Implikacje kryzysu politycznego w Czechach

Nr 50 (1492), 24 maja 2017 © PISM 

.

.

Redakcja:  Sławomir Dębski   Bartosz Wiśniewski   Rafał Tarnogórski   Katarzyna Staniewska (sekretarz redakcji)   Karolina Borońska‐Hryniewiecka   Anna Maria Dyner   Aleksandra Gawlikowska‐Fyk  Sebastian Płóciennik   Patrycja Sasnal   Justyna Szczudlik   Marcin Terlikowski   Tomasz Żornaczuk 

.

..

..

.

Implikacje kryzysu politycznego w Czechach  Łukasz Ogrodnik  Odwołanie przez prezydenta Miloša Zemana wicepremiera i ministra finansów Andreja Babiša  i mianowanie  na  stanowisko  szefa  resortu  Ivana  Pilnego  kończy  trwający  od  początku  maja  kryzys  polityczny  w Czechach.  Nie  osłabnie  jednak  spór  między  Zemanem  i przewodniczącym  koalicyjnej  Akcji  Niezadowolonych  Obywateli  (ANO)  Babišem  a premierem  i szefem  Czeskiej  Partii  Socjaldemokratycznej  (ČSSD)  Bohuslavem  Sobotką.  Okoliczności  odwołania  Babiša  wzmocniły politycznie Sobotkę na pięć miesięcy przed wyborami parlamentarnymi.  Przedwyborcze  przyspieszenie.  Premier  Sobotka  niespodziewanie  2 maja  zapowiedział  swoją  dymisję, co dotychczas w Czechach oznaczało ustąpienie całego rządu. Jednak prezydent Zeman był gotów  przyjąć rezygnację tylko premiera. To spowodowało, że Sobotka wniósł o odwołanie tylko Babiša, który stał  się  problemem  wizerunkowym  i powodem  zapowiedzi  dymisji  całego  gabinetu.  Babiš  –  drugi  najbogatszy  obywatel  Czech  z majątkiem  szacowanym  na  3,4 mld  dol.  –  nie  potrafił  bowiem  w sposób  wiarygodny  wytłumaczyć  wątpliwości  co  do  swych  rozliczeń  podatkowych.  Nie  był  także  w stanie  odeprzeć  zarzutów  o wykorzystywanie  funduszy  europejskich  do  prywatnych  celów  (dochodzenie  w tej  sprawie  prowadzi  Europejski  Urząd  ds.  Zwalczania  Nadużyć  Finansowych  –  OLAF).  Dodatkowo  zaraz  po  decyzji  Sobotki  o odwołaniu ministra finansów wyciekły nagrania obciążające Babiša. Wynika z nich, że miał on wpływać na  redaktora dziennika „Mladá fronta Dnes” (należącego do grupy wydawniczej Mafra, której właścicielem był  Babiš), by ten w toku kampanii wyborczej opublikował materiały kompromitujące ČSSD.  Perspektywa zażegnania kryzysu pojawiła się dopiero po zaakceptowaniu przez Sobotkę kandydatury  Pilnego – posła ANO i byłego dyrektora czeskiego oddziału Microsoftu – na stanowisko ministra finansów  w miejsce  Babiša.  Prezydent  zwlekał  jednak  z decyzją  o odwołaniu  wicepremiera  aż  do  24 maja,  mimo  że  konstytucja zobowiązuje głowę państwa do przyjęcia dymisji  członka rządu na wniosek premiera. Chociaż  czeska  ustawa  zasadnicza  nie  podaje  terminu,  w którym  głowa  państwa  miałaby  to  uczynić,  zwyczajowo  następuje to bez zbędnej zwłoki.  Zamieszanie  wokół  odwołania  Babiša  stanowi  apogeum  tarć  wewnątrzkoalicyjnych  między  ČSSD  i ANO.  Ruchy  polityczne  Zemana,  Sobotki  i Babiša  rozpoczęły  podwójną  kampanię  wyborczą.  Oprócz  wyborów parlamentarnych zaplanowanych  na 20 i 21 października br., na styczeń 2018 r.  przewidziane są  wybory prezydenckie. Zeman będzie ubiegał się o reelekcję.  Wewnętrzne konsekwencje sporu politycznego. Wiele działań prezydenta Zemana w trakcie kryzysu  rządowego  wskazuje,  że  dąży  on  do  stworzenia  możliwie  najkorzystniejszej  dla  siebie  sytuacji  przed  wyborami  prezydenckimi.  Po  pierwsze,  zwlekając  z przyjęciem  dymisji  wicepremiera  Babiša,  potwierdził  dotychczasowy nieformalny sojusz z nim przeciw premierowi Sobotce. Podtrzymanie kontaktów z Babišem,  niechętnym  wystawieniu  przez  ANO  własnego  kandydata,  ułatwiłoby  Zemanowi  kampanię  wyborczą.  Ponadto,  w wypadku  zwycięstwa  ANO  w wyborach  parlamentarnych,  zapewniałoby  mu  dobre  relacje  z szefem  przyszłego  rządu.  Po  drugie,  Zeman  starał  się  wpłynąć  na  skład  gabinetu  przez  próbę  dokonania  podziałów  wewnątrz  samej  ČSSD.  Dowodzi  tego  sugestia  prezydenta  z początku  kryzysu,  by  nowym  premierem został wywodzący się z tej partii minister spraw zagranicznych Lubomir Zaorálek, który jednak  szybko  zdystansował  się  od  tych  sugestii.  Po  trzecie,  prezydent  starał  się  pokazać  jako  polityk  działający 

koncyliacyjnie.  Świadczy  o tym  zaproszenie  przedstawicieli  partii  koalicyjnych  na  rozmowy  10 maja  w Libercu, które jednak nie przyniosły efektów. Niemniej działania przeciwko Sobotce od początku kryzysu  obnażyły stronniczość prezydenta, który nie należy do żadnej partii politycznej.  Zachowując  funkcję  przewodniczącego  ANO,  Babiš  będzie  przygotowywał  się  do  nowego  rozdania  politycznego  po  jesiennych  wyborach  parlamentarnych  z myślą  o objęciu  funkcji  premiera.  Tym  należy  tłumaczyć  jego  obecne  wycofanie  się  z pełnienia  funkcji  rządowych,  co  z jednej  strony  ma  świadczyć  o determinacji  w dążeniu  do  zakończenia  konfliktu,  a z drugiej  –  jest  obliczone  na  obronę  sondażowej  przewagi  ANO  nad  ČSSD.  W kwietniowym  badaniu  opinii  społecznej  „Phoenix  Research”  partia  Babiša  uzyskała  23,5%  poparcia,  a ČSSD,  druga  w rankingu  –  14,2%.  Jednak  ostatnie  wydarzenia  nieznacznie  niwelują tę różnicę i odwracają niekorzystny dla ČSSD trend spadku poparcia. Według badań tego samego  ośrodka,  przeprowadzonych  w pierwszej  połowie  maja,  ANO  może  liczyć  na  22,9%  poparcia,  podczas  gdy  partia Sobotki – na 15,2%.  Tymczasem  kryzys  rządowy  i oskarżenia  przeciwko  wicepremierowi  nie  tylko  wyraźniej  postawiły  ANO  i ČSSD  po  przeciwnych  stronach,  lecz  także  spotęgowały  krytykę  pozostałych  partii  pod  adresem  Babiša.  Będzie  to  miało  przełożenie  na  zmniejszoną  zdolność  koalicyjną  ANO  po  wyborach  parlamentarnych. Podważona została bowiem wiarygodność Babiša (w kwietniu br. ufało mu 43% Czechów,  gdy  cieszącemu  się  największym  zaufaniem  prezydentowi  –  53%),  oparta  na  wizerunku  osoby  antyestablishmentowej,  potępiającej  korupcję  i podkreślającej  znaczenie  wolności  prasy,  a także  –  jako  wicepremier  i minister  finansów  –  przyczyniającej  się  do  gospodarczych  sukcesów  Czech.  Sam  szef  ANO  czynił  wysiłki,  by  zredukować  straty  wizerunkowe.  Dlatego  nie  złożył  rezygnacji  –  a jedynie  zaakceptował  decyzję premiera o odwołaniu – by nie została odczytana jako przyznanie się do winy.  Z  kolei  premier  Sobotka  starał  się  udowodnić,  że  stoi  na  straży  takich  wartości,  jak  praworządność  i transparentność – i tym uzasadniał konieczność usunięcia Babiša z rządu. Ostatecznie pokazał także, że ma  instrumenty  nacisku  nie  tylko  na  wicepremiera,  lecz  także  na  prezydenta.  Izba  Poselska  i Senat  wezwały  bowiem  prezydenta  Zemana  do  wywiązania  się  ze  swoich  konstytucyjnych  obowiązków  współpracy  z rządem,  także  przyjmowania  dymisji  i nominacji  jego  członków  bez  zbędnej  zwłoki.  Senatorzy  rozpoczęli  również zbieranie podpisów pod zaskarżeniem prezydenta do Sądu Konstytucyjnego.  Zaognienie  sporu  między  premierem  a prezydentem  spowodowało,  że  Sobotka  zasygnalizował,  by  ČSSD  wystawiło  własnego  kandydata  w wyborach  prezydenckich.  Tym  samym  odrzucił  rozważaną  dotychczas  możliwość  poparcia  Zemana.  Ponadto  premierowi  udaje  się  zagospodarowywać  część  społecznych  nastrojów.  Demonstracje  uliczne,  które  odbyły  się  m.in.  10 i 17 maja,  zgromadziły  w całym  kraju kilkadziesiąt tysięcy osób i były skierowane przeciwko tak Zemanowi, jak i Babišowi.  Wpływ  na  politykę  zagraniczną  Czech.  Wewnętrzny  kryzys  polityczny  miał  niewielki  wpływ  na  politykę zagraniczną. Chociaż aktywność międzynarodowa premiera nie została zakłócona, o czym świadczy  np.  złożenie  10 i 11 maja  wizyty  w Luksemburgu,  to  jednak  trzech  ministrów  rządu,  w tym  minister  spraw  zagranicznych, odwołało podróż do Chin z udziałem prezydenta. Sam wyjazd Zemana stał się przedmiotem  krytyki  oponentów  politycznych  jako  wyraz  przedkładania  polityki  zagranicznej  nad  konieczność  rozwiązywania  problemów  wewnętrznych.  Podróż  do  Chin  i tym  samym  odłożenie  decyzji  o przyjęciu  rezygnacji  Babiša  przedłużyły  bowiem  polityczny  klincz.  Sytuacja  wewnętrzna  w Czechach  ma  także  inne  reperkusje  międzynarodowe.  Efektem  afery  taśmowej  z udziałem  wicepremiera  jest  zaplanowana  na  początek czerwca debata w Parlamencie Europejskim poświęcona funkcjonowaniu mediów w Czechach.  Perspektywy.  Kryzys  polityczny  w Czechach  i sposób  jego  zażegnania  należy  odczytywać  jako  początek  kampanii  przed  wyborami  parlamentarnymi  i prezydenckimi.  Prawdopodobnie  przyniesie  on  straty  wizerunkowe  dotychczasowemu  wicepremierowi  Babišowi  i wpłynie  na  zmniejszenie  poparcia  prowadzącej  w sondażach  partii  ANO.  Pomimo  nagłej  zmiany  zdania  w sprawie  podania  rządu  do  dymisji  i przez  to  stworzenia  wrażenia  chaosu  w działaniach  na  początku  kryzysu,  premierowi  Sobotce  udało  się  doprowadzić do pożądanych ruchów personalnych w rządzie i zatrzymać spadek poparcia społecznego dla  ČSSD.  Prezydent  Zeman  –  podejmując  na  kilka  miesięcy  przed  wyborami  prezydenckimi  ryzykowną  grę  polityczną  –  stanął  przed  potrójnym  problemem:  wizerunkowym,  politycznym  i prawnym.  Zwlekając  ze  zdymisjonowaniem Babiša, nie tylko znalazł się w ogniu krytyki za nieprzestrzeganie konstytucji, lecz także  naraził  na  reperkusje  prawne.  Ponadto  ewentualne  wystawienie  przez  ČSSD  kandydata  w wyborach  prezydenckich  –  co  dotychczas  było  mało  prawdopodobne  –  będzie  stanowiło  dodatkowe  wyzwanie  dla  Zemana w walce o reelekcję.