla karłowatego, Toy Poodle, Moyen Poodle, Norwegi¬an Elkhound, Nova Scotia Dock Tolling Retrievera, portugalskiego oraz hiszpańskiego psa wodnego, Pumi, Swedish Lapp¬hund, Finnish Lapphund, Silky Terrier, Wäller, Yorkshire teriera

Dziedziczenie:

autosomalne recesywne.

rcd1-PRA

U seterów irlandzkich rozpoznano mutację genową powodującą wczesną formę PRA, tzw. dysplazję pręcików i czopków typu 1 (rod-cone dyspasia type 1, rcd-1). Defekt dziedziczy się autosomalnie recesywnie, tzn. chorują tylko zwierzęta posiadające oba zmutowane allele. Oftalmologicznie rcd-1 może być wykryty mniej więcej od 4. miesiąca życia. Za pomocą technik biologii molekularnej defekt można wykazać lub wykluczyć w każdym wieku, zarówno u zwierząt genetycznie zdrowych lub nosicieli heterozygotycznych, jak i tych, które mają oba allele zmutowane i będą chorować w przyszłości.

Badanie genetyczne możliwe u:

seterów irlandzkich, Welsh Corgi Cardigan.

Dziedziczenie:

autosomalne recesywne.

rcd2-PRA (PRA u collie)

Przy tej formie PRA, nieprawidłowy rozwój czopków i pręcików prowadzi do wczesnego wystąpienia ślepoty zmierzchowej, która zwykle pojawia się po raz pierwszy już u szczeniąt w wieku ok. 6 tygodni. W większości przypadków pies będący homozygotą (z dwoma zmutowanymi allelami) ślepnie całkowicie w wieku 1 roku.

Występowanie:

collie.

Dziedziczenie:

autosomalne recesywne.

281

Manual_new_2012.indb 281

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3.1 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) – PIES Nazwa testu Rodzinna nefropatia

Ilość/Materiał Uwagi 1ml krwi z EDTA, wymaz z błony śluzowej jamy ustnej

Metoda PCR (3)

Występowanie:

angielski Cocker spaniel.

Objawy:

choroba nerek pojawiająca się we wczesnej młodości.

Dziedziczenie:

autosomalne recesywne.

SCID u Jack Russell terierów

1 ml krwi z EDTA, wymaz z błony śluzowej jamy ustnej

PCR (3)

Genetycznie uwarunkowany ciężki kombinowany niedobór odpornościowy (SCID) obejmuje szereg obrazów chorobowych i, oprócz tej rasy psów, opisany jest u różnych innych ras, a także koni (p. wyżej), myszy i człowieka. Mutacja punktowa prowadzi do dysfunkcji limfocytów B oraz T, przez co dochodzi do m.in. do skrajnej limfopenii, agamaglobulinemii, dysplazji grasicy oraz niedorozwoju obwodowych narządów limfatycznych. Chore psy giną w wieku szczenięcym. Choroba rozwija się tylko u tych szczeniąt, które posiadają oba zmutowane allele w swym genomie. Poprzez badanie genetyczne mogą być wykryte chore szczenięta, a także – co ważne z punktu widzenia ewentualnego wykorzystania do hodowli – można odróżnić w sposób jednoznaczny nosicieli bezobjawowych od zwierząt genetycznie zdrowych. Nosiciele SCID nie muszą być bezwzględnie wykluczani z hodowli, powinni być jednak kojarzeni wyłącznie ze zwierzętami całkowicie wolnymi od omawianego defektu. Występowanie:

Jack Russell terier.

Dziedziczenie:

autosomalne recesywne.

282

Manual_new_2012.indb 282

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3.1 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) – PIES Nazwa testu Ślepota zmierzchowa (kurza ślepota) u briardów

Ilość/Materiał Uwagi 1 ml krwi z EDTA, wymaz z błony śluzowej jamy ustnej

Metoda PCR (3)

Za schorzenie odpowiedzialna jest delecja w obrębie genu RPE65, kodującego białko w warstwie barwnikowej siatkówki. Dotknięte tym defektem psy już we wczesnym wieku szczenięcym wykazują objawy ślepoty zmierzchowej; w przebiegu lat coraz bardziej ograniczona staje się również zdolność widzenia w ciągu dnia. Występowanie:

Berger de brie (Briard).

Objawy kliniczne:

ślepota zmierzchowa, zmniejszona zdolność widzenia dziennego.

Dziedziczenie:

autosomalne recesywne.

Umaszczenie brązowe (pies)

1ml krwi z EDTA, wymaz z błony śluzowej jamy ustnej

PCR (3)

Badanie genetyczne możliwe u następujących ras: owczarek australijski, Border collie, beagle, Cardigan Welsh Corgi, amerykański Cocker spaniel, jamnik, dalmatyńczyk, doberman, angielski Cocker spaniel, angielski Springer spaniel, Flat-Coated retriever, owczarek niemiecki, pointer niemiecki krótkowłosy, wyżeł niemiecki szorstkowłosy, seter irlandzki, Labrador retriever, pudel.

Umaszczenie żółte (pies)

1ml krwi z EDTA, wymaz z błony śluzowej jamy ustnej

PCR (3)

Badanie genetyczne możliwe u następujących ras: owczarek australijski, Bedlington terrier, Border collie, beagle, Cardigan Welsh Corgi, amerykański Cocker spaniel, jamnik, dalmatyńczyk, doberman, angielski Cocker spaniel, angielski Springer spaniel, Flat-Coated retriever, foksterier, buldog francuski, Galgo Espanol, pointer niemiecki długowłosy, pointer niemiecki krótkowłosy, wyżeł niemiecki szorstkowłosy, Labrador retriever, pinczer miniaturowy, nowofundland, pointer, pudel, portugalski pies wodny, terier szkocki, wyżeł weimarski.

283

Manual_new_2012.indb 283

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3.1 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) – PIES Nazwa testu Willebranda von Choroba

Ilość/Materiał Uwagi 1 ml krwi z EDTA, wymaz z błony śluzowej jamy ustnej

Metoda PCR (3)

Czynnik von Willebranda (vWF) pośredniczy w adhezji trombocytów do podścieliska śródbłonka uszkodzonych naczyń krwionośnych. Dodatkowo pełni funkcję białka nośnikowego dla czynnika VIII osoczowego układu krzepnięcia i chroni go przed przedwczesną proteolizą. Zmniejszona ilość albo całkowity brak vWF prowadzi do zaburzeń krzepnięcia o różnorodnym nasileniu. Znamienne dla tego defektu są krwawienia z błon śluzowych oraz nasilone krwawienia podczas wymiany zębów, cieczki oraz urazów. Wyróżnia się 3 typy choroby von Willebranda. Typ 1:

ma zazwyczaj przebieg łagodny. Choroba dziedziczy się autosomalnie niecałkowicie dominująco, tj. zwierzęta będące heterozygotami posiadają przeciętne stężenie vWF i mogą nie wykazywać objawów klinicznych, podczas gdy homozygoty mają niski poziom czynnika von Willebranda w osoczu, a objawy kliniczne są odpowiednio silniej wyrażone.

Dziedziczenie:

autosomalne niecałkowicie dominujące.

Badanie genetyczne możliwe u:

Coton de Tulear, dobermanów, Drentsche Patrijshond, pudli, Manchester terierów, berneńskich psów pasterskich, pinczerów niemieckich, Kerry Blue terierów, papillonów, Welsh Corgie.

Typ 2:

charakteryzuje się przebiegiem łagodnym do ciężkiego, przy różnym stężeniu vWF.

Dziedziczenie:

autosomalne recesywne.

Badanie genetyczne możliwe u:

niemieckiego wyżła szorstkowłosego.

Typ 3:

jest najcięższą postacią schorzenia. Dziedziczy się autosomalnie recesywnie. Zwierzęta będących homozygotami nie posiadają wcale czynnika von Willebranda we krwi i wykazują ciężkie zaburzenia krzepnięcia. Heterozygoty mają obniżony poziom vWF w osoczu, są nosicielami omawianego defektu, jednak z reguły nie wykazują żadnych objawów.

Dziedziczenie:

autosomalne recesywne.

Badanie genetyczne możliwe u:

teriera szkockiego, owczarka szetlandzkiego, Kooikerhondje (płochacz holenderski).

Uwaga:

Na formularzu zleceniowym proszę koniecznie podać rasę zwierzęcia !

284

Manual_new_2012.indb 284

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3.1 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) – PIES Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Wrodzone 1 ml krwi z EDTA, zwiotczenie mięśni wymaz z błony śluzowej jamy ustnej (myotonia congenita) u sznaucerów miniaturowych

Metoda PCR (3)

Myotonia congenita, oprócz dobrze udokumentowanych przypadków dotyczących sznaucerów miniaturowych, opisywana była również u innych ras psów (Chow chow, Staffordshire bull terier, dog), a także innych zwierząt domowych (koty, konie, owce, kozy, myszy) oraz u ludzi. Mutacja genu kodującego kanały jonów chlorkowych w błonach mięśni szkieletowych prowadzi do hamowania bodźców elektrycznych, a przez to do nieprawidłowej czynności mięśni (opóźniona miorelaksacja). Chore zwierzęta już kilka tygodni po urodzeniu wykazują objawy kliniczne. Schorzeniu nie towarzyszą kurcze mięśniowe ani bolesność. Badanie genetyczne możliwe u:

owczarków niemieckich.

Objawy kliniczne:

– przerost mięśni, sztywny chód, poruszanie się drobnymi skokami („bunny hopping”), – powiększony język, trudności w przełykaniu, nadmierne ślinienie się, – głośne oddechy, zmieniony odgłos szczekania – tylko u sznaucerów miniaturowych: skrócenie żuchwy, brakujące zęby.

Dziedziczenie:

autosomalne recesywne.

285

Manual_new_2012.indb 285

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3.1 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) – PIES Nazwa testu X-SCID

Ilość/Materiał Uwagi 1 ml krwi z EDTA, wymaz z błony śluzowej jamy ustnej

Metoda PCR (3)

X-SCID (X-linked severe combined immune deficency, sprzężony z chromosomem X ciężki kombinowany niedobór odpornościowy) u psów spowodowany jest defektem w łańcuchu γ receptora dla interleukiny-2. Dochodzi do wyraźnego upośledzenia odporności komórkowej i humoralnej. Chorują wyłącznie psy-samce, natomiast suki jedynie przenoszą chorobę. Wkrótce po zaniku przeciwciał matczynych, u dotkniętych tym defektem psów pojawiają się przewlekłe i nawracające zakażenia, spowodowane przez drobnoustroje oportunistyczne, prowadzące zwykle do śmierci w wieku 3 – 4 miesięcy. Występowanie:

Welsh Corgi, bassety.

Objawy kliniczne:

– zaburzenia rozwoju, dysplazja grasicy, – podatność na zakażenia, niedostateczny rozwój obwodowych węzłów chłonnych

Badania laboratoryjne:

limfopenia, obniżony poziom IgG i IgA; poziom IgM jest różny.

Dziedziczenie:

sprzężone z chromosomem X.

Złośliwa hypertermia 1 ml krwi z EDTA, (hyperthermia maligna) wymaz z błony śluzowej jamy ustnej u psów (predyspozycja genetyczna)

PCR (3)

Zespół chorobowy, opisywany jako złośliwa hypertermia, określa stan podczas- lub po znieczuleniu ogólnym, przebiegający z nagle pojawiającym się, nadmiernym wzrostem temperatury ciała do wartości powyżej 43°C oraz śmiertelnością sięgającą 70 %. Nasilenie objawów jest bardzo różne. Czynnikami warunkującymi powstanie i bezpośrednio wywołującymi to często fatalne powikłanie narkozy są predyspozycje genetyczne oraz stosowanie leków zwiotczających mięśnie na zasadzie depolaryzacji albo silnych substancji do znieczulania wziewnego (halotan, enfluran, izofluran, sevofluran, metoksyfluran, eter dietylowy). Wysiłek fizyczny, przegrzanie, niedotlenienie, strach oraz pobudzenie emocjonalne są czynnikami, które mogą przyspieszyć wystąpienie złośliwej hypertermii i nasilać jej objawy. Na złośliwą hypertermię chorować mogą zarówno nosiciele–homozygoty, jak i heterozygoty. Występowanie:

wszystkie rasy psów.

Dziedziczenie:

autosomalne dominujące.

286

Manual_new_2012.indb 286

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3.2 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) – KOT Nazwa testu Gangliozydoza GM1 i GM2 u kotów

Ilość/Materiał Uwagi 1ml krwi z EDTA, wymaz z błony śluzowej jamy ustnej

Metoda PCR (3)

Gangliozydozy są dziedziczonymi autosomalnie recesywnie zaburzeniami spichrzenia lipidów, w trakcie których, wskutek braku enzymów koniecznych do rozkładu gangliozydów, dochodzi do ich gromadzenia się w lizosomach. Gangliozydozy występują u różnych ras kotów i psów, jak również u człowieka. Wyróżnia się 2 główne grupy tych chorób, zależnie od gromadzonego gangliozydu, względnie brakującego enzymu: W przypadku gangliozydozy GM1 ma miejsce niedobór β-galaktozydazy, przy gangliozydozie GM2 brakuje enzymu β-heksozaminidazy. Obie postacie gangliozydozy prowadzą do ciężkich, postępujących schorzeń ośrodkowego układu nerwowego, charakteryzujących się przede wszystkim drgawkami i porażeniami. Przy gangliozydozie GM2 (koty birmańskie i koraty) objawy kliniczne pojawiają się nieco wcześniej i szybciej następuje pogorszenie stanu zdrowia, niż w przypadku gangliozydozy GM1 (koty syjamskie i koraty). W obu przypadkach obraz chorobowy rozwija się w pierwszych miesiącach życia. U kotów koratów występuje zarówno gangliozydoza GM1, jak i GM2. Skłonność zwłaszcza do gangliozydozy GM2 jest szeroko rozprzestrzeniona w populacji koratów i stanowi dla hodowców tej rasy poważny problem. Każde zwierzę, przed dołączeniem do hodowli, powinno być przebadane w kierunku nosicielstwa tej choroby dziedzicznej. Dopuszczane powinny być tylko te koty, które nie mają skłonności do gangliozydozy. Występowanie:

koty syjamskie (GM1), koty birmańskie (GM2), koraty (GM1+2).

Badanie genetyczne możliwe u: Objawy kliniczne:

kotów koratów. zaburzenia ze strony o.u.n., drgawki, porażenia.

Dziedziczenie:

autosomalne recesywne.

287

Manual_new_2012.indb 287

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3.2 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) – KOT Nazwa testu Choroba spichrzania glikogenu typu IV

Ilość/Materiał Uwagi 1ml krwi z EDTA, wymaz z błony śluzowej jamy ustnej

Metoda PCR (3)

Choroba spichrzania glikogenu typu IV (GSD [Glycogen Storage Disease] IV) jest jedną z wielu form heterogennej grupy zaburzeń metabolizmu glikogenu, zwanej również zbiorczo glikogenozami. W przypadku GSD IV obniżona jest ekspresja enzymu amylo-1,4–1,6-transglukozydazy (tzw. „enzymu rozgałęziającego glikogen”), co prowadzi do akumulacji glikogenu o nieprawidłowej budowie w różnych tkankach. Powoduje to takie objawy kliniczne, jak obniżenie napięcia mięsni i marskość. U norweskich kotów leśnych znane są 2 postacie GSD IV o różnym przebiegu. W przypadku pierwszej postaci kocięta giną już podczas porodu lub krótko potem. Przy drugiej postaci rozwój kociąt w pierwszych 5-7 miesiącach przebiega normalnie, lecz wkrótce ulega zatrzymaniu, a koty mają dreszcze, wysoką gorączkę, skurcze mięśniowe i postępujący zanik mięśni. Później pojawiają się objawy porażenia. Koty z tą formą choroby giną z reguły w wieku 7 do 14 miesięcy. Występowanie:

norweski kot leśny.

Dziedziczenie:

autosomalne recesywne.

Uwaga:

Na formularzu zleceniowym proszę koniecznie podać rasę zwierzęcia !

288

Manual_new_2012.indb 288

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3.2 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) – KOT Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

HCM (przerostowa 1ml krwi z EDTA, kardiomiopatia) wymaz z błony śluzowej jamy ustnej Mutacje A31P, A74T, R820W

Metoda PCR (3)

Przerostowa kardiomiopatia (HCM) jest najczęściej diagnozowanym schorzeniem serca u kotów. Wskutek koncentrycznego przerostu mięśnia sercowego mogą pojawić się następujące objawy kliniczne: zaburzenia rytmu, również wraz z nagłą śmiercią sercową, niewydolność serca z częstoskurczem (tachykardią), duszność, zastój krwi oraz tworzenie się zakrzepów, które, niesione z prądem krwi, zatrzymują się w odgałęzieniach aorty w obrębie miednicy i kończyn tylnych, powodując zaburzenia krążenia oraz porażenia. U kotów rasy Main Coon, które obok persów szczególnie często dotknięte są przerostową kardiomiopatią, zidentyfikowano w 2005 r. mutację A31P w obrębie genu kodującego MYBPC (cardiac myosin binding protein) jako czynnik wywołujący pierwotną kardiomiopatię. Dokładne określenie sposobu dziedziczenia, z uwagi na rozbieżność informacji zawartych w danych literaturowych, nie jest jeszcze możliwe. Wydaje się, że jest to dziedziczenie autosomalne dominujące, tak że mogą chorować również zwierzęta z tylko jednym zmutowanym allelem. U kotów mających oba uszkodzone allele choroba ma cięższy przebieg. Natomiast według najnowszej wiedzy (2012) nie istnieje związek przyczynowy pomiędzy mutacją A74T i manifestacją kliniczną HCM u kotów Maine Coon. Mutacja R820W stwierdzona została jak dotąd tylko u rasy Ragdoll i wydaje się być dziedziczona autosomalnie recesywnie. Nie wiadomo jednak, ile mutacji i w których genach może powodować ujawnienie się kardiomiopatii (u człowieka opisano do tej pory ponad 100 mutacji!). Badanie genetyczne dla A31P I A74T możliwe u:

kotów Maine Coon oraz mieszańców tej rasy, u których przyjmuje się, że w wyniku kojarzenia mutacja będzie przekazywana potomstwu.

Badanie genetyczne dla R820W możliwe u:

kotów Ragdoll oraz mieszańców tej rasy, u których przyjmuje się, że w wyniku kojarzenia mutacja będzie przekazywana potomstwu.

Dziedziczenie A31P:

autosomalne dominujące (?).

Dziedziczenie R820W:

autosomalne recesywne.

Uwaga:

Na formularzu zleceniowym proszę koniecznie podać rasę zwierzęcia !

289

Manual_new_2012.indb 289

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3.2 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) – KOT Nazwa testu Niedobór kinazy pirogronianowej

Ilość/Materiał Uwagi 1 ml krwi z EDTA, wymaz z błony śluzowej jamy ustnej

Metoda PCR (3)

Niedobór kinazy pirogronianowej jest defektem genetycznym dobrze opisanym u psów rasy Basenji i West Highland White Terrier, występuje on jednak również u innych ras (Cairn Terrier, Beagle, pudel miniaturowy i in.), a także u kotów i człowieka. Swoista mutacja w obrębie genu kodującego kinazę pirogronianową powoduje upośledzenie syntezy tego enzymu. Brak kinazy pirogronianowej, odgrywającej istotną rolę w metabolizmie erytrocytów, prowadzi do ich przedwczesnego uszkodzenia i rozpadu. Chore zwierzęta wykazują przewlekłą, regeneratywną niedokrwistość hemolityczną, postępującą mielofibrozę oraz osteosklerozę, które powodują ich przedwczesną śmierć. Pierwsze objawy kliniczne choroby pojawiają się w wieku 4-12 miesięcy. Badanie genetyczne możliwe u:

kot abisyński, kot somalijski, (Ocicat).

Dziedziczenie:

autosomalne recesywne.

Uwaga:

Na formularzu zleceniowym proszę koniecznie podać rasę zwierzęcia !

290

Manual_new_2012.indb 290

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3.2 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) – KOT Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Policystowatość nerek 1 ml krwi z EDTA, PKD – (polycystic wymaz z błony śluzowej jamy ustnej kidney disease)

Metoda PCR (1)

Syndrom PKD odkryty został u kotów perskich w 1967 roku. Jest to rozprzestrzeniona na całym świecie choroba dziedziczna, na którą cierpi około 38 % kotów tej rasy. Rozwój schorzenia jest powolny i prowadzi do niewydolności nerek kończącej się śmiercią. Objawy kliniczne odpowiadają z reguły symptomom przewlekłej niewydolności nerkowej innego tła; możliwa jest jedynie leczenie podtrzymujące. Badanie z zakresu genetyki molekularnej ma większą wartość diagnostyczną niż badanie USG i pozwala na pewne rozpoznanie choroby już u kociąt. Klinicznie zdrowi nosiciele zmutowanego genu mogą być w ten sposób również wykryci. Nosiciele nie powinni być kojarzeni ze sobą, aby unikać przychodzenia na świat chorych zwierząt oraz w celu redukcji lub eliminacji omawianego schorzenia wśród kotów tej rasy. Badana jest mutacja 307C>A w genie PKD1 u kotów. (GenBank Acc. Nr AY612847). Badanie genetyczne możliwe u:

kotów perskich, himalajskich, syjamskich, europejskich krótkowłosych, amerykańskich krótkowłosych, brytyjskich krótkowłosych, egzotycznych krótkowłosych, kotów ragdoll, selkirk rex oraz kotów szkockich fold.

Dziedziczenie:

autosomalne dominujące.

Uwaga:

Na formularzu zleceniowym proszę koniecznie podać rasę zwierzęcia !

291

Manual_new_2012.indb 291

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3.2 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) – KOT Nazwa testu PRA

Ilość/Materiał Uwagi 1 ml krwi z EDTA, wymaz z błony śluzowej jamy ustnej

Metoda PCR (3)

Postępujący zanik siatkówki (PRA) występuje u różnych ras psów i kotów. Polega on na degeneracji, względnie dysplazji fotoreceptorów w obrębie siatkówki. Różnorodne formy PRA wykazują podobne objawy kliniczne (początkowo ślepota zmierzchowa, później osłabiona zdolność widzenia za dnia i stopniowa utrata wzroku) oraz obraz oftalmologiczny (hiperrefleksja tapetum lucidum, cienkie naczynia siatkówki, blada brodawka nerwu wzrokowego, ogniska depigmentacji na dnie oka w rejonach pozbawionych tapetum lucidum). Różnice dotyczą natomiast wieku zwierzęcia, w którym dochodzi do manifestacji objawów klinicznych. Poszczególne typy PRA wywołane są przez różnorodne mutacje genowe, z których znane są tylko nieliczne. rdAc-PRA

Postępujący zanik siatkówki u kotów abisyńskich i somalijskich (rdAc) jest również schorzeniem siatkówki prowadzącym do ślepoty. Najpierw dochodzi do utraty prawidłowej funkcji pręcików, a w następnej kolejności również czopków. Objawy kliniczne pojawiają się z reguły w wieku 1,5 – 2 lat. W końcowym stadium choroby, najczęściej w wieku 3 – 5 lat, fotoreceptory są już całkowicie zniszczone, a kot ślepnie zupełnie.

Badanie genetyczne możliwe u:

kotów abisyńskich, somalijskich, Ocicat, syjamskich, bengalskich, balijskich, jawajskich, orientalnych krótkowłosych, tonkijskich.

Dziedziczenie:

autosomalne recesywne.

Uwaga:

Na formularzu zleceniowym proszę koniecznie podać rasę zwierzęcia !

Umaszczenie czekoladowe/ /cynamonowe (kot) Badanie genetyczne możliwe u:

1ml krwi z EDTA, wymaz z błony śluzowej jamy ustnej

PCR (3)

wszystkich ras.

292

Manual_new_2012.indb 292

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3.3 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) – KOŃ Nazwa testu HYPP

Ilość/Materiał Uwagi 1ml krwi z EDTA

Metoda PCR (1)

HYPP (hyperkalemic periodic paralysis) jest chorobą mięśni u koni polegającą prawdopodobnie na zaburzeniu transportu elektrolitów w obrębie błony komórek mięśniowych. Odpowiedzialna za ten defekt mutacja dotyczy genu kodującego kanały sodowe w tych komórkach. Dochodzi do porażeń mięśni szkieletowych wywołanych zbyt wysokim stężeniem potasu. Występowanie:

American Quarterhorse oraz mieszańce tej rasy z innymi

Objawy:

nasilone szmery oddechowe, osłabienie i drżenie mięśni, zapaść; podczas treningu: skurcz krtani, niedotlenienie, nadmiar CO2 we krwi, arytmia.

Dziedziczenie:

autosomalne kodominujące (objawy chorobowe są silniej wyrażone u homozygot niż u heterozygot).

OLWS

1 ml krwi z EDTA

PCR (3)

OLWS (Overo Lethal White Syndrome) polega na mutacji typu missense (tzw. mutacja zmiany sensu) w obrębie genu dla receptora endotelinowego B. Receptor ten zaangażowany jest w rozwój określonych komórek cewki nerwowej, przekształcających się później w zwoje nerwowe jelit. W przypadku skojarzenia dwóch heterozygotycznych nosicieli tego defektu genetycznego mogą rodzić się białe źrebięta – homozygoty, które padają w ciągu kilku dni w wyniku OLWS – defektu unerwienia przewodu pokarmowego (wrodzonego braku zwojów jelitowych – congenital intestinal aganglionosis). Niekiedy jednak mogą również rodzić się białe źrebięta koni n/w ras, nie wykazujące objawów chorobowych (genetycznie zdrowe). W przypadku podejrzeń zawsze wskazane jest wykonanie badania z zakresu genetyki molekularnej. Występowanie:

American Paint Horse, Appaloosa, Pinto, Quarter Horse, Thoroughbred, American Miniature Horse, Mustang, konie półkrwi arabskiej.

Objawy kliniczne:

źrebięta rodzą się całkowicie białe, wykazują defekt unerwienia układu pokarmowego (aganglionoza jelitowa).

Dziedziczenie:

autosomalne recesywne.

293

Manual_new_2012.indb 293

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3.3 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) – KOŃ Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

SCID u koni arabskich 1 ml krwi z EDTA

Metoda PCR (3)

W przypadku SCID (severe combined immunodeficiency – ciężki kombinowany niedobór odpornościowy) u źrebiąt koni arabskich dochodzi, przypuszczalnie poprzez defekt komórki macierzystej dla linii limfoidalnej, do zaburzeń dojrzewania zarówno komórek B, jak i T, a przez to do silnie wyrażonej limfopenii. Źrebięta dotknięte tym defektem zaczynają chorować w wieku 1 miesiąca i padają w ciągu pierwszych 5 miesięcy życia wskutek zakażeń drobnoustrojami oportunistycznymi, wynikających z niedoboru immunologicznego. Ta dziedziczna choroba polega na delecji w obrębie genu kodującego kinazę białkową zależną od DNA. Defekt ujawnia się tylko u tych źrebiąt, które w swym genomie posiadają oba zmutowane allele. Poprzez badanie genetyczne mogą być wykryte chore źrebięta, a także – co ważne z punktu widzenia ewentualnego wykorzystania do hodowli – można odróżnić w sposób jednoznaczny nosicieli bezobjawowych od zwierząt genetycznie zdrowych. Występowanie:

konie arabskie.

Objawy kliniczne:

podatność na infekcje.

Dziedziczenie:

autosomalne recesywne.

Umaszczenie lisie u koni

1 ml krwi z EDTA

PCR (3)

Mutacja w obrębie MC1R (melanocyte stimulating hormone receptor) jest prawdopodobnie przyczyną umaszczenia lisiego. Badanie genetyczne możliwe u:

koni.

Objawy:

brak wytwarzania pigmentu (brązowego/czarnego).

Dziedziczenie:

autosomalne recesywne.

294

Manual_new_2012.indb 294

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3.4 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) – BYDŁO/TRZODA/OWCE Nazwa testu BLAD

Ilość/Materiał Uwagi 1 ml krwi z EDTA

Metoda PCR (3)

BLAD (bovine leukocyte adhesion deficiency – osłabiona adhezja leukocytów u bydła) prowadzi do niedoczynności układu immunologicznego u cieląt i młodego bydła kończącej się śmiercią. Występowanie:

bydło rasy holsztyno-fryzyjskiej.

Objawy:

nawracające zakażenia układu oddechowego, przewodu pokarmowego oraz jamy nosowo-gardłowej; niska waga urodzeniowa; opóźnione gojenie ran, martwice, zgorzel

Diagnostyka laboratoryjna:

leukocytoza.

Dziedziczenie:

autosomalne recesywne.

295

Manual_new_2012.indb 295

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3.4 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) – BYDŁO/TRZODA/OWCE Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Scrapie 1 ml EB (choroba kłusowa) (predyspozycja genetyczna)

Metoda PCR (1)

Scrapie jest bezgorączkowym, przewlekłym i postępującym, zwyrodnieniowym schorzeniem ośrodkowego układu nerwowego u owiec, a rzadko również u kóz i bydła. Jest ono spowodowane tworzeniem się na powierzchni neuronów endogennych glikoprotein, które fałdują się nieprawidłowo i przez to są nie dają się rozłożyć. Prowadzi to powstawania złogów amyloidowych, odkładających się w tkance i w efekcie powodujących zaburzenia w obrębie ośrodkowego układu nerwowego. U owiec schorzenie przenosi się w sposób horyzontalny oraz wertykalny. O podatności owiec na scrapie decyduje tzw. gen dla białka prionowego (PrP). Na podstawie badania molekularno-genetycznego tego genu można określić ryzyko wystąpienia scrapie u zwierząt. Mianowicie, jeśli w białku prionowym występują określone aminokwasy w określonych pozycjach, wtedy zmienia się podatność owiec na chorobę kłusową. Decydujące dla tej skłonności, względnie oporności, są aminokwasy w 3 miejscach białka prionowego. W zależności od pozycji, możliwe są tu następujące aminokwasy: alanina (A), histydyna (H), glutamina (Q), arginina (R) lub walina (V). W badaniu genetycznym analizowane są wszystkie warianty odpowiednich trzech fragmentów genu, które stanowią kod dla tych aminokwasów (kodon 136, 154 i 171). Według zaleceń BMVEL i grupy roboczej Niemieckiego Towarzystwa Hodowlanego (DGfZ), w celu prowadzenia selekcji w kierunku oporności owiec na TSE (Transmissible Spongiform Encephalopathies [pasażowalne gąbczaste encefalopatie]; scrapie jest jedną z chorób należących do TSE – przyp. tłum.), zwierzęta te podzielono na 5 klas genotypowych: Podział genotypów warunkujących oporność na TSE na 5 klas (grupa robocza DGfZ „Selekcja w kierunku oporności na TSE u owiec” z 4.11.2003): Klasa genotypowa

Genotyp oporności na TSE

G5

VRQ/VRQ, ARQ/VRQ, ARH/VRQ, VRQ/AHQ

G4

ARR/VRQ

G3

AHQ/AHQ, AHQ/ARH, AHQ/ARQ, ARH/ARH, ARH/ARQ, ARQ/ARQ

G2

ARR/AHQ, ARR/ARH, ARR/ARQ

G1

ARR/ARR 296

Manual_new_2012.indb 296

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3.4 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) – BYDŁO/TRZODA/OWCE Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Stosowana metoda:

bezpośrednie sekwencjonowanie DNA. Jest ono uznawane za metodę najpewniejszą, ponieważ pozwala rozpoznać wszystkie znane oraz ewentualne nowe mutacje.

Badanie genetyczne możliwe u:

Zespół złośliwej hipertermii u świń

Metoda

wszystkich ras owiec. 1 ml krwi z EDTA

PCR (3)

(predyspozycja genetyczna) Schorzenie spowodowane jest mutacją genu kodującego receptor ryanodinowy w mięśniach szkieletowych. Problem dotyczy przede wszystkim tych ras świń, u których znaczny udział procentowy ma tkanka mięśniowa, a mały tkanka tłuszczowa. Defekt genetyczny prowadzi do zwiększonego uwalniania wapnia z siateczki sarkoplazmatycznej miocytów podczas sytuacji stresowej oraz znieczulenia wziewnego. Powoduje to skurcze mięśniowe, którym towarzyszy zwiększona beztlenowa glikoliza, kwasica mlekowa oraz hypertermia. Test genetyczny pozwala na wykrycie zwierząt zdrowych, jak również nosicieli jednego lub dwóch patologicznych alleli, co ma istotne znaczenie przede wszystkim dla hodowcy. Trzeba jednak zauważyć, że schorzenie to ma genezę poligenetyczną. Badanie genetyczne możliwe u:

wszystkich ras świń.

297

Manual_new_2012.indb 297

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.4 Oznaczanie płci u ptaków Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Informacje ogólne W celu określenia płci u ptaków pobierany jest kwas DNA z miazgi pióra, krwi z EDTA lub osłonek jaja (błony jajowej). Swoisty odcinek DNA powiela się przy użyciu metody PCR, a następnie określany jest, za pomocą 2 różnych metod z zakresu biologii molekularnej, swoisty dla płci polimorfizm w sekwencji genów chromosomów płciowych. Płeć może być oznaczona w ten sposób u kilkuset gatunków ptaków (listę gatunków można uzyskać w laboratorium). Nie jest jednak możliwe określanie płci tą metodą u takich ptaków biegających, jak emu, struś, nandu oraz kiwi; możliwe natomiast u kazuarów.

Określanie płci u ptaków

krew z EDTA, skorupka (błona jajowa), pióra

PCR (1)

Krew z EDTA:

wystarczą 2-3 krople

Pióra:

należy wysyłać jedno duże lub kilka małych piór z nieuszkodzoną dutką. Pióra będące w fazie wzrostu zawierają wyraźnie większe, niż pióra wyrośnięte, ilości DNA; dlatego też dobrze nadają się do oznaczania płci. Jednak mogą być do tego celu użyte również pióra wyrośnięte albo takie, które świeżo wypadły. Należy jednak wiedzieć w sposób jednoznaczny, od którego ptaka badane pióra pochodzą, a ponadto należy wykluczyć ich zanieczyszczenie materiałem genetycznie obcym (np. kurzem z woliery, piaskiem). Pióra krwawiące należy wysyłać w jałowej probówce; można przy tym skrócić część górną (dystalną). Pióra suche można przesyłać w zamykanej torebce plastikowej.

Osłonki jajowe:

izolacja DNA z błonki skorupkowej (jajowej) jest możliwa; powinny być one przy tym możliwie nieuszkodzone. Jeszcze lepszym materiałem jest kropla krwi pępowinowej, pobrana jałowym wacikiem. Należy szczególnie zwracać uwagę, któremu pisklęciu odpowiada badane jajo.

Uwagi:

W celu uniknięcia błędnych lub wątpliwych wyników, badany materiał należy chronić przed zanieczyszczeniem obcą krwią lub miazgą pióra, albo innym materiałem zawierającym DNA. Krew i miazga mogą być przechowywane przez kilka dni w temperaturze lodówki; natomiast pióra suche – nawet kilka tygodni w temperaturze pokojowej. Próby należy dokładnie oznaczyć, podając dokładną (jeśli to możliwe, również naukową) nazwę gatunku ptaka, numer obrączki oraz datę pobrania materiału. Osobny formularz zleceniowy mogą Państwo zamówić u nas albo go pobrać ze strony www.idexx.pl.

298

Manual_new_2012.indb 298

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.5 Ustalanie pokrewieństwa zwierząt za pomocą metod molekularno-genetycznych Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Informacje ogólne Celem tych badań jest potwierdzenie, czy domniemani rodzice określonego zwierzęcia są nimi w rzeczywistości. Badanie pochodzenia na podstawie metod biologii molekularnej opiera się na analizie tzw. mikrosatelitów. Zasada metody Materiał genetyczny zawiera dużą ilość segmentów DNA, tzw. mikrosatelitów, składających się z wielokrotnie powtarzających się krótkich odcinków DNA. Liczba tych powtórzeń, a co za tym idzie, długość mikrosatelitów, jest różna u różnych osobników. Szacuje się, że genom człowieka zawiera około 100 000 takich miejsc. Każdy osobnik posiada więc genom jedyny w swoim rodzaju, który nie występuje praktycznie u żadnego innego (wyjątkiem są bliźnięta jednojajowe). Organizm potomny dziedziczy zasadniczo 50 % swego materiału genetycznego od swej matki i 50 % od ojca. To oznacza, że wszystkie zmiany dotyczące genomu, jak np. wykazujące dużą odmienność sekwencje mikrosatelitów, które nie pochodzą od matki, muszą być odziedziczone po ojcu. Jeśli w wyniku analizy mikrosatelitów w materiale genetycznym potomka pochodzącego od znanej matki stwierdzi się co najmniej dwie sekwencje mikrosatelitów, które nie występują ani w genomie matki, ani u domniemanego ojca, to ojcostwo może być z całą pewnością wykluczone. Pewność diagnozy zwiększa się w przypadku porównania większej liczby fragmentów genomu w obrębie mikrosatelitów. Dlatego u koni bada się 17, u kotów 10, a u psów – 9 mikrosatelitów, rekomendowanych przez ISAG (International Society for Animal Genetics)

Ustalanie 2 ml krwi z EDTA pokrewieństwa zwierząt

PCR (3)

Dla wykazania lub wykluczenia pokrewieństwa potrzebny jest materiał od potomka, jak również od każdego domniemanego rodzica. Proszę zwrócić uwagę na wyraźne oznaczenie prób do badania. Przykład:

w przypadku znanej matki oraz dwóch wchodzących w rachubę ojców, prosimy o przysłanie nam materiału do badania od: 1. 2. 3. 4.

potomka matki potencjalnego ojca A potencjalnego ojca B

Formularz zleceniowy mogą Państwo zamówić u nas albo ściągnąć ze strony www.vetmedlabor.de

299

Manual_new_2012.indb 299

12-12-18 09:15

15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.5 Ustalanie pokrewieństwa zwierząt za pomocą metod molekularno-genetycznych Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Genetyczny 0,5 ml krwi z EDTA „odcisk palca” (fingerprinting)/profil DNA

Metoda PCR (3)

Genetyczny „odcisk palca” jest jedynym niezmiennym i niemożliwym do podrobienia dowodem tożsamości danego osobnika, wyraźnie pewniejszym niż identyfikacja za pomocą wszczepianych mikroczipów lub tatuaży. Wykorzystuje on wysoką indywidualną odmienność materiału genetycznego i umożliwia jednoznaczną identyfikację nawet po śmierci zwierzęcia. „Genetyczne odciski palca” uzyskane dla poszczególnych zwierząt przechowywane są u nas w formie elektronicznej i można się do nich odwołać przy każdym przypadku, w którym niezbędna jest identyfikacja (utrata zwierzęcia, dochodzenia w przypadkach szkód rzeczowych powodowane przez zwierzęta, kradzież zwierząt itp.). Właściciel otrzymuje certyfikat dotyczący profilu DNA swego zwierzęcia. Każdy osobnik posiada jedyny w swoim rodzaju materiał genetyczny (wyjątkiem są bliźnięta jednojajowe). Dlatego na podstawie profili DNA dwóch nadesłanych materiałów można stwierdzić w sposób bezsporny, czy pochodzą one od tego samego zwierzęcia. Identyfikacja na podstawie genetycznego dowodu tożsamości jest metodą z wyboru przy kwestiach sądowych (szkody rzeczowe, kradzież zwierząt itd.). Test możliwy u:

Analiza sekwencyjna

koni, psów, kotów. PCR (1)

Analiza sekwencyjna DNA, stosowana w biologii molekularnej i bioinformatyce, jest zautomatyzowaną, opartą na analizie komputerowej, metodą określania charakterystycznych fragmentów (szczególnie genów) w łańcuchu DNA. Analizowane są informacje uzyskane przy sekwencjonowaniu DNA, a dotyczące kolejności i pozycji poszczególnych par zasad. Poprzez określanie homologii DNA, na podstawie porównania oznaczonej sekwencji z danymi uzyskanymi z międzynarodowych baz danych, można ustalić m.in. gatunek organizmu, od którego kwas nukleinowy był izolowany, oraz ewentualne odstępstwa (mutacje) od sekwencji standartowej. Metoda ta stosowana jest do diagnostyki wielu chorób dziedzicznych, jednak może być również użyta w celu dokładniejszej charakterystyki lub różnicowania produktów PCR w tych technikach badawczych, które uwzględniają różnicowanie gatunkowe (np. do identyfikacji poszczególnych gatunków mikroorganizmów). Takie różnicowanie gatunkowe przeprowadzane jest po uprzedniej konsultacji z laboratorium. 300

Manual_new_2012.indb 300

12-12-18 09:15

16 Mikrobiologia 16.1 Badania bakteriologiczne 16.1.1 Koszt i czas trwania badań bakteriologicznych Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Przegląd kosztów i czasu trwania badań bakteriologicznych W zależności od wzrostu bakterii oraz liczby identyfikowanych szczepów, badania bakteriologiczne wymagają różnego nakładu pracy oraz różnych ilości używanych materiałów. Dlatego oddzielnie liczone są: (wyjątki – patrz tabela w p. 16.1.2) 1.

Hodowla bakteryjna.

+2. Ewentualna identyfikacja szczepu (szczepów) – tylko przy stwierdzeniu bakterii patogennych. +3. Ewentualne badanie wrażliwości na antybiotyki – tylko w przypadku osobnego zlecenia. =

Koszty całkowite badania.

Uwaga: Dla prób z Polski: cena badania bakteriologicznego obejmuje posiew, identyfikację i antybiogram dla każdego wyhodowanego szczepu (bez dodatkowych opłat). Hodowle bakterii Kierunek badania

Hodowla w warunkach tlenowych

Dni, w których badanie jest nastawiane (1) Pon - So

Wymaz z ucha

(1) Pon - So

Wymazy z szyjki macicy od klaczy

(1) Pon - So

Badanie w kierunku Taylorella equigenitalis (CEM)**

(1) Pon - So

Badanie mikrobiologiczne mleka (bydło)

(1) Pon - So

Mocz

(1) Pon - So

Hodowla w warunkach beztlenowych (1) Pon - So Badanie bakteriologiczne krwi (1) Pon - So tlenowo i beztlenowo Badanie kału w kierunku (1) Pon - So patogenów jelitowych

Czas Dodatkowe badania trwania wliczone w cenę badania* 2 – 3 dni Polska: identyfikacja plus antybiogram do każdego wyhodowanego szczepu. 2 – 3 dni badanie mikologiczne (Malassezia) 2 – 3 dni badanie mikologiczne, różnicowanie drobnoustrojów co najmniej 7 dni 2 – 3 dni badanie mikologiczne, identyfikacja szczepu, antybiogram 1 – 2 dni wykrywanie subst. hamujących wzrost bakterii, określanie liczby bakterii 3 – 4 dni 10 dni 2 – 4 dni

301

Manual_new_2012.indb 301

12-12-18 09:15

16 Mikrobiologia 16.1.1 Koszt i czas trwania badań bakteriologicznych Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Badanie w kierunku Salmonella Wykazywanie Clostidium w kale (ilościowo) Badanie w kierunku prątków (3) (Mycobacterium)

(1) Pon - So (1) Pon - Pt Pon - Pt

Metoda 2 – 3 dni 2 – 3 dni 8 tyg.

*

Czas trwania badania bakteriologicznego zależny jest od gatunku znajdujących się w materiale bakterii oraz szybkości ich wzrostu. Przedziały czasowe podane w tabeli umożliwiają diagnostykę bakteriologiczną znacznej większości zarazków patogennych dla zwierząt. W przypadkach szczególnych może być potrzebny dłuższy czas badania (np. w kierunku Nocardia – 7 dni).

**

Wysyłanie materiału do Kanady: 14 dni

302

Manual_new_2012.indb 302

12-12-18 09:15

16 Mikrobiologia 16.1.2 Ogólne badania bakteriologiczne Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Bakteriologia posiew w warunkach tlenowych

wymazy, płyny ustrojowe, fragmenty tkanek i in.

Metoda badanie hodowlane (1)

Hodowla bakteryjna w warunkach tlenowych umożliwia wykazanie przeważającej większości drobnoustrojów patogennych. Etapy badania:

– sporządzenie preparatu barwionego metodą Grama oraz badanie mikroskopowe w celu wykazania obecności bakterii, grzybów i komórek somatycznych (w przypadku wymazów z ucha, płynu mózgowo-rdzeniowego, punktatów), – posiew materiału na podłoża wybiórcze w zależności od rodzaju próbki oraz wymogów badania, – namnażanie bakterii w bulionie w celu izolacji drobnoustrojów osłabionych wskutek wcześniejszego postępowania przeciwbakteryjnego, albo przy małej liczbie komórek bakterii w materiale, – inkubacja podłoży przez min. 48 godz. (w razie potrzeby dłużej; w przypadku próbek moczu, 24-godzinny czas inkubacji jest z reguły wystarczający), – codzienna ocena hodowli oraz dalsze różnicowanie bakterii przy stwierdzeniu zarazków chorobotwórczych lub warunkowo chorobotwórczych. W poniższych przypadkach zakres badania obejmuje:

– wymazy z ucha (1)

Oprócz hodowli bakteryjnej w warunkach tlenowych (p. wyżej) również badanie mikologiczne w celu stwierdzenia drożdżaków Malassezia.

– wymazy z szyjki macicy - od klaczy (1)

Oprócz hodowli bakteryjnej w warunkach tlenowych (p. wyżej) również badanie mikologiczne i różnicowanie drobnoustrojów.

Uwaga:

Proszę zwrócić uwagę, że badanie w kierunku Taylorella equigenitalis (CEM, contagious equine metritis), musi być zlecone osobno. Materiał należy przesyłać w specjalnym podłożu transportowym i musi on być dostarczony do laboratorium w ciągu 48 godz. od pobrania.

– badanie próbek mleka - od bydła (1)

Badanie w cenie zryczałtowanej obejmuje hodowlę bakteryjną w warunkach tlenowych, badanie mikologiczne, identyfikację bakterii oraz antybiogram.

- badanie moczu (1)

W badaniu bakteriologicznym moczu określa się i podaje gatunki oraz ilość wyizolowanych drobnoustrojów. Dodatkowo wykonywany test na substancje hamujące wzrost bakterii dostarcza wskazówek odnośnie wydalanych z moczem czynników p-bakteryjnych. 303

Manual_new_2012.indb 303

12-12-18 09:15

16 Mikrobiologia 16.1.2 Ogólne badania bakteriologiczne Nazwa testu Bakteriologia posiew w warunkach beztlenowych

Ilość/Materiał Uwagi wymazy, płyny ustrojowe, fragmenty tkanek i in.

Metoda badanie hodowlane (1))

Badanie w kierunku beztlenowców wskazane jest (oprócz hodowli w warunkach tlenowych) w przypadku następujących materiałów: treści ropni, ropy, wymazów z ran (ran kąsanych!), płynów ustrojowych (punktaty, maź stawowa, płyn mózgowo-rdzeniowy), wymazów z narządów wewn. i błon surowiczych, materiałów pobranych przy zanokcicy. Etapy badania:

-

posiew materiału na podłoża specjalne, namnażanie bakterii w bulionie, inkubacja podłoży przez min. 72 godz. w warunkach beztlenowych (w razie potrzeby dłużej), ocena hodowli oraz dalsze różnicowanie bakterii przy stwierdzeniu zarazków chorobotwórczych lub warunkowo chorobotwórczych.

304

Manual_new_2012.indb 304

12-12-18 09:15

16 Mikrobiologia 16.1.2 Ogólne badania bakteriologiczne Nazwa testu Badanie bakteriologiczne krwi

Ilość/Materiał Uwagi krew w specjalnej butelce z podłożem

Metoda badanie hodowlane (1)

W przypadku stwierdzenia lub podejrzenia posocznicy, pacjentowi pobiera się jałowo krew i jeszcze w lecznicy wprowadza ją do butelki ze specjalnym podłożem. Butelki te, podobnie jak zestaw do pobierania krwi, mogą Państwo otrzymać bezpłatnie z naszego laboratorium. Butelki inkubowane są w laboratorium przez 10 dni, a następnie badane w kierunku tlenowców i beztlenowców. Wykrywane jest każde namnożenie się drobnoustrojów. Postępowanie:

– dla każdego pacjenta przeznaczona jest jedna butelka z podłożem (nadaje się zarówno do hodowli tlenowej, jak i beztlenowej), – aby uniknąć zanieczyszczenia podłoża drobnoustrojami znajdującymi się na skórze, należy b. starannie zdezynfekować miejsce pobrania krwi, – krew pobiera się za pomocą strzykawki (względnie zestawu do pobierania) i wprowadza, w ilości 3 – 10 ml (optymalnie 8 – 10 ml), do butelki z podłożem; jeśli nie używa się zestawu do pobierania, krew należy wstrzyknąć do butelki przez korek gumowy, – materiał należy pobierać i przesyłać możliwie na początku tygodnia, – butelkę zawierającą badaną krew należy przetrzymywać w temp. pokojowej (nie w lodówce). Czas transportu ma tu kluczowe znaczenie i powienien być jak najkrótszy ze względu na ryzyko fałszywie ujemnych wyników. Prosimy o kontakt z Biurem Obsługi Klienta za każdym razem gdy zechcą Państwo wykonać to badanie.

305

Manual_new_2012.indb 305

12-12-18 09:15

16 Mikrobiologia 16.2 Badania mikrobiologiczne kału Nazwa testu Clostridium wykrywanie bakterii

Ilość/Materiał Uwagi kał

Metoda Badanie hodowlane (1)

(ilościowo, bez różnicowania bakterii) Wzrost ilości laseczek Clostridium u zwierząt mięsożernych wskazuje na istniejącą dysbakteriozę. Poprzez odpowiednie seryjne rozcieńczenie próbek kału oraz hodowlę w warunkach beztlenowych na podłożach wybiórczych, określana jest ilość komórek Clostridium w jednym gramie kału.

Clostridium kał perfringens wykrywanie enterotoksyny

ELISA (2)

Enterotoksyna Clostridium perfringens może powodować biegunkę u psów i kotów.

Elastaza

kał (porcja wielkości ziarna grochu)

ELISA (1)

U psów wykrywana jest kałowa elastaza 1, która, syntetyzowana w trzustce, uwalniana jest w trakcie procesów trawiennych wraz z sokiem trzustkowym do jelita. Psia elastaza E1 zachowuje stabilność w środowisku jelita i może być przez dłuższy czas wykrywana w próbkach kału. p.

choroby trzustki.

Gatunek:

tylko pies

Wskazanie:

podejrzenie niewydolności zewnątrzwydzielniczej trzustki.

Uwagi:

1. Nie trzeba przerywać terapii uzupełniającej przy użyciu enzymów trzustkowych, gdyż wynik nie ulega zafałszowaniu. 2. W przypadku wodnistego kału może dochodzić do rozcieńczania elastazy i uzyskiwania wyników fałszywie zaniżonych.

306

Manual_new_2012.indb 306

12-12-18 09:15

16 Mikrobiologia 16.2 Badania mikrobiologiczne kału Nazwa testu Enteropatogeny jelitowe

Ilość/Materiał Uwagi kał, wymaz z prostnicy

Metoda badanie hodowlane (1)

Próbki kału lub wymazy z prostnicy badane są w kierunku patogenów jelitowych przy użyciu podłoży wybiórczych oraz wybiórczo-namnażających. Badanie hodowlane pozwala na wykrycie następujących drobnoustrojów:

-

-

Salmonella sp., termofilne gatunki z rodzaju Campylobacter (C. jejuni, C. coli), Yersinia enterocolitica, różne, chorobotwórcze lub warunkowo chorobotwórcze dla poszczególnych gatunków zwierząt, pałeczki z rodziny Enterobacteriaceae (np. Klebsiella sp., hemolizujące oraz śluzowe szczepy Escherichia coli, Proteus sp.), gronkowce koagulazododatnie (Staphylococcus aureus, S. intermedius), Pseudomonas aeruginosa, drożdżaki (przy niefizjologicznym namnożeniu się określane półilościowo).

Ponadto u zwierząt mięsożernych oceniany jest, w sposób półilościowy, skład flory bakteryjnej kału. Wzrost ilości bakterii Gram-dodatnich lub Gram-ujemnych może wskazywać na dysbakteriozę w jelicie grubym.

Krew utajona

kał (1/3 próbówki kałowej)

chromatografia (2)

Aby nie zafałszować wyniku badania, na 3 dni przed pobraniem materiału nie należy podawać zwierzęciu mięsa.

Salmonella wykrywanie pałeczek

kał, wymaz z prostnicy

badanie hodowlane (1)

Badanie hodowlane próbek kału ukierunkowane wyłącznie na wykrycie bakterii Salmonella. Jako materiał do badania mogą być użyte również próbki zbiorcze kału.

307

Manual_new_2012.indb 307

12-12-18 09:15

16 Mikrobiologia 16.2 Badania mikrobiologiczne kału Nazwa testu Stopień trawienia pokarmu

Ilość/Materiał Uwagi kał (porcja wielkości grochu)

Metoda badanie mikroskopowe (2)

Wykrywane są:

składniki pokarmu, znajdujące się w kale: kryształki kwasów tłuszczowych (w kształcie igieł), kuleczki tłuszczu, włókna mięśniowe, skrobia.

Gatunek:

badanie jest możliwe do wykonania u zwierząt mięsożernych, wszystkożernych oraz u ptaków.

Wskazanie:

podejrzenie zaburzeń w trawieniu, wywołanych np. niewydolnością zewnątrzwydzielniczą trzustki.

Czynniki mogące mieć wpływ na poprawność oznaczenia:

1. wykorzystywanie substancji odżywczych zależne jest od rodzaju i składu pożywienia. Dlatego przy karmieniu zwierzęcia surowym mięsem również mogą być stwierdzane kryształy kwasów tłuszczowych i włókna mięśniowe. 2. Przyspieszony pasaż jelitowy przy biegunce prowadzi do pogorszenia wydajności trawienia.

Wirusologiczne badanie kału

kał (co najmniej połowa próbówki kałowej)

mikroskop elektronowy (3)

Za pomocą mikroskopu elektronowego wykrywane są i klasyfikowane wirusy obecne w kale. p. też Rozdział 13, Choroby zakaźne: wykrywanie koronawirusów, rotawirusów i parwowirusów.

308

Manual_new_2012.indb 308

12-12-18 09:15

16 Mikrobiologia 16.2 Badania mikrobiologiczne kału Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Badania kału – profile narządowe Badanie w kierunku kał (co najmniej ½ próbówki kałowej) Giardia sp. (wykrywanie antygenu)

ELISA (1)

Badanie w kierunku Cryptosporidium sp.

ELISA (1)

Kał (co najmniej ½ próbówki kałowej)

(wykrywanie antygenu) Barwienie i test ELISA (gady).

Profil biegunkowy C

Kał (co najmniej 1 pełna próbówka kałowa)

(1)

(pies, kot, fretka)

Badanie bakteriolog. kału:

badanie hodowlane w kierunku patogenów jelitowych.

Badanie mikologiczne kału:

badanie hodowlane, półilościowe.

Badanie parazytolog. kału:

wykrywane są jaja tasiemców i nicieni, oocysty kokcydii (metoda flotacji).

Badanie w kierunku Giardia sp.:

wykrywanie antygenu (ELISA).

Badanie w kierunku Cryptosporidium sp.:

wykrywanie antygenu (ELISA)

Diagnostyka biegunki profil biegunkowy E

kał (co najmniej 1 pełna próbówka kałowa)

(1)

(tylko pies) Badanie bakteriolog. kału, badanie mikologiczne, badanie parazytologiczne, badanie w kierunku Giardia sp., określanie elastazy 1.

Profil odpowiada „profilowi biegunkowemu C”, zawiera jednak dodatkowo określanie kałowej elastazy 1.

309

Manual_new_2012.indb 309

12-12-18 09:15

16 Mikrobiologia 16.3 Badania mikologiczne 16.3.1 Koszt i czas trwania bada mikologicznych Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Przegląd kosztów i czasu trwania badań mikologicznych Podobnie jak w przypadku badań bakteriologicznych, koszty całkowite badania mikologicznego liczone są następująco: 1.

Badanie hodowlane.

+2. Ewentualna identyfikacja szczepu (szczepów) – tylko przy stwierdzeniu grzybów patogennych. +3. Ewentualne badanie wrażliwości na antymikotyki – tylko w przypadku drożdżaków i na osobne zlecenie. =

Koszty całkowite badania.

Uwaga: Dla prób z Polski: cena badania mikologicznego zawiera hodowlę i identyfikację (bez dodatkowych opłat). Ewentualny antymikogram jest płatny dodatkowo. Badanie hodowlane w kierunku grzybów Kierunek badania

Dermetofity Drożdżaki i grzyby pleśniowe Drożdżaki w kale, badanie ilościowe *

Dni, w których badanie jest nastawiane Pon - Pt

Czas trwania badania* 4 tyg.

Pon - So

2 – 3 dni

Pon - Pt

2 – 3 dni

Czas trwania badania mikologicznego zależny jest od gatunku znajdującego się w materiale grzyba oraz szybkości jego wzrostu. Przedziały czasowe podane w tabeli umożliwiają diagnostykę mikologiczną znacznej większości grzybów patogennych dla zwierząt. W przypadkach szczególnych może być potrzebny dłuższy czas badania (np. dla Malassezia 5 dni, dla Cryptococcus neoformans 7 dni).

310

Manual_new_2012.indb 310

12-12-18 09:15

16 Mikrobiologia 16.3.2 Ogólne badania mikologiczne Nazwa testu Badanie w kierunku dermatofitów

Ilość/Materiał Uwagi zeskrobiny skóry, włosy

Metoda badanie hodowlane (1)

Dermatomikozy są grzybicami ograniczającymi się do powierzchni skóry. Do najczęstszych dermatomikoz należą grzybice wywołane przez Trichophyton sp. i Microsporum sp. Materiał do badania:

-

ponieważ nitki (hyphae) dermatofitów wnikają do skóry, głębokie zeskrobiny naskórka są najlepszym materiałem do badania, do badania nadają się również wyrwane włosy, włosy obcięte nożyczkami nie nadają się do badania, do identyfikacji mogą być przesyłane również hodowle założone i inkubowane we własnej lecznicy.

Pobieranie materiału:

Materiał należy pobierać na granicy skóry objętej procesem chorobowym i skóry prawidłowej. Wcześniejsza dezynfekcja badanego miejsca za pomocą 70 % alkoholu zapobiega przerostowi hodowli grzybów przez bakterie towarzyszące. Materiał należy przesłać w suchej probówce.

Badanie:

1. Hodowla na specjalnych podłożach. 2. Regularna ocena posianych podłoży oraz identyfikacja gatunku grzyba w przypadku wzrostu dermatofitów.

Uwaga:

Dermatofity cechują się b. długim czasem wzrostu. Z tego względu badane próby inkubowane są do 4 tygodni.

311

Manual_new_2012.indb 311

12-12-18 09:15

16 Mikrobiologia 16.3.2 Ogólne badania mikologczne Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Badanie w kierunku wymazy, płyny ustrojowe i in. drożdżaków i grzybów pleśniowych

Metoda badanie hodowlane (1)

Drożdżaki i grzyby pleśniowe mogą uczestniczyć w różnych procesach chorobowych, np. zapaleniach uszu, zakażeniach układu moczo-płciowego, zapaleniach wymienia, zakażeniach worków powietrznych u ptaków. Pobieranie materiału:

Proszę używać wymazówek z podłożem transportowym, jak w przypadku materiału do badania bakteriologicznego. W przypadku wymazów z błon śluzowych jamy ustnej, nosogardzieli oraz narządów rozrodczych, należy zwracać uwagę na błoniaste lub ropne naloty, z których ewentualne zarazki dają się najłatwiej wyizolować. Dla rozpoznania aspergilozy u ptaków, najlepszym materiałem jest wymaz z worków powietrznych.

Badanie:

1. Hodowla na specjalnych podłożach. 2. Ocena posianych podłoży oraz identyfikacja gatunku grzyba w przypadku wzrostu chorobotwórczych lub warunkowo chorobotwórczych drożdżaków lub grzybów pleśniowych.

Uwaga:

Wymazy z ucha, wymazy z szyjki macicy u klaczy oraz próbki mleka są przez nas badane zasadniczo również w kierunku grzybów. W tych przypadkach nie jest potrzebne osobne zlecenie.

Badanie w kierunku kał drożdżaków w próbkach kału (badanie ilościowe)

badanie hodowlane (1)

Najrozmaitsze czynniki działające immunosupresyjnie oraz terapia antybiotykami mogą prowadzić do tego, że żyjące w jelicie drożdżaki – szczególnie gatunki z rodzaju Candida – namnażają się nadmiernie i wywołują biegunkę. Dlatego, w celu postawienia rozpoznania niezbędne jest ilościowe wykrywanie zarazka. Badania:

1. Seryjne rozcieńczanie próbki kału. 2. Hodowla na specjalnych podłożach. 3. Określenie liczby kolonii i obliczenie ilości drożdżaków w 1 gramie kału. 4. Identyfikacja zarazka.

312

Manual_new_2012.indb 312

12-12-18 09:15

16 Mikrobiologia 16.4 Autoszczepionki Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Autoszczepionki przeciwbakteryjne W celu zamówienia autoszczepionki przeciwbakteryjnej NALEŻY PRZESŁAĆ PISEMNE ZAMÓWIENIE NIEZWŁOCZNIE PO OTRZYMANIU WYNIKU. W przypadku szczepów niewymienionych poniżej zamówienie autoszczepionki należy wysłać RAZEM Z PRÓBĄ MIKROBIOLOGICZNĄ i dowiedzieć się w Biurze Obsługi Klienta czy dla danego szczepu autoszczepionka jest możliwa. Nadesłany materiał poddawany jest obróbce wstępnej, a następnie przeprowadzana jest izolacja i identyfikacja bakterii. Po namnożeniu zarazka produkowana jest szczepionka. Proszę zwrócić uwagę, że sporządzenie i sprawdzenie autoszczepionki wymaga czasu około 3 tygodni. Jeśli oprócz „normalnego” badania bakteriologicznego życzyliby sobie Państwo również sporządzenia autoszczepionki, prosimy o niezwłoczne powiadomienie nas o tym. Do sporządzenia autoszczepionki potrzebna jest nam recepta wystawiona przez lekarza wet. Schemat dawkowania dołączany jest do przesyłki. Z reguły, z jednej porcji autoszczepionki można zamówić 2 – 3 roztwory do kontynuacji szczepienia, bez potrzeby przesyłania nowego materiału.

Autoszczepionka kał przeciwko Escherichia coli

(3)

Podawanie tego preparatu wchodzi w rachubę u tych zwierząt, które cierpią na przewlekłą i oporną na terapię biegunkę. Badania wykazały, że stosowanie szczepionki prowadzi często do złagodzenia objawów, bądź do wyleczenia biegunki. Szczepionka dostarczana jest jako preparat doustny, do podawania w 10 dawkach.

Autoszczepionka wymaz przeciwko gronkowcom

(3)

Szczepionka znajduje zastosowanie u zwierząt z ropnym zapaleniem skóry opornym na leczenie. Preparat podawany jest w postaci 4 iniekcji podskórnych.

Autoszczepionka wymaz przeciwko Pseudomonas aeruginosa

(3)

Przy opornych na leczenie zakażeniach w obrębie noso-gardzieli i ucha, wywołanych przez Pseudomonas aeruginosa, dobre wyniki daje zastosowanie autoszczepionki. Sporządzony preparat podawany jest w kombinacji – doustnie oraz w iniekcji podskórnej. 313

Manual_new_2012.indb 313

12-12-18 09:15

16 Mikrobiologia 16.4 Autoszczepionki Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Autoszczepionki przeciwko wirusom Autoszczepionka 3 – 5 g tkanki w płynie fizjologicznym przeciwko brodawczycy /Autoszczepionka przeciwko sarkoidowi u koni

(3)

Do sporządzenia szczepionki potrzebujemy wystarczającej ilości materiału tkankowego (fragment wielkości paznokcia, 3–5 g), który powinien być nadesłany w płynie fizjologicznym. Inne autoszczepionki (w tym również używane do szczepienia przyszłych matek oraz do stosowania u większej liczby zwierząt w stadzie) mogą być sporządzone na zlecenie. Prosimy o kontakt telefoniczny.

314

Manual_new_2012.indb 314

12-12-18 09:15

16 Mikrobiologia 16.5 Badania stanu sanitarnego Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Badania kontrolne zabiegów sanitarnych. Sterylizatory oraz autoklawy stosowane w lecznicy weterynaryjnej powinny być poddawane regularnej kontroli ich skuteczności. Jest to możliwe za pomocą drobnoustrojów testowych (zarodników cechujących się opornością na wysokie temperatury), które umieszcza się celowo w tych urządzeniach podczas prowadzonej sterylizacji. Odpowiednie opakowania zawierające zarodniki, przeznaczone do sterylizatorów parowych i na suche gorące powietrze, mogą być zamówione u nas wraz ze stosownym formularzem, a po przeprowadzonej sterylizacji przesłane do badania.

Badania skuteczności procesów sterylizacji

system testowy zawierający badanie hodowlane (1) przetrwalniki bakterii + instrukcja

315

Manual_new_2012.indb 315

12-12-18 09:15

17 Parazytologia 17.1 Badania parazytologiczne Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Pasożyty w kale Z uwagi na fakt, że wydalanie pasożytów, larw, jaj i oocyst nie odbywa się w sposób ciągły, zaleca się badanie zbiorczych próbek kału z 3 dni (pojedyncze próbki są wystarczające jedynie w przypadku badania testem ELISA). W stadach zwierząt (z wyjątkiem świńtuczników i drobiu) powinna być pobrana reprezentatywna liczba wyrywkowo pobranych próbek (a nie zbiorcza próba od wielu zwierząt). Próbki kału do badania parazytologicznego powinny być, o ile to możliwe, pobierane z prostnicy. Jeśli nie, to powinien to być świeżo oddany kał. Próbki powinny być umieszczone w szczelnie zamkniętym opakowaniu i jak najszybciej, najlepiej schłodzone, przesłane do laboratorium. Wydalone z kałem pasożyty lub ich fragmenty należy przesyłać w osobnej próbówce, w postaci natywnej (bez utrwalania ich w formalinie!) lub z niewielką ilością płynu fizjologicznego.

Badanie w kierunku kał (co najmniej 1 pełna próbówka) metoda flotacji (1) pasożytów wewnętrznych (pies, kot, trzoda chlewna, drób, małe ssaki, ptaki) Wykrywane są:

Badanie w kierunku pasożytów wewnętrznych (gady) Wykrywane są:

Badanie w kierunku pasożytów wewnętrznych (jeż) Wykrywane są:

jaja tasiemców i nicieni, oocysty kokcydiów (wraz z oocystami Toxoplasma u kotów). kał (co najmniej ½ próbówki)

preparat natywny, (barwiony i nie barwiony), metoda flotacji (1)

trofozoity oraz cysty wiciowców, trofozoity oraz cysty orzęsków, trofozoity oraz cysty pełzaków, jaja przywr, tasiemców i określonych nicieni, oocysty kokcydiów, jaja wrzęch (Pentastomida). kał (co najmniej 1 pełna próbówka)

metoda flotacji, met. sedymentacji, larwoskopia (1)

oocysty kokcydii, jaja tasiemców, przywr i nicieni oraz larwy nicieni płucnych.

316

Manual_new_2012.indb 316

12-12-18 09:15

17 Parazytologia 17.1 Badania parazytologiczne Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Badanie w kierunku kał (co najmniej 1 pełna próbówka) metoda flotacji, pasożytów metoda sedymentacji, wewnętrznych (przeżuwacze) larwoskopia (1) Wykrywane są:

oocysty kokcydiów, jaja tasiemców i nicieni, jaja przywr wątrobowych (Fasciola, Dicrocoelium) oraz pasożytujących w przedżołądkach (Paramphistomum), larwy nicieni płucnych.

Badanie w kierunku kał (co najmniej pasożytów 1 pełna próbówka) wewnętrznych (koń, wielbłądowate Nowego Świata)

metoda kombinowana, flotacja-sedymentacja

Wykrywane są:

oocysty kokcydiow (wielbłądowate nowego świata), jaja tasiemców i nicieni, jaja przywr (Dicrocoelium sp.).

Informacje szczególne dotyczące badania parazytologicznego u koni:

– słupkowce: na podstawie wyglądu jaj nie można rozróżnić słupkowców małych (Cyathostomidae=Trichonematidae) od dużych (Strongylidae); przy stwierdzeniu słupkowców żołądkowo-jelitowych terapia jest jednak zawsze wskazana. – Anoplocephala: ponieważ jaja tasiemców są wydalane w kale w stosunkowo małych ilościach i nie w sposób ciągły, dokładność badania koproskopowego jest w tym przypadku niewystarczająca. Prawdopodobieństwo wykrycia można zwiększyć, jeśli bada się kilkukrotnie wiele zwierząt w obrębie stada.

Uwaga:

Do stwierdzenia oocyst kokcydiów u koni, jak również jaj dużych przywr wątrobowych musi być dodatkowo zlecone badanie metodą sedymentacji, a do stwierdzenia larw nicieni płucnych – badanie metodą larwoskopii.

317

Manual_new_2012.indb 317

12-12-18 09:15

17 Parazytologia 17.1 Badania parazytologiczne Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Badanie ilościowe kał (min. 2 pełne próbówki) flotacja (1) jaj pasożytów (metoda McMastera) (koń, przeżuwacze, wielbłądowate Nowego świata) Wykrywane są:

oocysty kokcydiow (przeżuwacze, wielbłądowate nowego świata), jaja tasiemców i nicieni (badanie ilościowe). W wyniku podawana jest liczba oocyst względnie jaj pasożytów w 1 gramie kału. Stanowi to wskazówkę do ewentualnego podjęcia terapii przeciwpasożytniczej. Wzrost przypadków oporności na środki przeciwrobacze przemawia za koniecznością badania kontrolnego skuteczności użytego preparatu. Określanie redukcji liczby jaj pasożytów może pomóc w ocenie stopnia oporności na preparaty przeciwpasożytnicze w stadzie zwierząt.

Badanie w kierunku kał (co najmniej 1 pełna próbówka) nicieni płucnych (met. Baermanna - Wetzela)

larwoskopia (1)

Czułość metody zależy w bardzo dużym stopniu od gęstości larw w kale oraz od stanu ich aktywności. Z tego powodu ważne jest, aby przysyłać wystarczającą ilość materiału.

Badanie w kierunku jaj przywr

kał (co najmniej 1 pełna próbówka)

Cryptosporidium wykrywanie antygenu

kał (porcja wielkości grochu)

ELISA (1)

Lamblii (Giardia sp.) wykrywanie antygenu

kał (porcja wielkości grochu)

ELISA (1)

metoda sedymentacji (1)

318

Manual_new_2012.indb 318

12-12-18 09:15

17 Parazytologia 17.2 Pasożyty zewnętrzne Nazwa testu Badanie w kierunku ektopasożytów

Ilość/Materiał Uwagi zeskrobiny skóry, włosy, strupy

Metoda badanie mikroskopowe (1)

Na brzegach zmian skórnych lub w miejscach predylekcyjnych dla pasożytów skórnych należy wystrzyc włosy, a następnie za pomocą skalpela wykonać zeskrobiny na tyle głęboko, aż pojawi się lekkie krwawienie kapilarne. Materiał rozprowadzić na szkiełku podstawowym i pozostawić do wysuszenia, albo przesłać w naczyniu.

Identyfikacja ektopasożytów

badanie mikroskopowe (1)

Należy przesłać kilka egzemplarzy pasożytów w postaci natywnej lub utrwalonych w 70 % alkoholu.

Pasożyty krwi oraz bakterie hemotroficzne. – Babeszje – Leishmania sp. – mikro- i makrofilarie – Theileria sp. – Trypanosoma sp. – Ehrlichia sp. – Mykoplazmy hemotroficzne (dawniej – Haemobartonella sp.) p.

rozdział 13, Choroby zakaźne.

p.

rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

319

Manual_new_2012.indb 319

12-12-18 09:15

18 Histologia 18.1 Badania histologiczne i cytologiczne Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Proszę zwrócić uwagę na ogólne wskazówki dotyczące badań histologicznych i cytologicznych oraz biopsji cienkoigłowej. p.

rozdział 2, Wskazówki ogólne.

Dla oceny materiału pobranego za pomocą aspiracji cienkoigłowej, możliwie natychmiast po pobraniu i ewentualnie odwirowaniu, przygotować jeden lub kilka rozmazów i pozostawić do wyschnięcia. Rozmaz(-y) lub/i punktat przesłać do laboratorium. Próbki tkanek przesyłać zawsze utrwalone w formalinie. Duże fragmenty przed dodaniem formaliny należy ewentualnie ponacinać lub przeciąć, aby zagwarantować całkowite utrwalenie. Możliwe jest także wstępne utrwalanie przez 1 – 3 dni i wysłanie próby w stanie wilgotnym w odpowiednim opakowaniu. Nadsyłane próbki tkanek i aspiraty proszę zawsze zaopatrzyć w możliwie dokładne dane z wywiadu oraz informacje dotyczące miejsca pobrania materiału.

Profile skórne. p.

rozdział 3, Specjalne profile diagnostyczne.

Badania immunohistologiczne/immunohistochemiczne. Wykrywanie swoistych przeciwciał w celu typowania komórek lub różnicowania drobnoustrojów po uprzednim badaniu histopatologicznym. Możliwa jest interpretacja wyników odnośnie rokowania i wskazań terapeutycznych.

Sekcje zwłok. Nie są wykonywane.

320

Manual_new_2012.indb 320

12-12-18 09:15

18 Histologia 18.2 Płyny ustrojowe Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Płyn mózgowo-rdzeniowy (pmr). Wskazania do pobierania:

-

Przeciwwskazania do pobierania:

-

wykazanie/wykluczenie stanów zapalnych centralnego układu nerwowego, potwierdzenie rozpoznania padaczki idiopatycznej, przed wykonaniem mielografii. podwyższone ciśnienie wewnątrzczaszkowe, np. przy obrzęku mózgu, wodogłowiu, krwotoku mózgowym.

Płyn mózgowo-rdzeniowy jest fizjologicznie klarowny; zmętnienie wskazuje na pleocytozę (przede wszystkim przy stanach zapalnych, ale także nowotworach, urazach, uszkodzeniach naczyń krwionośnych, martwicach). Również przy zwiększonej zawartości białka w płynie mózgowo-rdzeniowym należy w diagnostyce różnicowej brać pod uwagę stany zapalne, nowotwory oraz schorzenia zwyrodnieniowe i dotyczące naczyń krwionośnych.

PMR – profil 1

p.

rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

p.

rozdział 13, Choroby zakaźne.

ok. 1 ml płynu mózgowo-rdzeniowego

badanie mikroskopowe (komora do liczenia komórek), turbidometria (1)

Liczba komórek (leukocyty, erytrocyty), białko całkowite. Uwaga:

PMR – profil 2

określanie liczby komórek powinno być wykonywane tak szybko, jak tylko możliwe, gdyż komórki bardzo szybko ulegają lizie w ubogim w białka środowisku PMR. Transport ma negatywny wpływ na wynik. ok. 3 ml płynu mózgowo-rdzeniowego

badanie mikroskopowe (komora do liczenia komórek), turbidometria, mikroskopia (1)

Profil 1 + cytologia. Uwaga:

określanie liczby komórek powinno być wykonywane tak szybko, jak tylko możliwe (maksymalnie do 4 godz. po pobraniu), gdyż komórki bardzo szybko ulegają lizie w ubogim w białka środowisku PMR. Transport ma negatywny wpływ na wynik.

321

Manual_new_2012.indb 321

12-12-18 09:15

18 Histologia 18.2 Płyny ustrojowe Nazwa testu PMR – profil 3

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

ok. 3 ml płynu mózgowo-rdzeniowego

badanie mikroskopowe (komora do liczenia komórek), turbidometria, mikroskopia, badanie bakteriologiczne (1)

Profil 2 + bakteriologia (tlenowo i beztlenowo). Uwaga:

określanie liczby komórek powinno być wykonywane tak szybko, jak tylko możliwe (maksymalnie do 4 godz. po pobraniu), gdyż komórki bardzo szybko ulegają lizie w ubogim w białka środowisku PMR. Transport ma negatywny wpływ na wynik. W przypadku występowania drobnoustrojów chorobotwórczych przeprowadzana jest zasadniczo ich identyfikacja oraz badanie wrażliwości na antybiotyki.

Punktat – profil 1

ok. 3 ml punktatu

badanie mikroskopowe, fotometria (1)

Cytologia, białko całkowite, ciężar właściwy. Uwaga:

Punktat – profil 2

Już w ciągu kilku godzin po pobraniu może dochodzić do zmian, które mają wyraźny wpływ na wynik badania (m.in. liza komórek); w miarę możności należy przesyłać materiał schłodzony. Do badań cytologicznych można ewentualnie przygotować także rozmaz osadu (po 3-5 minutowym wirowaniu przy 1500 obr./min.) ok. 3 ml punktatu

badanie mikroskopowe, fotometria, badanie hodowlane (1)

Cytologia, białko całkowite, ciężar właściwy, bakteriologia (tlenowo i beztlenowo). Uwaga:

Już w ciągu kilku godzin po pobraniu może dochodzić do zmian, które mają wyraźny wpływ na wynik badania (m.in. liza komórek); w miarę możności należy przesyłać materiał schłodzony. Do badań cytologicznych można ewentualnie przygotować także rozmaz osadu (po 3-5 minutowym wirowaniu przy 1500 obr./min.). W przypadku występowania drobnoustrojów chorobotwórczych przeprowadzana jest zasadniczo ich identyfikacja oraz badanie wrażliwości na antybiotyki.

322

Manual_new_2012.indb 322

12-12-18 09:15

18 Histologia 18.2 Płyny ustrojowe Nazwa testu

Ilość/Materiał Uwagi

Metoda

Maź stawowa. Maź stawowa jest z reguły bezbarwna do słomkowej, klarowna, lepka i uboga w komórki. Przy schorzeniach stawów określanie rodzaju komórek oraz zawartości białka w mazi może wyjaśnić charakter i genezę choroby. Pozwala na rozróżnienie przyczyn urazowych, ostrych procesów zapalnych lub zakaźnych oraz schorzeń zwyrodnieniowych stawów.

Maź stawowa – profil 1

1 ml mazi

cytometria przepływowa, fotometria (1)

Liczba komórek, białko całkowite, barwa, lepkość, zmętnienie.

Maź stawowa – profil 2

2 ml mazi

cytometria przepływowa, fotometria, badanie mikroskopowe (1)

Profil I + cytologia. Uwaga:

Maź stawowa – profil 3

: Już w ciągu 4 godzin po pobraniu mazi stawowej może dochodzić w niej do zmian, które mają wyraźny wpływ na wynik badania. Do badań cytologicznych można ewentualnie przygotować również rozmaz osadu (po 5 minutowym wirowaniu przy 1500 obr./min.). 2 ml mazi

cytometria przepływowa, fotometria, badanie mikroskopowe, badanie hodowlane(1)

Profil 2 + bakteriologia (tlenowo i beztlenowo). Uwaga:

Już w ciągu 4 godzin po pobraniu mazi stawowej może dochodzić w niej do zmian, które mają wyraźny wpływ na wynik badania. Do badań cytologicznych można ewentualnie przygotować również rozmaz osadu (po 5 minutowym wirowaniu przy 1500 obr./min.). W przypadku występowania drobnoustrojów chorobotwórczych przeprowadzana jest zasadniczo ich identyfikacja oraz badanie wrażliwości na antybiotyki.

323

Manual_new_2012.indb 323

12-12-18 09:15

Notatki

324

Manual_new_2012.indb 324

12-12-18 09:15

IDEXX VetLab® Suite IDEXX VetLab® Station

Catalyst Dx®

Analizator Biochemiczny

VetAutoread™ Analizator Hematologiczny

IDEXX VetLab® Suite to połączona platforma analizatorów weterynaryjnych oraz testów SNAP®, które oferują niezrównane możliwości diagnostyczne na terenie własnej praktyki oraz pełną informację na temat stanu zdrowia pacjenta, co pozwala zapewnić najwyższą jakość oferowanych usług. W rezultacie - zdrowszy pacjent, szczęśliwszy klient i większy prestiż praktyki weterynaryjnej.

Test

Results

Kensington Vets Kensington High Street London

Gender: Female/Spayed Weight: 12.0 lbs Age: 9 Years Doctor: Furtney, Bob

Client: Adams, Kimberly (32786) Patient Name: Casey Species: Feline Breed: Mixed

Reference Interval

LOW

NORMAL

HIGH

ProCyte Dx (April 22, 2010 4:45 PM)

ProCyte Dx™ Analizator Hematologiczny

LaserCyte®

RBC HCT HGB MCV MCH MCHC RDW % RETIC RETIC WBC %NEU %LYM %MONO %EOS %BASO NEU LYM MONO EOS BASO PLT

3.24 M/μL μ 13.1 % 4.7 g/dL L 40.4 fL 14.50 pg g 35.9 g/dL L 19.6 % 0.5 % 14.9 K/μL L 16.42 K/μL /μL 88.3 % 2.4 % 9.0 % 0.2 % 0.1 % 14.79 K/μL /μL 0.82 K/μL μL 0.78 K/μL L 0.01 K/μL μL 0.02 K/μL L 216 K/μL L

6.80 – 10.50 33.6 – 47.4

Test10.0 – 50.0 5.00 0 – 15.00

Results

Gender: Female/Spayed Weight: 12.0 lbs Age: 9 Years Doctor: Furtney, Bob

Reference Interval

HIGH

LOW

Catalyst Dx (April 22, 2010 4:45 PM) GLU BUN CREA 3.00 0 – 13.40 BUN/CREA 2.0 2.00 00 – 7.20 PHOS Ca 0.00 – 1.00 0.30 30 – 1.70 TP 0.3 ALB 0.00 – 0.10 250 50 – 600 GLOB25 ALB/GLOB ALT ALKP GGT TBIL RBC CHOL

Analizator Hematologiczny

LOW LOW

10.5 5 – 14.6 6 LOW O Client: Adams, Kimberly (32786) 41.0 0 – 50.7 LOW Patient 12.30Name: – 16.10 Casey Species: Feline 29.0 – 37.5 15.0 –Mixed 27.0 Breed:

213 mg/dL 46 mg/dL 3.6 mg/dL HIGH 13 LOW 5.2 mg/dL

71 – 159 16 – 36 0.8 – 2.4

10.1 mg/dL LOW 6.7 g/dL 3.0 g/dL LOW 3.7 g/dL 0.8 48 U/L 39 U/L 1 U/L 0.1 mg/dL Run186 mg/dL

HIGH HIGH HIGH

3.1 – 7.5 7.8 – 11.3 5.7 – 8.9 2.3 – 3.9 2.8 – 5.1

16/01/10 9:43 AM 4.75 M/μL /μ 20.3 % 6.9 6 9 g/d g/dL 42.7 fL 14.53 pg 34.0 g/dL 18.2 % 0.3 % 14.5 K/μL K/μ / L NORMAL 14.28 K/μL 78.6 % 16.5 % 3.8 % 1.1 % 0.0 % 11.22 K/μL 2.36 K/μL 0.54 K/μL 0.16 K/μL 0.00 K/μL 297 K/μL

12 – 130 14 – 111 0–1 0.0 – 0.9 65 – 225

WBC Run

Kensington Vets Kensington High Street London

HIGH 16/01/10 9:43 AM 149 mg/dL 42 mg/dL 2.6 mg/dL 16 4.9 mg/dL 10.6 mg/dL 6.9 g/dL 3.1 g/dL 3.8 g/dL 0.8 40 U/L 42 U/L 1 U/L 0.2 mg/dL 169 mg/dL

Size

Na K Cl HCO3 AnGap tCO2(ven) PCO2(ven) pH(ven)

SNAPshot Dx

®

152.0 mmol/L 3.9 mmol/L 116.0 mmol/L 11.0 mmol/L 28.9 mmol/L 12.2 mmol/L 37.3 mmHg 7.39

150.0 – 160.0 3.5 – 5.8 112.0 – 129.0 22.0 – 24.0 27.0 – 31.0 34.0 – 38.0 7.24 – 7.40

Fluorescence

VetStat (April 22, 2010 4:45 PM)

LOW LOW

16/01/10 9:43 AM 3.5 μg/dL

SNAPshot Dx (April 22, 2010 4:45 PM) Total T4

Analizator do odczytu wyników testów SNAP®

Fluorescence uorescence RBC WBC

RETIC RBC Frag

PLT

4.0 μg/dL 4.7 μg/dL

Low Normal Borderline High High

Granularity NEU EOS

IDEXX VetLab UA (April 22, 2010 4:45 PM) pH PRO GLU KET UBG BIL BLD

LYM BASO

6.5 1+ negative negative negative negative negative

FeLV

Printed: April 23, 2010 10:52 FIV AM HW

negative negative negative

16/01/10 9:43 AM 6.5 negative negative negative negative negative negative 16/01/10 9:43 AM

SNAP Feline Triple (April 22, 2010 4:45 PM)

VetTest®

MONO URBC

Page 1 of 2

Analizator Biochemiczny Printed: April 23, 2010 10:52 AM

VetStat

Page 2 of 2

®

Analizator do oznaczania poziomu elektrolitów i do gazometrii

IDEXX VetLab® UA™ Analizator do badania moczu

Coag Dx™

• • • • • • • • •

SNAP® SNAP® SNAP® SNAP® SNAP® SNAP® SNAP® SNAP® SNAP®

4Dx® PLUS (psy) cPL™ (psy) fPL™ (koty) Combo Plus (FeLV/FIV) (koty) FeLV Ag (koty) Heartworm (psy) Parvo (psy) Leishmania (psy) Giardia (psy)

Analizator do oznaczania czasów krzepnięcia

Testy SNAP®

Manual_new_2012.indb 325

12-12-18 09:15

Notatki

326

Manual_new_2012.indb 326

12-12-18 09:15

Manual_new_2012.indb 327

12-12-18 09:15

Manual_new_2012.indb 328

12-12-18 09:15