Autorytet trenera

Granda Aleksandra, Granda Tomasz Gdynia 4 Autorytet trenera Autorytet trenera w świetle literatury Na wstępie należy zacząć od wyjaśnienia pojęć: „trener” oraz „autorytet”, J. Barankiewicz oba terminy w swoim leksykonie przedstawił w następujący sposób: Trener – specjalista kierujący całokształtem przygotowania zawodnika lub drużyny do zawodów, opracowujący plan i taktykę treningu, założenia taktyczne i kalendarium sportu1. Autorytet – powaga, znaczenie, wpływ, prestiż w stosunkach międzyludzkich przypisywany osobom, które z racji swego wykształcenia, posiadanej wiedzy, szczególnych zalet charakteru cieszą się powszechnymi wpływami i uznaniem.2 W podręczniku akademickim pod redakcją D. Lalak i T. Pilcha: Autorytet (ang. authority, fr. autoritaté niem. Autorität). Pojęcie autorytetu występuje w kilku znaczeniach. Po pierwsze autorytet to tyle, co osoba lub instytucja albo organizacja zajmująca wysoką pozycją w hierarchii społecznej, dysponująca władzą i wydająca polecenia, rozkazy, nakazy, zakazy. W tym rozumieniu autorytetu odnosimy to pojęcie do rodziców, nauczycieli, duchownych, przedstawicieli władzy, szkoły, Kościoła. Po drugie pojęcie autorytetu odnosi się także do opinii wyrażanej przez większą liczbę członków, jakiejś grupy, społeczności np. do woli wyborców. Autorytet może w ten czy inny sposób decydować o działaniu innych, być kryterium weryfikacji ich decyzji, wyborów i działań. Może też służyć, jako wzór, model do naśladowania w wielu różnorodnych sytuacjach życiowych. Po trzecie autorytet to osoba odznaczająca się kompetencją tzn. wiedzą i umiejętnościami w jakiejś dziedzinie. Często zamiast pojęcia „autorytet” używa się w tym przypadku pojęcia „ekspert”. Autorytet kompetencyjny jest punktem odniesienia i kryterium weryfikacji działań w określonej dziedzinie np. autorytet w sprawach atomistyki, badań kosmicznych itp. Szczególną grupą autorytetów kompetencyjnych jest autorytet moralny. Autorytet moralny to instytucja lub osoba, która niekoniecznie musi dysponować władzą, czy stać wysoko w hierarchii społecznej, ale jest postrzegana lub kieruje się wobec niej oczekiwania dotyczące urzeczywistniania wartości moralnych w takim stopniu, że inni uznają to za punkt odniesienia swojego moralnego postępowania. Przed autorytetem kompetencyjnym stawią się kilka wymagań. Przede wszystkim, żeby posiadał odpowiednią wiedzę i umiejętności, był wiarygodny i niesprzeczny3. W Słowniku Wyrazów Obcych autorytet: 1. ogólnie uznana czyjaś powaga, czyjś wpływ, czyjeś znaczenie; 2. człowiek, instytucja itp. cieszące się w jakiejś dziedzinie lub w opinii pewnych ludzi szczególnym poważaniem, uznaniem. 4

1

J. Barankiewicz, Leksykon Wychowania Fizycznego i Sportu Szkolnego. WSiP pod. red. K. Zuchowy, Warszawa 1998, s. 385. 2 Tamże, s.17 3 D. Lalak i T. Pilch, „Elementarne Pojęcia Pedagogiki Społecznej i Pracy Socjalnej”, Wydawnictwo Akademickie ŻAK, Warszawa 1999, s.27. 4 Słownik Wyrazów Obcych, Nowe wydanie PWN, Warszawa 1995,S.95

1

Zastanawiając się nad źródłem autorytetu trenera – opiekuna – wychowawcy, można stwierdzić, że istnieje od momentu, kiedy to w pedagogice „autorytet trenera” uznano za fundament jego powodzeń wychowawczych. W związku, z czym nie pozostaje nic innego jak próba wyjaśnienia znaczenia wychowania. Dla większości z nas wychowanie rozumiane jest jako proces, czyli swoisty rodzaj ludzkiego działania, a także jako wynik lub produkt oddziaływań wychowawczych. W wielu definicjach wychowania akcentuje się nie tyle wywieranie bezpośredniego wpływu na zawodników ile wspomaganie ich w naturalnym i spontanicznym rozwoju.5 We współczesnym trenowaniu podkreśla się istotne znaczenie współdziałania i współpracy pomiędzy trenerem a zawodnikiem, a ponad wszystko rolę wspólnego ich porozumiewania się w warunkach szczerego partnerstwa i demokratyzmu. Oto niektóre z określeń wychowania ukazujące konieczność liczenia się ze spontanicznym i naturalnym rozwojem wychowanka, a tym samym podmiotowego ich tratowania.  „[…] proces samorzutnego rozwoju w zakresie różnego rodzaju doświadczenia nabytego przez wychowanka”6  „[…] pomaganie wychowankowi w rozwoju i ułatwianie mu realizowania swoich możliwości”7 W wychowaniu młodego człowieka, bierze udział rodzina, przyjaciele, nauczyciele, znajomi, opiekunowie a także trenerzy sportowi. Droga do zbudowania autorytetu trenera jest niesamowicie ciężka, składa się z wielu płaszczyzn działania. Literatura przedmiotu przedstawia wiele różnorodnych wzorców idealnego trenera w związku z czyn należy zastanowić się nad zbiorem cech, jakimi powinien charakteryzować się „współczesny” trener. Obok wysokiego poziomu wiedzy merytorycznej, trenera cechować powinno:  Doskonałe zdrowie, pozwalające na prowadzenie zajęć w różnych warunkach terenowych i atmosferycznych;  Wysoki poziom sprawności fizycznej, konieczny przy wykonywaniu różnych ćwiczeń w celu zademonstrowania ich zawodnikom;  Stosowanie rzetelnych, bezwzględnie uczciwych metod pracy w pomiarach oraz interpretacji wyników;  Komunikatywność w stosunkach interpersonalnych przejawiająca się zwięzłym, a równocześnie zrozumiałym przekazem zawodnikom dyspozycji podczas ćwiczeń oraz pozyskiwaniem do współpracy w dziedzinie wychowania fizycznego innych nauczycieli, dyrekcji szkoły, rodziców, zawodników itp.;  Zmysł organizacyjny, wiążący się z koniecznością działania w warunkach dużej dynamiki zachowań zawodników w czasie zajęć ruchowych, a także sprawnego kierowania dużymi grupami zawodników w warunkach znacznego rozproszenia przestrzennego ćwiczących;  Energiczność, wyrażająca się rzutkością, zaradnością i śmiałością podejmowanych decyzji; cecha ta wspomaga skuteczność działań organizacyjnych trenera;  Harmonijna budowa i ładna sylwetka, będąca swego rodzaju wzorcem.  Zachowanie trenera, wyzwalające pozytywną motywację wychowanków do udziału w treningach i zawodach sportowych.  Moralna postawa jak i społecznie pozytywna, życzliwość, cierpliwość, wyrozumiałość, szczerość sprawiedliwość, punktualność, obiektywizm, dyskrecja w sprawach osobistych zawodników;  Stosowanie form, metod, środków dydaktycznych warunkujących efektywność pracy; M. Łobocki, „ABC wychowania”, Wydział Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2003, s.12. S. Kunkowski, „Podstawy współczesnej pedagogiki”, Wydawnictwo Salezjańskie, Łódź 1981, s.186. 7 H. Rylke, G. Klimowicz, „Szkoła dla ucznia. Jak uczyć życia z ludźmi”, WSiP Warszawa 1983, s.152. 5 6

2

 Znajomość problematyki wychowania sportowego i jej metodyki;  Pozytywne cechy charakteru: empatia, inteligencja emocjonalna;  Umiejętność poznawania osobowości swoich zawodników.8 Autor wymienił wiele, choć mało potrzebnych do osiągania sukcesów sportowych cech współczesnego trenera, niektóre z nich są trafne. Chociażby to, że trener powinien stosować uczciwe metody pracy, nie może sprzedawać, ustawiać wyników podczas zawodów sportowych, chcąc uzyskać korzyść materialną, jednak to się zdarza. Skorumpowany trener to, co najmniej zły trener, trener ma być nauczycielem bazującym na wzajemnym zaufaniu. Dobrze, kiedy trener ma pogodne usposobienie, dzięki, któremu stwarza dobrą atmosferę podczas treningów a jego gotowość do służenia radą i pomocą powinna być wpisana w jego zawód. Zgodzę się z autorem, także z tym, że trener powinien dla dobra swoich zawodników współpracować z ich wychowawcami, nauczycielami, rodzicami, itp. Sport to nie wszystko szkoła też jest ważna, jak nie najważniejsza. „Trener ma wyzwalać pozytywną motywacją”, tutaj należy się zastanowić nad pojęciem „pozytywnej motywacji”. Myślę, że autor chciał zasygnalizować, że nie należy stosować przemocy fizycznej wobec swoich zawodników w celu wyzwolenia w nich większej chęci do podnoszenia osiągnięć sportowych. Ciężko zgodzić się z opinią autora odnośnie cech dotyczących: wysokiego poziomu sprawności fizycznej, harmonijnej i ładnej sylwetki trenera, które jakoby miałyby mieć wpływ na efektywniejszą pracę trenera. Jak dla mnie trener musi być dobrym, skutecznym fachowcem, skutecznie mobilizować zawodników do ciężkiej, przynoszącej pozytywne rezultaty pracy treningowej. Prawdziwy szkoleniowiec powinien wiedzieć, że w celu ukształtowania pełnej osobowości zawodnika tzn. jego dyspozycji poznawczych, instrumentalnych, emocjonalnych itp., w intencji wprowadzenia go w świat sportu, pociąga za sobą ważne dla młodego adepta funkcje pobudzania rozwoju, adaptacji do zmieniających się warunków środowiska społecznego i przyrodniczego. Aby to osiągnąć, w procesie wychowawczym należy umożliwić bardzo młodym zawodnikom jak najlepsze warunki rozwoju:  Harmonijny rozwój organizmu przez odpowiedni dobór środków wspomagających funkcjonalność układu ruchowego, krążenia, oddychania i systemu nerwowego. Przestrzeganie w procesie kształtowania aktywności ruchowej zasad higieny i wypoczynku, wytworzenie umiejętności korzystania z takich czynników, jak: woda, powietrze, światło, teren itp.;  Kształtowanie psychomotoryki przez dobór odpowiednich środków wspomagających rozwój ogólnej sprawności człowieka, eksponowanie indywidualnych możliwości, upodobań, zainteresowań i umiejętności ruchowych zawodników przez uwzględnienie w procesie kształcenia i wychowania indywidualnych cech osobowości oraz właściwą korelację między rozwojem fizycznym, umysłowym, emocjonalnym;  Kształtowanie umiejętności ruchowych niezbędnych w różnych przejawach działalności ludzkiej – utylitarnej, rekreacyjnej, sportowej, obronnej, artystycznej oraz służącej zdrowiu;  Wyposażenie zawodników w zasób wiedzy niezbędnej do podejmowania samodzielnych działań służących zdrowiu, prawidłowemu rozwojowi organizmu i aktywności ruchowej oraz rozbudzeniu potrzeb do czynnego uczestnictwa w różnych formach kultury przez całe życie;  Kształcenie charakteru i pożądanych postaw w działaniu zarówno indywidualnym, jak i zespołowym przez integrację grup uczniowskich, współpracę i współdziałanie z trenerem oraz zawodnikami.9 J. Barankiewicz, „Leksykon wychowania fizycznego i sportu szkolnego”, pod red. Krzysztofa Zuchowy, WSiP, Warszawa 1998, s.38-39. 9 Tamże, s. 39-40. 8

3

W tym miejscu warto przypomnieć ważne czynniki, od których zależy efektywność pracy trenera, czyli jego sukces: 1. osobowość wychowawcy, 2. metoda pracy, 3. kontakt z grupą. Każdy trener indywidualnie buduje swój wizerunek wśród zawodników, każdy z nich stosuje własne metody pracy i podejście treningowe do podopiecznych. Na autorytet trenera trzeba ciężko pracować długimi miesiącami a nawet latami. Niewyobrażalną sprawą jest ignorowanie grupy zawodniczej przez trenera, bowiem to on ma tworzyć między nimi zwykłą więź przyjaźni, zaufania, kompromisu, szacunku a nawet poświęcenia. Dzięki temu tworzy się między nimi niezwykły układ zależności, gdyż to obie strony mają wpływ na budowanie autorytetu trenera i to one są decydentem w jego funkcjonowaniu.

4