EKOLOGIA OGÓLNA 2005/2006

EKOLOGIA OGÓLNA

2005/2006

(dla studentów ochrony środowiska) Prowadzący: dr Beata Michno Wymiar: 45 godzin wykładu 30 godzin ćwiczeń laboratoryjnych 15 godzin ćwiczeń terenowych Treści kursu: wprowadzający kurs ekologii omawiający główne procesy ekologiczne zachodzące na różnych szczeblach organizacyjnych życia organicznego. Zawiera definicje i wyjaśnienie podstawowych pojęć ekologicznych, charakterystykę wybranych środowisk, porusza zagadnienia geograficzno-ekologiczne i aktualne problemy ekologii Zaliczenie przedmiotu: Przedmiot kończy się pisemnym egzaminem testowym. Ewentualny egzamin poprawkowy jest egzaminem ustnym. Warunkiem przystąpienia do egzaminu jest zaliczenie ćwiczeń, na których obecność jest obowiązkowa. Ćwiczenia laboratoryjne: zaliczenie na ocenę Ocena końcowa z ćwiczeń uwzględnia aktywność na ćwiczeniach, sprawozdania z ćwiczeń i kolokwium zaliczające. Ćwiczenia terenowe: zaliczenie bez oceny Odbędą się dwukrotnie w ciągu semestru w terenie, w terminach uzgodnionych na pierwszym wykładzie. Zebrane w ich trakcie materiały opracowane na zajęciach w sali, stanowić będą podstawę zaliczenia ćwiczeń. PROGRAM WYKŁADU I. Wstęp. 1. Definicje i zakres ekologii. 2. Historia rozwoju badań ekologicznych. 3. Podział ekologii i jej powiązania z innymi dziedzinami nauki. 4. Główne rodzaje i poziomy zjawisk ekologicznych występujące w przyrodzie. II. Organizm i środowisko. 1. Podział i przegląd głównych czynników środowiskowych. 2. Wpływ czynników środowiskowych na zachowanie i występowanie organizmów. 3. Klasyfikacja ekologiczna organizmów. III. Bioenergetyka ekologiczna. 1. Sposoby przyswajania i uwalniania energii. 2. Budżet energetyczny auto- i heterotrofów. 3. Czynniki wpływające na przebieg metabolizmu. IV. Ekologia populacji. 1. Definicja i najważniejsze właściwości populacji. 2. Struktura populacji. 3. Dynamika i regulacja liczebności populacji. 4. Przepływ energii przez populację.

V. Ekologia ekosystemu. 1. Cechy charakterystyczne i składniki ekosystemu. 2. Procesy i zjawiska biocenotyczne. - nisza ekologiczna - interakcje wewnątrz- i międzygatunkowe - sukcesja ekologiczna - rytmy biologiczne - koewolucja - bioróżnorodność 3. Funkcjonowanie ekosystemu - struktura troficzna biocenozy - materia i energia w ekosystemach - przekształcanie biotopu przez biocenozę - autonomia i homeostaza ekosystemu VI. Charakterystyka ekologiczna wybranych ekosystemów lądowych. VII. Zagadnienia biogeograficzne. 1. Zasięgi geograficzne gatunków. 2. Rozprzestrzenianie się roślin i zwierząt. 3. Migracje zwierząt. 4. Podział fito- i zoogeograficzny Ziemi. VIII. Człowiek i środowisko. 1. Zaburzenia antropogeniczne w ekosystemach. 2. Synantropizacja roślin i zwierząt. 3. Ekorozwój – założenia i znaczenie.

dr Beata Michno

PROGRAM ĆWICZEŃ LABORATORYJNYCH 1. Struktura przestrzenna populacji. a) typy rozmieszczenia osobników w populacji. b) czynniki wpływające na strukturę przestrzenną. c) sposoby oceny struktury przestrzennej i wskaźniki ją opisujące. 2. Struktura wiekowa populacji. a) populacje monocykliczne i policykliczne. b) metody oceny wieku zwierząt c) sposoby przedstawiania struktury wiekowej. 3. Metody oceny liczebności osobników w populacji. a) kryteria różnicujące stosowane metody: - metody względne i bezwzględne - metody bezpośrednie i pośrednie b) ocena błędów stosowanych metod. 4. Podstawowe wskaźniki demograficzne populacji. a) analiza śmiertelności osobników w populacji (tabele życiowe) b) graficzna ilustracja tabel życiowych. c) interpretacja przebiegu różnych typów krzywej przeżywania. 5. Dynamika liczebności populacji. a) modele przebiegu wzrostu liczebności populacji b) sposoby oceny liczebności populacji w fazie wzrostu 6. Oddziaływania międzygatunkowe w biocenozie. a) rodzaje oddziaływań międzygatunkowych w biocenozie b) wpływ układu drapieżnik- ofiara na przebieg zmian liczebności populacji 7. Budżet energetyczny heterotrofów a) składowe budżetów energetycznych b) sposoby pomiaru metabolizmu zwierząt c) obliczanie zapotrzebowania pokarmowego osobników przy różnych typach aktywności 8. Struktura troficzna ekosystemu.a) poziomy, łańcuchy i sieci troficzne b) zależności międzygatunkowe w biocenozach c) nisza ekologiczna 9. Przepływ energii w ekosystemie - ujęcie ilościowe 10. Opracowanie wyników zebranych na zajęciach terenowych. 11. Zaliczenie. dr Beata Michno Literatura do ćwiczeń: 1. Podręczniki takie same jak do wykładu, w zakresie wynikającym z tematyki ćwiczenia. 2. Instrukcje przekazywane na ćwiczeniach.

ZAGADNIENIA DO ZALICZENIA ĆWICZEŃ LABORATORYJNYCH Z EKOLOGII 1. Struktura przestrzenna populacji * typy rozmieszczenia osobników w populacji * czynniki wpływające na rozmieszczenie * metody oceny struktury przestrzennej * wskaźniki opisujące strukturę przestrzenną i sposoby ich wyliczania 2. Struktura wiekowa populacji * graficzne sposoby przedstawiania struktury wiekowej * interpretacja i przydatność piramid wiekowych w badaniach populacyjnych 3. Metody oceny liczebności osobników w populacji * przykłady metod odzwierciedlających różne kryteria ich podziału: - metody względne i bezwzględne - metody pośrednie i bezpośrednie * czynniki wpływające na jakość uzyskiwanych wyników 4. Demograficzne wskaźniki populacji. * wpływ wskaźników demograficznych (rozrodczość, śmiertelność, wiek, itd.) Na przebieg losów populacji * zasady konstruowania tabel życiowych * graficzna ilustracja wskaźników zawartych w tabelach życiowych * interpretacja przebiegu krzywych przeżywania 5. Dynamika liczebności populacji. * fazy w przebiegu liczebności populacji * wskaźniki demograficzne populacji w różnych fazach zmian liczebności * graficzna ilustracja przebiegu dynamiki liczebności populacji 6. Oddziaływania międzygatunkowe w biocenozie. * modele przebiegu relacji w układzie drapieżnik ofiara * interpretacja przebiegu krzywych zależności w układzie drapieżnik-ofiara 7. Struktura troficzna biocenozY * gatunki- komponenty łańcuchów troficznych w zależności od funkcji i miejsca w układzie * troficzne zależności międzygatunkowe w biocenozie dr Beata Michno

PROGRAM ZAJĘĆ TERENOWYCH Z EKOLOGII DLA STUDENTÓW OCHRONY ŚRODOWISKA (LICENCJAT, II ROK, semestr zimowy) Część I – Wybrzeże Zatoki Gdańskiej w rejonie Trójmiasta Część II – Wyspa Sobieszewska – rezerwat „Ptasi Raj” 1. Geologiczne uwarunkowania kształtowania się ujścia Wisły i Zatoki Gdańskiej. 2. Znaczenie Zatoki Gdańskiej dla wędrówki i zimowania ptaków wodnych (Płw. Helski, Mierzeja Wiślana, rezerwaty Beka, Ptasi Raj, Mewia Łacha). 3. Badania monitoringowe – wskaźnik zmian środowiskowych i populacyjnych. 4. Liczenie bezpośrednie jako jedna z metod oceny liczebności zwierząt (założenia, korzyści i błędy metody). 5. Wpływ lokalnych warunków na rozmieszczenie liczonych osobników (czynniki Środowiskowe i antropogeniczne). 6. Roślinność wydmowa i jej adaptacje do warunków środowiska. dr Beata Michno

LITERATURA DO PEZEDMIOTU: Podręczniki ogólne – podstawowe 1. Collier B.D., Cox G.W., Johnson A.W., Miller Ph.C. - Ekologia dynamiczna. PWRiL W-wa 1978. 2. Krebs C.J. – Ekologia – eksperymentalna analiza rozmieszczenia i liczebności. PWN W-wa 1996. 3. Odum E.P. – Podstawy ekologii. PWRiL W-wa 1997. 4. Pianka E. – Ekologia ewolucyjna. PWN W-wa 1981. 5. Remert H. – Ekologia. PWRiL W-wa 1986. 6. Trojan P. – Ekologia ogólna PWN W-wa 1975. 7. Weiner J. – Życie i ewolucja biosfery. PWN W-wa 1999. 8. Wiąckowski S. – Ekologia ogólna. Oficyna Wydawnicza „Branta” Bydgoszcz 1998. Podręczniki uzupełniające 1. Andrzejewski R., Falińska K. (red.) – Populacje roślin i zwierząt. Ekologiczne studium porównawcze. PWN W-wa 1986. 2. Begon M., Mortimer M. – Ekologia populacji. PWRiL W-wa 1989. 3. Lampert W., Sommer U. – Ekologia wód śródlądowych. PWN W-wa 1996. 4. MacArthur R., Connell J. – Biologia populacji. PWRiL W-wa 1971. 5. Mackenzie A., Ball A.S., Virdee S.R. – Ekologia. Krótkie wykłady. PWN W-wa 2000. 6. Udvardy M. – Zoogeografia dynamiczna. PWN W-wa 1978.