Danuta WOCHOWSKA1, Jerzy JEZNACH1, Waldemar LIS2 1
Katedra Kształtowania Środowiska SGGW Department of Environmental Improvement WAU 2 Miejska Oczyszczalnia Ścieków w Sierpcu Town Sewage – Treatment in Sierpc
Analiza skuteczności oczyszczania ścieków obciąŜonych duŜym ładunkiem zanieczyszczeń browarniczych w oczyszczalni w Sierpcu Analysis of the effectiveness of pollutant removal from sewage with great load of brewery pollutant in the sewage treatment plant in Sierpc Słowa kluczowe: oczyszczalnia ścieków, ładunek browarniczy, redukcja zanieczyszczeń Key words: sewage treatment plant, brewery load, pollutant reduction
Wprowadzenie Ścieki browarnicze naleŜą do ścieków przemysłowych, w znacznym stopniu zanieczyszczonych substancjami organicznymi i zawiesinami. W browarze ścieki powstają zarówno w procesie przygotowywania słodu, jak i podczas wytwarzania piwa. Źródłami ścieków stęŜonych są: leŜakownia, warzelnia, fermentownia i rozlewnia. Na tych wydziałach zuŜywa się około jednej czwartej ogólnej ilości wody. Pozostałe trzy czwarte zuŜycia wody to ścieki umownie czyste, ujmowane w obieg.
106
Ze względu na dość duŜą zawartość w ściekach piwowarskich rozkładalnych substancji organicznych oraz obecnych w nich zaczynów fermentacyjnych nie tylko stęŜone ścieki produkcyjne, ale równieŜ zanieczyszczone wody z mycia i płukania ulegają szybkiemu rozkładowi, co łączy się z zakwaszeniem środowiska i wydzielaniem nieprzyjemnego zapachu gnilnego (Bartkiewicz 2002). Występujące w ściekach piwowarskich wahania stęŜeń oraz ilości przepływu (szczególnie w przypadku ścieków ze słodowni) mogą powodować bardzo silne zakłócenia w pracy oczyszczalni. Oczyszczalnia Miejska w Sierpcu została wybudowana ponad dwadzieścia lat temu, a głównym jej powodem było powstanie zakładu przemysłu piwowarskiego.
D. Wochowska, J. Jeznach, W. Lis
W ciągu wielu lat funkcjonowania oczyszczalnia była kilkakrotnie remontowana i modernizowana. Wraz ze wzrostem produkcji w browarze pojawiało się jednak coraz więcej problemów z efektywnym usunięciem duŜych ilości zanieczyszczeń organicznych dopływających do oczyszczalni z browaru. Stosowana do końca 2004 roku technologia oczyszczania ścieków w oczyszczalni miejskiej oparta była na oczyszczaniu (Dokumentacja...): • mechanicznym (kraty, piaskowniki, osadniki wstępne Imhoffa), • chemicznym (siarczan Ŝelazowy, polielektrolit), • biologicznym (złoŜa biologiczne, osadniki wtórne pionowe, osadnik wtórny radialny). Przez wiele lat w okresach szczytu produkcyjnego ścieki z browaru stanowiły około 60% ilości i 70% ładunku wszystkich dopływających do oczyszczalni ścieków. Stosowana przez lata, choć w niewielkim zakresie stopniowo unowocześniana technologia oczyszczania ścieków nie zapewniała aktualnie obowiązujących parametrów oczyszczania (Wochowska i in. 2003). W 2003 roku równowaŜna liczba mieszkańców Sierpca liczona z BZT5 była czterokrotnie wyŜsza niŜ liczba mieszkańców i wyniosła 74 150. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska (Rozporządzenie... 2002) oczyszczalnia ścieków w Sierpcu mieści się w przedziale od 15 000 do 99 999 RLM.
Materiał i metoda Od chwili powstania Oczyszczalnia Miejska w Sierpcu prowadzi stałą kontrolę ilości przyjmowanych ścieków dzięki zainstalowaniu w kanale odpłyAnaliza skuteczności oczyszczania ścieków...
wowym urządzeń kontrolno-pomiarowych. W laboratorium oczyszczalni systematycznie wykonywane są analizy fizykochemiczne ścieków surowych i wód oczyszczonych, odprowadzanych do odbiornika (Dokumentacja...). Wszystkie badania są wykonywane zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami i normami. Przeprowadzono analizę danych zawartych w dokumentacji oczyszczalni, ze szczególnym uwzględnieniem wpływu ilościowego i jakościowego ścieków browarniczych na efektywność pracy oczyszczalni. Zebrano i usystematyzowano dane z lat 1999–2003 dotyczące: • ilości przyjmowanych przez oczyszczalnię ścieków ze wszystkich źródeł w poszczególnych miesiącach analizowanego okresu, • średnich miesięcznych stęŜeń głównych wskaźników zanieczyszczeń (BZT5, ChZT, azotu ogólnego, fosforu ogólnego i zawiesiny ogólnej) oraz pH w ściekach surowych oraz odprowadzanych do odbiornika. Na podstawie uzyskanych wyników obliczono: • średnie roczne stęŜenia zanieczyszczeń w ściekach dopływających do oczyszczalni i odprowadzanych do odbiornika, • średnią skuteczność usuwania zanieczyszczeń przez oczyszczalnię w poszczególnych miesiącach oraz w kolejnych analizowanych latach, • średnie ładunki zanieczyszczeń: dobowe, miesięczne i roczne, w ściekach surowych oraz oczyszczonych. Zestawiono i porównano uzyskane wyniki z całego okresu badawczego lat 107
1999–2003 w odniesieniu do stęŜeń, ładunków i sprawności oczyszczania, a takŜe ilości ścieków. Szczegółowa analiza danych pozwoliła na określenie, jaki wpływ na efektywność pracy oczyszczalni mają ścieki dopływające do oczyszczalni z browaru, zarówno pod względem ilościowym, jak i jakościowym.
Wyniki i dyskusja wyników W ostatnich latach systematycznie spada całkowita ilość ścieków dopływających do oczyszczalni (rys. 1). Ilość ścieków z browaru znacznie wzrastała w latach 1999–2002, natomiast w 2003 roku uległa zmniejszeniu. W ubiegłym roku nastąpił wzrost produkcji w browarze, natomiast zuŜycie wody przez browar i ilość ścieków odprowadzanych do oczyszczalni zmalało. W chwili obecnej browar, tak jak wiele innych zakładów przemysłowych, zmu-
szany jest do racjonalizacji gospodarki wodno-ściekowej, polegającej przede wszystkim na stosowaniu zamkniętych obiegów wody. Zastosowano nową, skuteczną metodę oczyszczania części własnych ścieków tak, by mogły się one stać ponownie źródłem wody wykorzystywanej w cyklu produkcyjnym. Wzrasta natomiast ilość ścieków pochodzących z zakładów przemysłowych (oprócz browaru), a szczególnie z Zakładów Mięsnych „Olewnik”, które odnotowują stały wzrost produkcji. Ilość ścieków bytowych zmniejszyła się znacznie w latach 1999–2002, natomiast w 2003 roku uległa tylko niewielkiemu zmniejszeniu, mimo trwającego procesu rozbudowy sieci kanalizacji sanitarnej w mieście. W 2003 roku do Miejskiej Oczyszczalni Ścieków w Sierpcu dopływało średnio 3329,5 m3 ścieków na dobę, w tym 1481,5 m3 (44,5%) z browaru, 1385,8 m3 (41,6%) ścieków bytowych oraz 152,4 m3 (4,57%) ścieków z in-
ilość ścieków/sewage [m3]
ogółem/total bytowe/domestic
browar/brewery inne przemysłowe/other industry
1500000 1400000 1300000 1200000 1100000 1000000 900000 800000 700000 600000 500000 400000 300000 200000 100000 0 1999
2000
2001
2002
2003
rok/year
RYSUNEK 1. Zmienność ilościowa przepływu ścieków w latach 1999–2003 FIGURE 1. Dynamics of sewage flow in 1999–2003
108
D. Wochowska, J. Jeznach, W. Lis
nych zakładów przemysłowych. Pozostałą ilość stanowiły wody infiltracyjne i opadowe. Porównano dane dotyczące ilości dopływających ścieków do oczyszczalni (a głównie ścieków z browaru) oraz wartości stęŜeń wszystkich analizowanych wskaźników zanieczyszczeń w kolejnych miesiącach na przełomie ostatnich pięciu lat. Analiza ilości ścieków dopływających do oczyszczalni w poszczególnych miesiącach lat 1999–2003 wykazała, Ŝe w okresach szczytu produkcyjnego browaru, tzn. głównie w czerwcu i lipcu, znacznie zwiększała się ilość tych ścieków. Natomiast okres kilku tygodni na przełomie sierpnia i września był czasem postoju słodowni, więc ilość ścieków surowych wówczas znacznie się zmniejszała. Rysunek 2 przedstawia ilość dopływających do oczyszczalni ścieków w poszczególnych miesiącach 2003 roku, a rysunek 3 – średnie miesięczne stęŜenia substancji organicznej wyraŜonej w BZT5.
3
ilość ścieków/sewage [m ]
bytowe/domestic
Analiza danych dotyczących ilości ścieków i stęŜeń wskaźników zanieczyszczeń w poszczególnych miesiącach badanego okresu dowiodła, Ŝe istnieje między nimi ścisła zaleŜność. W miesiącach szczytu produkcyjnego browaru, gdy zwiększa się ilość dopływających do oczyszczalni ścieków, wzrastają równieŜ stęŜenia parametrów zanieczyszczeń. StęŜenia wszystkich wskaźników na dopływie do oczyszczalni znacznie wzrosły w 2003 roku w porównaniu z 2002 rokiem, osiągając wysoki poziom w 2000 i 2001 roku. Szczególnie stęŜenia substancji organicznych oraz pierwiastków biogennych były w ubiegłym roku stosunkowo wysokie w porównaniu ze średnimi stęŜeniami zanieczyszczeń w ściekach dopływających do innych oczyszczalni o porównywalnej liczbie mieszkańców. Średnie stęŜenia wskaźników zanieczyszczeń w ściekach dopływających i odpływających z oczyszczalni w latach 1999–2003 przedstawiono w tabeli 1 i 2.
browar/brewery
ogółem/total
120000 110000 100000 90000 80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 I
II
III
IV
V
VI VII miesiąc/month
VIII
IX
X
XI
XII
RYSUNEK 2. Ilość ścieków dopływających do oczyszczalni w 2003 roku (w m3/miesiąc) FIGURE 2. Quantity of raw sewage in 2003 (in m3/month)
Analiza skuteczności oczyszczania ścieków...
109
stęŜenie/concentration [mgO2/dm3]
1999
2000
2001
2002
2003
2400 2200 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
miesiąc/month
RYSUNEK 3. Średnie miesięczne stęŜenia substancji organicznej wyraŜonej w BZT5 w ściekach surowych w latach 1999–2003 FIGURE 3. Average monthly concentrations of organic substance (BOD5) in raw sewage in 1999–2003
TABELA 1. Średnie stęŜenia głównych wskaźników zanieczyszczeń w ściekach surowych w latach 1999–2003 TABLE 1. Average concentrations of main parameters of pollution in raw sewage in 1999–2003 Parametr/Parameter BZT5/BOD5 ChZT/COD Fosfor ogólny/Total phosphorus Azot ogólny/Total nitrogen Zawiesina ogólna Suspended solids
Jednostka Unit mgO2/dm3 mgO2/dm3 mgP/dm3 mgN/dm3
1999
2000
2001
2002
2003
1251,6 2033,0 26,60 56,7
1442,1 2042,5 23,00 65,8
1345,0 1886,8 17,62 86,3
1174,1 1787,1 17,54 68,1
1336,3 2025,8 22,84 87,5
mg/dm3
459,3
552,5
602,2
550,9
568,7
TABELA 2. Średnie stęŜenia głównych wskaźników zanieczyszczeń w ściekach oczyszczonych w latach 1999–2003 TABLE 2. Average concentrations of main parameters of pollution in treated sewage in 1999–2003 Jed1999 nostkaUnit
2000
2001
2002
2003
46,0 91,8 1,54 21,5 25,9
64,0 92,9 2,36 22,0 25,2
40,5 78,2 1,52 20,1 28,4
45,2 91,0 1,23 24,0 28,6
26,7 83,9 0,96 17,4 26,1
Parametr/Parameter BZT5/BOD5 mgO2/dm3 ChZT/COD mgO2/dm3 Fosfor ogólny/Total phosphorus mgP/dm3 Azot ogólny/Total nitrogen mgN/dm3 Zawiesina ogólna/Suspended solids mg/dm3
110
Według rozporządzenia 15 125 2 15 35
D. Wochowska, J. Jeznach, W. Lis
W 2002 roku nastąpił spadek produkcji w browarze i jednocześnie zaobserwowano znaczne obniŜenie stęŜeń wszystkich wskaźników zanieczyszczeń w ściekach surowych. Natomiast w 2003 roku, przy wzroście produkcji w browarze, ilość ścieków browarniczych uległa zmniejszeniu, co spowodowało znaczny wzrost stęŜeń substancji organicznych, azotu i fosforu w ściekach dopływających do oczyszczalni. Równocześnie zwiększyła się ilość ścieków z pozostałych zakładów przemysłowych, obciąŜonych takŜe duŜym ładunkiem zanieczyszczeń, szczególnie azotu. StęŜenia wszystkich wskaźników zanieczyszczeń w ściekach odprowadzanych do odbiornika uległy w 2003 roku spadkowi w stosunku do lat ubiegłych. W 2003 roku zwiększono ilość dodawanego w procesie oczyszczania koagulantu i dzięki temu średnie stęŜe-
redukcja/reduction [%]
1999
nie BZT5 było niŜsze w porównaniu z latami poprzednimi i wyniosło 26,7 mgO2/dm3, choć nadal nie odpowiadało wymaganemu stęŜeniu na odpływie w wysokości 15 mgO2/dm3. Średnie stęŜenie azotu ogólnego na odpływie wyniosło 17,4 mgN/dm3, a zgodnie z normami powinno wynosić 15 mg/dm3 dla tej wielkości oczyszczalni. W stosunku do pozostałych wskaźników uzyskano w 2003 roku wymagane stęŜenia (Rozporządzenie... 2002). Na podstawie procentowego obniŜenia średnich stęŜeń wskaźników zanieczyszczeń obliczono średnią efektywność usuwania zanieczyszczeń przez oczyszczalnię w latach 1999–2003. Wyniki tych analiz zestawiono na rysunku 4. NaleŜy podkreślić wysoką średnią skuteczność oczyszczania dla całej
2000
2001
2002
2003
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 BZT5/BOD5
ChZT/COD
azot ogólny fosfor ogólny azot ogólny total zawiesina ogólna total nitrogen suspended solid total phosphorus nitrogen
RYSUNEK 4. Średnia skuteczność usuwania głównych wskaźników zanieczyszczeń w latach 1999– –2003 (w %) FIGURE 4. Average reduction of basics parameters of pollution in 1999–2003 (%)
Analiza skuteczności oczyszczania ścieków...
111
oczyszczalni (powyŜej 95%), ulegającą stałemu wzrostowi od kilku lat. W 2003 roku szczególnie wyraźny wzrost sprawności naleŜy odnotować w odniesieniu do azotu (79,5%). Z danych dotyczących ilości dopływających do oczyszczalni ścieków oraz stęŜeń wskaźników zanieczyszczeń obliczono średnie roczne, miesięczne oraz dobowe ładunki tych wskaźników w ściekach dopływających i odpływających z oczyszczalni w latach 1999–2003. Średnie dobowe ładunki zanieczyszczeń w ściekach surowych zestawiono w tabeli 3, a w ściekach odprowadzanych do odbiornika – w tabeli 4. W 2002 roku ładunki wszystkich wskaźników zanieczyszczeń w ściekach dopływających do oczyszczalni osiągnęły stosunkowo mniejszą wartość w stosunku do pozostałych lat analizowanego okresu. Powodem był znaczący spadek produkcji w browarze w tym
właśnie roku. Natomiast w 2003 roku odnotowano wzrost produkcji w browarze i wartości ładunków juŜ znacznie zwiększyły się. Tylko ładunek zawiesiny ogólnej w ściekach surowych był porównywalny w 2003 roku w stosunku do 2002 roku. Niewątpliwie główną przyczyną było zainstalowanie w browarze dodatkowych urządzeń filtrujących, które zatrzymują ziarna zbóŜ ze ścieków. Wartości ładunków substancji organicznej (wyraŜonej w BZT5 i ChZT) oraz fosforu ogólnego w ściekach surowych w minionych latach wprawdzie ulegały niewielkiemu zmniejszeniu, ale osiągały bardzo duŜe wartości. Natomiast ładunek azotu ogólnego w analizowanym okresie w nieznacznym stopniu wzrastał. Wśród głównych przyczyn naleŜy wymienić: systematycznie zwiększającą się ilość ścieków dopływających z Zakładów Mięsnych
TABELA 3. Średnie dobowe ładunki głównych wskaźników zanieczyszczeń w ściekach surowych w latach 1999–2003 TABLE 3. Average daily load of main parameters of pollution in raw sewage in 1999–2003 Parametr/Parameter Jednostka/Unit BZT5/BOD5 kgO2 ChZT/COD kgO2 Fosfor ogólny/Total phosphorus kgP Azot ogólny/Total nitrogen kgN Zawiesina ogólna/Suspended solids kg
1999 4831 7847 103 219 1773
2000 5314 7526 85 242 2036
2001 4744 6655 62 304 2124
2002 4021 6120 60 233 1887
2003 4449 6745 76 291 1893
TABELA 4. Średnie dobowe ładunki głównych wskaźników zanieczyszczeń w ściekach oczyszczonych w latach 1999–003 TABLE 4. Average daily load of main parameters of pollution in raw sewage in 1999–2003 Parametr/parameter Jednostka/Unit BZT5/BOD5 kgO2 ChZT/COD kgO2 Fosfor ogólny/Total phosphorus kgP Azot ogólny/Total nitrogen kgN Zawiesina ogólna/Suspended solids kg
112
1999 178,0 354,0 5,94 83,0 100,0
2000 236,0 342,0 8,70 81,0 93,0
2001 143,0 276,0 5,36 70,9 100,1
2002 154,8 311,6 4,20 82,2 98,0
2003 88,9 279,3 3,20 57,9 86,9
D. Wochowska, J. Jeznach, W. Lis
„Olewnik”, wzrost stęŜenia azotu azotanowego w ściekach z browaru w związku z zastosowaniem kwasu azotowego do mycia opakowań oraz wzrost stęŜenia azotu w ściekach bytowo-gospodarczych. Ładunki wszystkich wskaźników zanieczyszczeń w ściekach odprowadzanych do odbiornika w analizowanym okresie systematycznie zmniejszały się, a w 2003 roku, dzięki duŜej skuteczności oczyszczania, osiągnęły najmniejsze wartości. W 2002 roku ładunki w ściekach oczyszczonych były stosunkowo duŜe w porównaniu do ładunków uzyskanych w pozostałych latach, mimo tego, Ŝe w tym właśnie roku nastąpił spadek ładunków w ściekach surowych.
Wnioski 1. Wyniki analiz funkcjonowania Miejskiej Oczyszczalni w Sierpcu pozwalają stwierdzić, Ŝe dopływające do oczyszczalni ścieki są obciąŜone znacznym ładunkiem zanieczyszczeń, wielokrotnie większym w porównaniu ze ściekami dopływającymi do oczyszczalni komunalnych w innych miastach o podobnej liczbie mieszkańców. 2. Pod względem ilości ścieki przemysłowe stanowią połowę całkowitej ilości ścieków dopływających do oczyszczalni w Sierpcu, a zanieczyszczenia przemysłowe stanowią ponad połowę wszystkich zanieczyszczeń w ściekach surowych. 3. ChociaŜ efektywność pracy oczyszczalni jest wysoka, to jednak istnieje konieczność dalszego zwiększenia sprawności oczyszczania (nawet Analiza skuteczności oczyszczania ścieków...
powyŜej 99% dla BZT5), aby spełnić w przyszłości wymagane przepisami stęŜenia tych substancji na odpływie do odbiornika. Prowadzona obecnie modernizacja oczyszczalni ścieków ma na celu osiągnięcie obowiązujących stęŜeń lub efektów oczyszczania.
Literatura BARTKIEWICZ B. 2002: Oczyszczanie ścieków przemysłowych. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Dokumentacja Miejskiej Oczyszczalni Ścieków w Sierpcu z lat 1999–2003. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 listopada 2002 roku w sprawie warunków, jakie naleŜy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego. DzU nr 212, poz. 1798 i 1799. WOCHOWSKA D., JEZNACH J., LIS W. 2003: Analiza parametrów techniczno-eksploatacyjnych miejskiej oczyszczalni ścieków w Sierpcu. Przegląd Naukowy. InŜynieria i Kształtowanie Środowiska 1(26): 66–70.
Summary Analysis of the effectiveness of pollutant removal from sewage with great load of brewery pollutant in the sewage treatment plant in Sierpc. The paper presents the characteristic of the sewage – treatment plant in Sierpc and the study analysis of the effecctiveness of pollutant removal from sewage with great load of brewery pollutant. We performed analysis of study: the flow of sewage in 1999–2003, concentrations and load parametres of pollutions (BZT5, ChZT, nitrogen, phosphorus and suspension) contained in sewage discharge and supply, reduction of concentration and reduction of load of all the parameters in 1999–2003.
113
Authors’ addresses: Danuta Wochowska, Jerzy Jeznach Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego Katedra Kształtowania Środowiska 02-776 Warszawa, ul. Nowoursynowska 159 Poland e-mail:
[email protected] Waldemar Lis Miejska Oczyszczalnia Ścieków 09-200 Sierpc, ul. Bojanowska 1 Poland
114
D. Wochowska, J. Jeznach, W. Lis
