rzeźbotwórcza działalność wód podziemnych

RZEŹBOTWÓRCZA DZIAŁALNOŚĆ WÓD PODZIEMNYCH – ZJAWISKA KRASOWE „Termin "kras" oznacza procesy polegające na rozpuszczaniu niektórych skał przez wody opadowe przy udziale dwutlenku węgla. Do skał rozpuszczalnych przez wody opadowe należą: wapienie, marmury, dolomity, gipsy i sole. W budowie skorupy ziemskiej dominującą rolę odgrywają skały węglanowe, dlatego też zjawiska krasowe najczęściej opisywane są właśnie na obszarach ich występowania. Zawarty w wodzie deszczowej CO2 pochodzi z atmosfery. Jeżeli woda penetruje w głąb skał, przesączając się przez warstwy glebowe zawierające substancje humusowe, dodatkowo wzrasta w niej ilość CO2. Rozpuszczanie wapienia noszące nazwę korozji krasowej przebiega według następującej reakcji chemicznej: CaCO3 + CO2 + H2O = Ca(HCO3)2 Reakcja ta jest odwracalna, a powstający w jej wyniku kwaśny węglan wapnia jest związkiem łatwo rozpuszczalnym w wodzie i odprowadzanym w postaci roztworu. Kiedy zawartość rozpuszczonego w wodzie CO2 jest wyższa, reakcja przebiega intensywniej – więcej wapienia może ulec rozpuszczeniu. Ilość CO2 zależy między innymi od temperatury wody (w wodzie chłodnej rozpuści się go więcej niż w ciepłej) i jego zawartości w atmosferze. Na rozwój rzeźby krasowej wpływają następujące czynniki: § Spękanie skał § Uszczelinienie skał § Wysokość (im wyżej tym lepiej) § Ukształtowanie terenu (najlepiej rozwijają się na terenach płaskich o niewielkim nachyleniu § Ilość wody i ilość rozpuszczonego w niej CO2 § Temperatura (najlepiej kras rozwija się przy niskich temperaturach) Cechą charakterystyczną obszarów krasowych jest prawie całkowity brak wód na powierzchni terenu i jej obfitość pod ziemią, ponieważ cały opad atmosferyczny dostaje się szczelinami w głąb ziemi. Sieć dolin jest bardzo słabo rozwinięta, występuje bardzo duża liczba form wklęsłych, nie mających odpływu powierzchniowego.

Formy utworzone wskutek rozpuszczającej działalności wód powierzchniowych – kras powierzchniowy: 1. lejki krasowe 2. leje krasowe 3. uwały 4. polja 5. mogoty 6. żłobki i żebra krasowe 7. wywierzyska

1 PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

8. ponory Lejki – niewielkie zagłębienia terenu o owalnym kształcie, których dno jest często wyściełane gliną z rozpuszczenia skały wapiennej. Często powstają w nich jeziorka krasowe np. Jezioro Uściwierz na Pojezierzu Włodawsko – Łęczyńskim Leje krasowe powstają z połączenia lejków krasowych Uwały to zagłębienia bezodpływowe powstające poprzez połączenie kilku lejów krasowych oraz zniszczenie dzielących je grzęd. Polja to duże zagłębienia terenu o wyrównanym dnie, ograniczone ze wszystkich stron wyraźnymi zboczami. Polja mają dno płaskie, wyścielone namułami rzecznymi o bardzo dużej urodzajności. Namuły te są osadem wód zalewających okresowo znaczne powierzchnie polji, co ma miejsce przeważnie po roztopach. Woda dostaje się do polja jednymi otworami (dostarczającymi wodę - wywierzyskami), a odpływa innymi - ponorami. W Polsce kotliny krasowe typu polji spotykamy jedynie w obszarach gipsowych Niecki Nidziańskiej.

Wywierzysko

Ponor

Mogoty to pagóry krasowe mające do 300 m wysokości. Ich stoki są strome, bardzo często skaliste, ponacinane żłobkami krasowymi. Są zbudowane z najbardziej odpornych skał, które nie chcą ulec rozpuszczaniu. Najpiękniejsze występują w Chinach w prowincji Quailin a w Polsce ich przykładem może być Maczuga Herkulesa w Ojcowskim Parku Narodowym

Rzeka Li Prowincja Quailin

Maczuga Herkulesa w Ojcowskim Parku Narodowym

Żłobki krasowe są dziełem wody deszczowej spływającej po powierzchniach skalnych o nachyleniu do 40°. Woda deszczowa, spływając drobnymi strugami po nachylonej płaszczyźnie wapiennej, rozpuszcza podłoże skalne i w ten sposób tworzy bruzdy i zagłębienia o przebiegu równoległym i zgodnym ze spadkiem powierzchni. Pomiędzy żłobkami krasowymi wznoszą się podłużne żebra krasowe o formach ostrych, zaokrąglonych lub płaskich.

2 PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

Formy utworzone wskutek rozpuszczającej działalności wód podziemnych – kras podziemny: 1. kominy krasowe 2. studnie krasowe 3. kotły i leje zapadliskowe (werteby) 4. korytarze 5. sale 6. szata naciekowa Komin krasowy - powstają dzięki poszerzeniu szczelin pionowych przez wody opadowe spływające nimi w głąb i rozmywające ściany owych szczelin. Zarys otworu studni krasowej jest zazwyczaj regularny, kolisty, o średnicy od kilkunastu centymetrów do kilku metrów. Kominy krasowe różnią się od studni krasowych tym, że mają otwór o zarysie mniej regularnym, a ich szerokość wzrasta z głębokością

Studnia krasowa – powstaje przez poszerzenie komina krasowego. Głębokość studni krasowej o pionowych ścianach wynosi od kilku do kilkuset metrów..

Kotły i leje zapadliskowe (werteby) mają przeważnie zarys kolisty, średnicę do 120 metrów, a głębokość do kilkudziesięciu metrów. Kotły stanowią stadium wcześniejsze w stosunku do lejów zapadliskowych. Powstają wskutek zapadania się stropów płytko położonych pieczar, głównie na obszarach zbudowanych z gipsów. Zbocza w ich stadium początkowym są urwiste 3 PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

i skaliste, a na dnie leżą zwały gruzu pochodzącego z rozkruszenia zapadniętego stropu. W pobliżu dna kotła znajdują się otwory prowadzące do podziemnych pieczar i korytarzy. Kotły i leje zapadliskowe często powodują znaczne szkody na powierzchni ziemi.

Korytarze - powstają z poszerzenia szczelin poziomych

Sale – duże pustki skalne (pieczary), które powstają często na skrzyżowaniu szczelin pionowych i poziomych

Jaskinie krasowe - .Przebieg jaskiń w rzucie poziomym jest przeważnie bardzo kręty i nawiązuje do kierunku spękań. W przekroju pionowym zaznacza się często piętrowość, a więc pieczary i korytarze znajdują się na różnej wysokości. Najwyższe piętra korytarzy są najstarsze a najniższe najmłodsze – to tutaj zachodzi współcześnie krasowienie.W rozwoju jaskiń bierze udział woda nie tylko przeciekająca, lecz również płynąca w postaci potoków i rzek podziemnych. Woda nie tylko rozmywa i rozpuszcza skały wapienne, lecz również intensywnie je żłobi. Najdłuższym ciągiem jaskiń jest Jaskinia Mammoth Cave w USA – ma ponad 530 km długości

4 PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

Szata naciekowa powstaje i rozrasta się w obrębie jaskiń u wylotu szczelin doprowadzających wodę opadową. Nacieki powstają następująco: woda opadowa, spływając szczeliną w głąb, rozpuszcza skały wapienne, więc w roztworze wodnym zawarty jest węglan wapnia. W chwili, gdy płynąca w szczelinie pod ciśnieniem woda znajdzie się u wylotu szczeliny, następuje wskutek dużej zmiany ciśnienia uwolnienie rozpuszczonego CO2 oraz strącenie dużej ilości węglanu wapnia (kalcytu) z roztworu wodnego. W ten sposób powstaje i narasta stalaktyt.

Reszta węglanu wapnia wraz z kroplą wody odrywa się od stalaktytu i spada na dno jaskini, gdzie po wyparowaniu wody rośnie zbudowany z kalcytu stalagmit.

W ten sposób od góry z prędkością około 1 mm/rok rośnie stalaktyt, a od dołu znacznie wolniej stalagmit, aż do połączenia się i utworzenia kolumny zwanej stalagnatem.

Inne formy naciekowe to draperie stalaktytowe, rurki, grzybki, heliptyty, perły jaskiniowe.

5 PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

Źródło: Cartablanca

Zjawiska krasowe występują na całym świecie. W Polsce możemy je znaleźć na Polesiu Lubelskim (występują tu jedyne w Polsce jeziora krasowe np. Krasne), na Wyżynie KieleckoSandomierskiej i Górach Świętokrzyskich (jaskinia Raj), w dolinie Prądnika = Ojcowski Park Narodowy, na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, w Masywie Śnieżnika (Jaskinia Niedźwiedzia), w Tatrach Zachodnich

6 PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com