Typ siedliska przyrodniczego

Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000

METODYKA MONITORINGU aktualizacja 2011-02-10

1725 Lindernia procumbens - lindernia mułowa Metodyka badań Autor: Marcin Nobis fot. M. Nobis

Poniżej przedstawiono, krótki opis ustalonej wstępnie metodyki monitoringu linderni mułowej stosowanej w roku 2010.

Definicja stanowiska: W 2010 r. monitoringiem objęto stanowiska, na których lindernia mułowa występuje na siedliskach antropogenicznych, stąd też za stanowisko w tym przypadku uznajemy dno spuszczonego stawu rybnego oraz, w drugim przypadku - pole uprawne.

Sposób prowadzenia badań terenowych i zakres gromadzonych w terenie danych: Badania terenowe przeprowadzono w optimum rozwoju gatunku, tj. w lipcu (na polu uprawnym) oraz drugiej połowie września (na dnie stawu). Obejmowały one wizyty na znanych wcześniej stanowiskach lindernii Lindernia procumbens. Na każdym ze stanowisk wykonano dwa zdjęcia fitosocjologiczne dokumentujące występowanie monitorowanego gatunku w płatach zbiorowisk roślinnych. Współrzędne geograficzne miejsc wykonania zdjęd fitosocjologicznych zostały określone przy użyciu odbiornika GPS (układ WGS 84). Na każdym ze stanowisk: sporządzono notatki, w których zawarto ogólną charakterystykę siedliska gatunku (w tym informacje na temat siedlisk występujących w otoczeniu stanowiska). Przy użyciu określonych wskaźników przedstawiono dane dotyczące struktury poszczególnych populacji i stanu siedliska zajmowanego przez monitorowany gatunek. Ponadto, określono szanse utrzymania się populacji na poszczególnych stanowiskach, sposoby użytkowania gruntów w granicach stanowisk i ewentualne zagrożenia dla monitorowanych populacji. Dla każdego z monitorowanych stanowisk wykonano dokumentację fotograficzną.

Opis wskaźników stanu populacji i stanu siedliska oraz sposób ich określania: Stan populacji: Liczebnośd populacji – liczba osobników gatunku na siedliskach polnych jest zróżnicowana w zależności od warunków pogodowych i siedliskowych panujących w danym roku. Liczy ona zwykle od kilkunastu do kilkudziesięciu, a nawet kilkuset osobników. W tym przypadku należy policzyd poszczególne osobniki. Natomiast liczebnośd populacji lindernii mułowej rozwijającej się na dnach

COPYRIGHT © GIOŚ

Strona 1 z 5

Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000

METODYKA MONITORINGU aktualizacja 2011-02-10

spuszczonych stawów jest zwykle duża, może ona wynosid więcej niż 1000 osobników. W przypadku tak dużej populacji gatunku, należy oszacowad liczbę osobników, na podstawie kilku pomiarów zagęszczenia osobników (np. liczby osobników występujących na 1 m 2) i podad średnia z tych obliczeo, ew. także maksymalna i minimalną wartośd. Zagęszczenie – wyrażone jest przez podanie liczby osobników lindernii mułowej obserwowanej na powierzchni, w której wykonywane jest zdjęcie fitosocjologiczne, ew. korygowane wynikami otrzymanymi dla poprzedniego wskaźnika. Struktura populacji – wskaźnik ten określa się przez podanie liczby okazów generatywnych i wegetatywnych, przy czym w związku z tym, że jest to roślina jednoroczna, to brak lub mała liczba osobników wegetatywnych nie może byd traktowana jako wskaźnik słabej kondycji populacji na stanowisku. Podanie liczby osobników wegetatywnych ma jedynie charakter informacyjny. Strukturę i kondycję populacji najlepiej charakteryzowałby udział procentowy osobników generatywnych. Ponadto, lindernia mułowa to roślina o niewielkich rozmiarach, stąd też identyfikacja jej siewek jest bardzo trudna. W związku z tym proponuje się pominięcie tego wskaźnika w przyszłości przy opisie struktury populacji. Osobniki lindernii mułowej nie rosną pionowo do góry lecz płożą się po powierzchni podłoża, stąd też określenie wysokośd osobników odnosi się w rzeczywistości do najdłuższego wymiaru obserwowanych osobników. Tak więc lepiej jest określid średnią, minimalną i maksymalną wielkośd osobników tworzących poszczególne populacje monitorowanego gatunku. Stan zdrowotny – przeprowadzona obserwacja makroskopowa ma na celu sprawdzenie obecności chorób (np. chlorozy, nekrozy), grzybów patogenicznych, owadów lub śladów ich żerowania na osobnikach monitorowanego gatunku.

Stan siedliska: Powierzchnia potencjalnego siedliska – ekspercka ocena wielkości powierzchni siedliska potencjalnie dostępnego dla gatunku, wyrażona w arach, ew. ha. Powierzchnia zajętego siedliska – ekspercka ocena areału populacji, obejmującego sumę powierzchni na wszystkich miejscach występowania poszczególnych osobników populacji monitorowanego gatunku. Przy małym areale (jaki zwykle zajmują populacje lindernii mułowej) możliwy bezpośredni pomiar przy użyciu taśmy. Ocena trendu zmian wielkości powierzchni zajmowanej przez gatunek możliwa po odniesieniu wyników do poprzedniego okresu monitoringu. Fragmentacja siedliska – ekspercka ocena stopnia rozczłonkowania siedliska (czy płat siedliska odpowiedniego dla gatunku jest podzielony przez roślinnośd innego typu, głównie zbiorowiska szuwarowe). Ocena w skali 3-stopniowej (duża, średnia, mała). Wysokie byliny/gatunki ekspansywne – identyfikacja gatunków rodzimych już wypierających monitorowany gatunek oraz gatunków o dużej sile konkurencyjnej i ocena % pokrycia każdego z nich w płacie, gdzie występuje gatunek. Należy również uwzględnid obecnośd gatunków

COPYRIGHT © GIOŚ

Strona 2 z 5

Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000

METODYKA MONITORINGU aktualizacja 2011-02-10

ekspansywnych w siedliskach występujących w bezpośrednim sąsiedztwie siedliska lindernii mułowej. Wysokośd runi – określa się przez podanie średniej z 10 pomiarów wysokości roślin występujących w granicach płatów roślinności, których składnikiem jest lindernia mułowa. Ocienienie przez drzewa, rośliny zielne – szacunkowa ocena ekspercka. Ocena w skali 3stopniowej (ocienienie małe, średnie, duże). Wojłok (martwa materia organiczna) – wskaźnik ten nie charakteryzuje siedlisk jakie zajmuje lindernia mułowa. Proponuje się jego pominięcie w monitoringu populacji lindernii mułowej. Stopieo zarośnięcia siedliska przez roślinnośd drzewiastą i krzewiastą (dla siedlisk otwartych) – wskaźnik ten nie charakteryzuje siedlisk jakie zajmuje lindernia mułowa. Proponuje się jego pominięcie w monitoringu populacji lindernii mułowej. Miejsca do kiełkowania – ekspercka ocena łącznej powierzchni miejsc z odkrytą glebą w miejscu występowania gatunku i w bliskim sąsiedztwie (% odsłoniętej gleby). W pewnym zakresie można posiłkowad się zdjęciem fitosocjologicznym. Gatunki obce/inwazyjne – identyfikacja gatunków obcych florze Polski, które występują w granicach siedliska zajmowanego przez monitorowany gatunek, a są zdolne zmienid właściwości tego siedliska w taki sposób, że gatunek ten ustąpi. Należy również uwzględnid obecnośd gatunków inwazyjnych w siedliskach występujących w bezpośrednim sąsiedztwie siedliska lindernii mułowej. Ponadto na stanowisku zanotowano: Działalnośd człowieka – na podstawie obserwacji płatu roślinności, w obrębie którego występuje lindernia mułowa i jego najbliższego otoczenia, ekspert dokonuje oceny wpływu różnego typu aktywności ludzkiej na kondycję poszczególnych populacji. Mimo, że wstępnie potraktowany jako wskaźnik, w następnych badaniach będzie oddzielnie notowany w odpowiednim polu formularza. Zagrożenia – identyfikacja potencjalnych czynników jakie mogę mied negatywny wpływ na kondycję poszczególnych populacji. Mimo, że wstępnie potraktowany jako wskaźnik, w następnych badaniach będzie oddzielnie notowany w odpowiednim polu formularza. Propozycje wyskalowania (waloryzacji) wskaźników w kategoriach: FV - stan właściwy, U1 stan niewłaściwy i U2 - stan zły Tab. 1. Waloryzacja wskaźników stanu populacji i stanu siedliska – dla siedlisk antropogenicznych Ocena Parametr Wskaźnik FV U1 U2 Populacja Liczba >100 100 - 50 < 50 osobników

COPYRIGHT © GIOŚ

Strona 3 z 5

Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000

METODYKA MONITORINGU aktualizacja 2011-02-10

Liczba osobników generatywnych Zagęszczenie Stan zdrowotny

Siedlisko

Powierzchnia potencjalnego siedliska Powierzchnia zajętego siedliska Fragmentacja siedliska Wysokie byliny/gatunki ekspansywne Gatunki obce/inwazyjne Miejsca do kiełkowania Ocienienie przez drzewa, rośliny zielne Wysokośd runi/runa

>90

50-90

10 5-10 2 ary 1-2 ary 2 ary

2-0,2 ara

< 0,2

mała

średnia

duża

0 – 5%

5 – 25%

>25%

0 – 5%

5 – 25%

>25%

> 50%

50 – 20%

10 5-10 8 8-4 5 1-5 1 2 2 osobników/0,5m osobników/0,5m osobnik/0,5m2

COPYRIGHT © GIOŚ

Strona 4 z 5

Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000

METODYKA MONITORINGU aktualizacja 2011-02-10

Stan zdrowotny

Siedlisko

Powierzchnia potencjalnego siedliska Powierzchnia zajętego siedliska Fragmentacja siedliska Wysokie byliny/gatunki ekspansywne Gatunki obce/inwazyjne Miejsca do kiełkowania Ocienienie przez drzewa, rośliny zielne Wysokośd runi/runa

brak jakichkolwiek śladów chorób, obecności grzybów patogenicznych, owadów lub śladów ich żerowania na osobnikach monitorowanego gatunku > 0,2 ara

Pojedyncze Większośd osobniki osobników monitorowanego chorych, gatunku chore, zaatakowanych zaatakowane przez grzyby przez grzyby patogeniczne patogeniczne lub lub owady owady

0,2 - 0,05 ara

< 0,05 ara

> 0,1 ara

0,1 –0,01 ara

< 0,01 ara

mała

średnia

duża

0 – 5%

5 – 25%

>25%

0 – 5%

5 – 25%

>25%

> 50%

50 – 20%